EGYPTIAN, ETRUSCAN, ROMAN: PIRANESI AND AN EIGHTEENTH-CENTURY DISCUSSION
Journal Name:
- Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi
Keywords (Original Language):
| Author Name |
|---|
Abstract (2. Language):
One crucial debate that resonated in eighteenth-century Europe concerned
the origins of European architecture whose effects continue to inform
present-day notions of the same. Numerous important eighteenth-century
works were produced in the context of emergence of the discipline of
architectural history. In this architectural, historical, and archaeological
framework, Venetian architect and scholar Giovanni Battista Piranesi (1720-
1778) played an important role by his visual and literary works as well as
original approach to history. Piranesi developed a history of architecture
that was not based on the East/West division and the separation of
continents. In opposition to writers like Winckelmann who rooted
the origin of Roman architecture in the Greek, he claimed that Roman
architecture derived from the Etruscan which found its roots in Egypt.
Discussion of roots depended on the eighteenth century on aesthetical
theory interpreting Grecian architecture as ‘beautiful’ and Roman -thus
Egyptian- as ‘sublime’. It was in this lively intellectual environment that
Piranesi searched the origins of Roman -and thus the whole Europeanarchitecture.
His works were, however, misinterpreted as being Orientalist
by contemporary scholars following Said.
Bookmark/Search this post with
Abstract (Original Language):
On sekizinci yüzyılın mimarlık ortamında tüm Batı Avrupa’yı içine alan bir
tartışma Roma mimarlığının kaynaklarını ilgilendiriyordu ( 1 ) . Giovanni
Battista Piranesi’den (1720-1778) Johann Joachim Winckelmann (1717-1768)
ve Julien-David Le Roy’ya (1724-1803) Batı Avrupa’nın önde gelen mimar
ve kuramcıları bu tartışma ve polemiklerin içerisinde yer alıyordu. Konu,
çoğunlukla Roma mimarlığının kaynakları etrafında odaklanıyor, fakat
zaman zaman, Winckelmann’ın önderliğinde bir Yunan-Roma çekişmesine
de dönüşebiliyordu (2).
Tartışmanın bağlamında en şiddetli polemiklere girmiş olan Piranesi,
pozisyonunu, “Roma medeniyet, sanat ve mimarisi bütünüyle Yunan
medeniyetinden türememiştir; az miktarda Yunan etkileri görülmekle
birlikte temelinde öncelikle Etrüsk’e, daha öteye gidildiğinde ise Arkaik
Mısır’a dayanmaktadır” şeklinde ifade ediyordu (Osservazioni, 87-88).
Piranesi’nin karşısında, yaklaşık iki bin yıllık bir geleneğe sırtlarını
dayamış halde, Roma mimarisinin kaynağını Yunan’dan aldığını
savunanlar vardı. Bu isimlerin en önemlilerinden biri olan ve Yunan’ı
yeniden diriltip Neoklasisizmin yükselişini hızlandıran Winckelmann,
Roma ve tüm Avrupa mimarlığının kökenini Yunan’a bağlıyor ve örnek
olarak Güney İtalya’da, Salerno yakınlarında henüz ortaya çıkarılmış olan
Paestum tapınaklarını gösteriyordu. Ona göre Paestum Yunan tarzındaydı
çünkü estetik bağlamda ‘soyluluk’ etkisi uyandırıyordu (1764, 138):
1755’de yayımlanan Gedanken über die Nachahmung der Griechischen Werke
in der Mahlerey und Bildbauer-Kunst (Resim ve Heykelde Yunan Eserlerinin
Taklidi Üzerine Düşünceler) adlı çalışmasında Winckelmann, Yunan’ı
“edle Einfalt und stille Grösse” (asil sadelik ve sessiz ihtişam) sözleriyle
tanımlarken (24), Yunan mimarlığını kopyalayan Roma’nın, bu mimariye
özgü ‘güzellik’ değerlerini düşürdüğünü iddia ediyordu. Kitabın 1765
basımında bu görüşü daha da geliştiriyordu: “Yunan eserlerinin en son ve en belirgin özelliği, figürlerindeki çekişme ve ihtirasın altında yatan
asil sadelik ve dingin ihtişamdır” (30). “Öyle görünüyor ki yalnızca
Yunanlılar, bir çömlekçinin çömleği şekillendirdiği doğallıkla, güzelliğe
şekil vermişlerdir” (264). Winckelmann, Yunan’ın estetik önceliğini
doğaya yakınlığında konumluyor, doğaya yakınlığı ise ‘ilk’ olma özelliğini
belirliyordu: Tarihte önce gelen, doğaya daha yakındı; doğaya daha yakın
olan daha güzeldi; Yunan, Roma’dan önce geliyordu.
Bir diğer önemli isim, Marc-Antoine Laugier (1711-1769), Essai sur
l’Architecture’ünde (Mimarlık Üzerine Deneme, 1753) Yunan mimarlığı
savunmasını yine bu uygarlığın zamansal önceliğine, Vitruvius’un
ilk konut olarak tanımladığı ve doğanın işlevselliğini taklit eden ‘ilkel
kulübe’ye dayandırıyor; zaman içinde önce geldikleri için bu kulübeyi
Yunanlıların geliştirdiğini yazıyordu (De arch. Book II: I C.; Laugier, 1966,
2; Rykwert, 1993, 43-44, 46-47; Wilton-Ely, 1993, 36). Diğerlerinden farklı
olarak Le Roy ise, 1758’de yayımladığı Les ruines des plus beaux monuments
de la Grèce (Yunanistan’ın En Güzel Anıtlarının Harabeleri) adlı eserinde,
Yunanlıların anıtsal mimarlığı Mısırlılardan miras aldığını savunuyor
ve anıtsal mimarlığın kökenini Mısır’a dayandırması dolayısıyla da
Piranesi ile bir noktada bağdaşmış oluyordu (Le Roy, 1758, 13; Wilton-
Ely, 2002, 17, 65). Piranesi’nin Roma mimarlığının köklerini Etrüsk ve
Mısır’a dayandırmasına yaslanan düşünce sistemi ise, mimarlık üzerine
görüşleriyle on sekizinci yüzyıl Romasında polemikler yaratan Fransisken
rahip Carlo Lodoli’nin (1690-1761) öğretilerinde destek buluyordu (Wilton-
Ely, 1993, 3). Lodoli, Roma medeniyetinin ‘Mısır kökenli’ olduğuna dair
inancını Piranesi’ninkinden daha keskin bir tarzda ifade ediyordu: Dorik
üslûbun Mısır üslûbu olarak adlandırılması gerektiği ve Toskana -Etrüsk
kastedilmektedir- üslûbunun Mısırlılar tarafından icat edildiği gibi
alışılmadık olduğu oranda tarihsel inanılırlık açısından iddialı görüşlere
sahipti (Memmo, 1833, 296-97; Rykwert, 1996, 322; Wilton-Ely, 2002, 21).
Lodoli’nin öğrencilerinden, İstanbul’da görevli İtalyan Büyükelçi Andrea
Memmo; Fenikeliler, Yahudiler, Etrüskler ile Yunanlıların mimarî tarzlarını
Mısırlılardan devralmış olduklarını iddia ediyordu (Memmo, 1833, 296-97).
Adı geçen kültürlerin etkileşimi hakkında on sekizinci yüzyılda başka
görüşler de bulunmaktaydı. Örneğin, mimarlık ve sanat tarihçileri Yunan
ile Roma’yı doğaya yakınlık açısından mukayese ederken, filozof David
Hume, arkaik çağın ardından “bilgelik, yeniden canlandırıldığında,
Yunanlılar ile Romalılar arasında çökerken giydiği o doğal olmayan
kılığa sokulmuştu”, diyerek bizzat Yunan’ı bir çöküşün başlangıcında
konumluyordu (alıntılandığı yer: Wind, 1968; 1980, 10). Rönesans
döneminden başlayarak ivme kazanan, kültür tarihinde Mısır’ı en yükseğe
yerleştiren ve Hume’un da paylaştığı bu anlayış (Bernal, 1987; 1998,
194-245), on sekizinci yüzyılda, merkezini Yunanistan’da konumlayan
bir tarih, estetik ve kültür anlayışıyla yan yana var olacaktı (Bernal,
1987; 1998, 280-7). Roma mimarlığının kökenleri tartışması da bu daha
geniş kültür ve tarih tartışması içerisinde yer alıyordu. Ancak, felsefe ve
ilâhiyat metinlerinin spekülatif çerçevesinde örülmüş olan genel kültür
ve tarih tartışmasının aksine mimarlık üzerine yazanların savları, çok
daha somut veriler üzerinden seyretmek durumundaydı. Arkeolojik
faaliyetin yaygınlaşması, bu zorunluluğu giderek vazgeçilmez kılıyor,
spekülasyondan uzaklaşılmasını gerekli hale getiriyordu. Paestum’dan
Herculaneum’a, ortaya çıkarılmakta olan ilk Roma arkeolojik alanlarının
yapı, oran, malzeme vb. mimarî verileri ile, yine on sekizinci yüzyıl
zarfında ilk keşif veya araştırmaları gerçekleştirilen Yunan kalıntıları ile
Mısır piramit ve heykelleri tartışmayı yönlendiren verileri oluşturuyordu.
FULL TEXT (PDF):
- 1
27-51