ULUSLARARASI TİCARİ SÖZLEŞMELERİN HAZIRLANMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

AKINTÜRK, Turgut, Bankacılar İçin Borçlar Hukuku Bilgisi, 6.Bası, Ankara, 1982
ARKAN, Sabih, Karada Yapılan Eşya Taşımalarında Taşıyıcının Sorumluluğu, Ankara, 1982
(Taşıyıcının Sorumluluğu)
ARKAN, Sabih, Ticari İşletme Hukuku, Gözden Geçirilmiş Yedinci Baskı, Ankara, 2004
(Ticari İşletme Hukuku)
ASLAN İ.Yılmaz/
ŞENYÜZ, Doğan/
ERGÜN, Mevci, İşletme Hukuku, Bursa, 2002
AYHAN, Rıza, Ticaret Hukukunun Genel Esasları, “Ticari İşletme Hukuku”, Ankara, 1992
BAĞRIAÇIK, Atila, Belgelerle Uygulamalı Dış Ticaret İşlemleri, 6.Baskı, İstanbul, 2000
BONELL, Michael, Joachim, The UNIDROIT Principles of International Commercial
Contracts and the Principles of European Contract Law: Similar Rules for the Same Purposes?
Uniform Law Review, 1996, s. 229–264
COAKLEY, Christofer, The Growing Role of Customized Consent in International
Commercial Arbitration, Georgia Journal of International and Comparative Law, Fall, 2000
ÇALIŞ, Asım, İhracatta Nakliyat, (Incoterms, Taşıma, Sigorta) İGEME, 2003
DOĞANAY, İsmail, Ticari Alım Satım Akti ve Nevileri, Ankara, 1993
EKŞİ, Nuray, Uluslararası Ticaret Hukukuna İlişkin Mevzuat ve Anlaşmalar, İstanbul, 1999
DAYINLARLI, Kemal, UNCITRAL Kurallarına Göre Uzlaşma ve Tahkim, Ankara, 2002
ERDEM, H. Ercüment, Uluslararası Mal Satışlarında 11 Nisan 1980 Tarihli Birleşmiş
Milletler Sözleşmesinin Uygulama Alanı, İzmir Barosu Dergisi, S.54 (1989)1, s. 90–107
(Uluslararası Mal Satışları)
ERDEM, H, Ercüment, “Denizaşırı Satış Olarak FOB Satış” Batider, C. XVII, S.4, s. 37vd.,
Ankara, 1996 (FOB Satış)
ERDEM, H. Ercüment, Sif Satışlar (Cif Sales), İstanbul, 1999 (Sif Satışlar)
ERDEM, H, Ercüment., “Incoterms 2000” Prof. Dr. Hayri Domaniç’e 80. Yaş Günü
Armağanı, İstanbul, 2001, s. 179-218 (Incoterms 2000)
AKADEMİK BAKIŞ
Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi
ISSN:1694 – 528X Sayı: 4 Ekim – 2004
İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi – Türk Dünyası Kırgız – Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat – KIRGIZİSTAN
37
ERDEM, H, Ercüment., ICC Model Mergers & Acquisitions Contract
http://www.erdem-erdem.com/pubyazi4.htm
ERDEMOL, Haluk, Bankalarda Diş Ticaret İşlemleri ve Uygulaması, İstanbul, 1990
ERÜRETEN, Bahir, Mahzar, Açıklamalı, Uygulamalı, İçtihatlı Diş Ticaret Hukuku -
İhracat Sözleşmeleri ve Tatbikatı, İstanbul, 1991
FOLSOM, Ralph, H./
GORDON, Michael, Wallace/
SPANOGLE, John, A., International Business Transactions, A problem Oriented
Coursebook, Fourth Edition, St. Paul, Minn., 1999
GÜLLÜLER, Esin, İhracatta Kullanılan Uluslararası Belgeler, İGEME, 1999
GÜLSOY, Ebru, Dış Tiçarette Güvenli Bir Kontrol Aracı: Uluslar arası Gözetim Şirketleri,
İGEME, İstanbul, 2004
GÜRKAN, Zeynep, İhraç Fiyatınızı Nasıl Belirliyorsunuz?, IGEME, Ankara, 1990
KANOWITZ, Leo, Alternative Dispute Resolition, Cases and Materials, St.Paul, Minn.,
1985
KARAYALCIN, Yaşar, Ticaret Hukuku Dersleri, C.I, Ticari İşletme, 3. Baskı, Ankara, 1968
NOMER, Ergin/
EKŞİ, Nuray/
GELGEL Günseli, Milletlerarası Tahkim, İstanbul, 2000
NOMER, Ergin, Devletler Hususi Hukuku, 9.Bası, İstanbul, 1998
ONURSAL, Erkut, Uluslararası Ticari Kayıtları Doğru Kullanabiliyor muyuz? Dış Ticaret
Dergisi, Ankara, 2000
REİSOĞLU, Sefa, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul, 1995
SEYİTOĞLU, Halil, Uluslararası İktisat, İstanbul, 1996
SHIPPEY, Karla, C., Uluslararası Sözleşmeler - Uluslararası Ticari Sözleşme Taslakları,
İstanbul, 2002
AKADEMİK BAKIŞ
Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi
ISSN:1694 – 528X Sayı: 4 Ekim – 2004
İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi – Türk Dünyası Kırgız – Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat – KIRGIZİSTAN
38
STONE, Katherine, V., W., Private Justice: The Law of Alternative Dispute Resulation,
New York, 2000
SWAN, Alan, C./
MURPHY, John, F., Cases and Materials on The Regulation of International Business and
Economic Relations, Second Edition, New York, 1999
SWAN, Alan, C./
MURPHY, John, F., Cases and Materials on The Regulation of International Business and
Economic Relations, Document Supplement, New York, 2000
ŞAHİN, Arif, İhracatta Ödeme Şekilleri, İGEME, 2003
ŞANLI, Cemal, Milletlerarası Ticari Tahkimde Esasa Uygulanacak Hukuk, Ankara, 1986
(Esasa Uygulanacak Hukuk)
ŞANLI, Cemal, Uluslararası Ticari Akitlerin Hazırlanması ve Uyuşmazlıkların Çözüm
Yolları, İkinci Baskı, İstanbul, 2002 (Uluslararası Ticari Akitler)
ŞANLI, Cemal/
EKŞİ, Nuray,Uluslararası Ticaret Hukuku, İstanbul, 2000
TELLİ, Serap, Devletler Hukuku Açısından Uluslararası Ticaret ve Kurumlaşması, Ankara,
1991
ÜLGEN, Hüseyin, Hava Taşıma Sözleşmeleri, İstanbul, 1987 (Hava Taşıma Sözleşmeleri)
ÜLGEN, Hüseyin, Uluslararası Taşımacılık ve Hukuki Sorunları, İstanbul Ticaret Odası
Yayın No: 1988–27, İstanbul, 1988, s. 29 vd. (Uluslararası Taşımacılık)
WILL, Michael, R., Milletlerarası Mal Satım Hukuku ve Milletlerarası Tahkim, Ankara,
2002
VARADY, Tibor/
BARCELO III, John, J./
MEHREN, Arthur, T, International Commercial Arbitration, ST. PAUL, MINN., 1999
ZARITHSKI, Joseph, Trade Contracts,
http://www.export61.com.au/export-tutorials.asp?ttl=ttc 2002 / 01.02.2004
AKADEMİK BAKIŞ
Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi
ISSN:1694 – 528X Sayı: 4 Ekim – 2004
İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi – Türk Dünyası Kırgız – Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat – KIRGIZİSTAN
39
INCOTERMS 2000, ICC Türkiye Milli Komitesi, Çev.:Ercüment ERDEM, ICC Yayın
No:560, Ankara, 2000
[1] AYHAN, s. 1.
[2] KARAYALÇIN, s. 66.
[3] ŞANLI, s.23; ŞANLI/EKŞİ, s. 3.
[4] Bu konuda geniş bilgi için bkz. TELLİ, s. 21 vd.
[5] TELLİ, s. 66.
[6] TELLİ, s. 66.
[7] “Milletlerarası Mal Satım Sözleşmeleri Hakkında Birleşmiş Milletler Anlaşması 11 Nisan
1980 tarihinde Viyana’da imzalandığı için bu anlaşma “Viyana Sözleşmesi” veya “Viyana
Yeknesak Satış Hukuku” olarak da isimlendirilmektedir. Milletlerarası hukukta giderek daha
çok Convention for the International Sale of Goods kısaltılmış şekliyle CISG şeklindeki
İngilizce karşılığı yerleşmektedir.” Ayrıntılı bilgi için bkz. WILL, s. 22.
[8] Değişik dillerdeki metin için bkz. Michael, R., WILL., Milletlerarası Mal Satım Hukuku
ve Milletlerarası Tahkim, Ankara, 2002 veya
http://web.archive.org/web/20060525053950/http://www.cisg.law.pace.edu/ 10.03.2004
[9] Taraf devletler ve hangi şartlarda taraf oldukları için bkz.
http://web.archive.org/web/20060525053950/http://www.uncitral.org/englis...
s-e.htm 10.03.2004.
[10] WILL, s. 24.
[11] KARLA, s. 21.
[12] “Viyana Sözleşmesi”ndeki sınırlamalar şunlardır: Sözleşmede üç tür satım türü kapsam
dışı bırakılmıştır. Bunlar, a) kişisel, ailesel ve eve ilişkin kullanımlar için yapılan satımlar
(m.2/a), b) artırma ile satımlar (m. 2/b), c) mahcuz malların satımı veya adli makamların
diğer herhangi bir kararına dayanılarak yapılan satımlar (m.2/c)’dır. Sözleşme bazı satım
konularını da kapsam dışı bırakmıştır. Bunlar da; a) menkul kıymetlerin, ticari senetlerin ve
paranın satımı(m.2/d), b) her türlü geminin, teknenin, hava taşım aracının ve hava yastıklı
taşıt aracının satımı (m.2/e), c) elektrik satımı (m.2/f)’dır. Ayrıca sözleşme satıma yakınlık
gösteren bazı akitleri de kapsam dışı bırakmıştır. Bunlar; üretilecek ve yapılacak malların
temini taahhüdünü içeren akitler (m.3/I) ile malları temin edecek tarafın ediminin ağırlığını
bir işçilik veya diğer herhangi bir hizmet temininin oluşturduğu akitler (m.3/II)’dir. Sözleşme
son olarak satıma ilişkin olarak da bazı kısıtlamalar getirmiştir: a) Sözleşme sadece satım
akdinin kurulmasına ve böyle bir akdin taraflar arasında doğurduğu hak ve borçlara
uygulanacaktır (m.4); b) Sözleşme satıcının malın neden olduğu cismani zararlardan veya
AKADEMİK BAKIŞ
Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi
ISSN:1694 – 528X Sayı: 4 Ekim – 2004
İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi – Türk Dünyası Kırgız – Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat – KIRGIZİSTAN
40
ölümden doğan sorumluluğa uygulanmayacaktır (m.5); c) Nihayet m.6’ ya göre taraflar
sözleşmenin uygulanmasını hariç tutabilir veya m.12 hükmü saklı kalmak şartıyla sözleşmenin
hükümlerinden kurtulabilir veya sonuçlarını değiştirebilirler. “Viyana Sözleşmesi” hakkında
geniş bilgi için bkz. ERDEM, Uluslararası Mal Satışları, s. 90–107.
[13] WILL, Ankara Üniversitesinde 1996’da sunmuş olduğu “Birleşmiş Milletler Satış
Hukuku ve Milletlerarası Tahkim” adlı tebliğinde, bu tebliği hazırlamak için, özellikle Alman,
Fransız ve İtalyan iktisat hukukçularının görüşünü almak için küçük çapta bir anket
uyguladığını ve bu anketin sonuçlarına göre “Viyana Sözleşmesi’nin sevilmediğini çünkü
bilinmediğini; mümkün olduğu ölçüde (unutulmadığı durumlarda), “Viyana Sözleşmesi”nin
uygulanmasından, milli hukukun güvenilir temellerini veya genel işlem şartlarını terk
etmemek için kaçınılmakta olduğunu ifade etmektedir. Bkz. WILL, 2002, s. 23.
[14] ERDEM,ICC Model Mergers & Acquisitions Contract (Share purchase agreement)
http://www.erdem-erdem.com/pubyazi4.htm
[15] ARKAN, s. 15-16.
[16] Değişik dillerdeki metni için bkz.
http://frontpage.cbs.dk/law/commission_on_european_contract_law/index.html
10.03.2004.
[17] Değişik dillerdeki metni için bkz.
http://frontpage.cbs.dk/law/commission_on_european_contract_law/index.html
10.03.2004.
[18] BONELL, s. 1.
[19] Tüm bu model kanunlar için bkz.
http://web.archive.org/web/20060525053950/http://www.uncitral.org/en-ind...
10.03.2004.
[20] FOLSOM/GORDON/SPANGLE, s. 12.
[21] REİSOĞLU, s. 50.
[22] KARLA, s. 9.
[23] ŞANLI/EKŞİ, s. 7.
[24] ERDEM, Viyana Satım Sözleşmesi, s. 1.
[25] KARLA, s. 28 vd.
AKADEMİK BAKIŞ
Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi
ISSN:1694 – 528X Sayı: 4 Ekim – 2004
İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi – Türk Dünyası Kırgız – Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat – KIRGIZİSTAN
41
[26]
http://web.archive.org/web/20060525053950/http://www.zaralawny.com/tu/ma...
_i1.html 12.03.2004
[27] ŞANLI/EKŞİ, s. 19.
[28] Gerçek ve tüzel kişilerin hak ve fiil ehliyetlerine uygulanacak hukuk konusunda bkz:
ÇELİKEL, s. 188 vd. NOMER, s.187 vd.; TEKİNALP, s. 45.vd.
[29] ŞANLI/EKŞİ, s. 20.
[30] ŞANLI, Uluslararası Ticari Akitler, s. 12.
[31] “Viyana Sözleşmesi m.11: Yapılması ile tespitinin yazılı olması gerekmeyen satım
sözleşmesi, başka hiçbir biçin koşuluna da bağlı değildir. Sözleşme, tanıklık da dahil, her
türlü delil ile ispatlanabilir.”
[32] KARLA, s. 116.
[33] ZARITSKI, s. 1.
[34] ASLAN/ŞENYÜZ/ERGÜN, s. 144.
[35] ZARITSKI, s. 4.
[36] KARLA, s. 10.
[37] “Mesela, Türk ve Rus Şirketleri arasında akdedilen ve Türk şirketinin Moskova’da 2500
adet apartman dairesinin yapımını öngören sözleşmede, dairelerin kalitesini belirtmek için
kullanılan “de lux” tabirinden Türk tarafı, Türk inşaat sektöründe kullanılan birinci sınıf veya
süper lüks bir inşaatı, Rus tarafı ise Rusya’daki inşaat sektöründe kullanılan ayrı bir inşaat
kalitesini anlamaktadır. Yine ABD şirketi ile Almanca konuşan İsviçreli tacir arasında
akdedilen ve ABD’li tarafın diğerine 20 milyon tavuk/piliç ihracını öngören anlaşmada, malın
cinsini belirtmek üzere kullanılan “chicken” tabirinden ABD’li satıcı tavuk cinsinden her türlü
kümes hayvanını, İsviçreli ithalatçı ise kızartmalık pilici anlamaktadır”. Bkz. ŞANLI,
Uluslararası Ticari Akitler, s. 56.
[38] ZARITSKI, s. 4.
[39] ŞANLI, Uluslararası Ticari Akitler, s. 61-62.
[40] KARLA, s. 16.
[41] KARLA, s. 46.
[42] ŞANLI/EKŞİ, s. 10.
AKADEMİK BAKIŞ
Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi
ISSN:1694 – 528X Sayı: 4 Ekim – 2004
İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi – Türk Dünyası Kırgız – Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat – KIRGIZİSTAN
42
[43] BAĞRIAÇIK, s. 21-22.
[44] Bkz. MTO’nun 500 no’lu akreditifler ilişkin broşürünün 39/b maddesi.
[45] BAĞRIAÇIK, s. 22.
[46] ZARITSKI, s. 1.
[47] ŞANLI/EKŞİ, s. 11.
[48] KARLA, s. 47.
[49] BAĞRIAÇIK, s. 26.
[50] KARLA, s. 95.
[51] SEYİTOĞLU, s. 300.
[52] KARLA, s. 48.
[53] ŞAHİN, s. 1.
[54] ŞANLI/EKŞİ, s. 12.
[55] ŞANLI, Uluslararası Ticari Akitler, s. 23.
[56] KARLA, s. 94.
[57] KARLA, s. 48.
[58] ÜLGEN, Hava Taşıma Sözleşmeleri, s. 60.
[59] ARKAN, Taşıyıcının Sorumluluğu, s. 10.
[60] ÇALIŞ, s. 30.
[61] ÇALIŞ, s. 32.
[62] KARLA, s. 50.
[63] BAĞRIAÇIK, s. 23.
[64] ERDEM, Sif Satışlar,s. 1.
[65] ERDEM, Incoterms 2000, s. 182.
AKADEMİK BAKIŞ
Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi
ISSN:1694 – 528X Sayı: 4 Ekim – 2004
İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi – Türk Dünyası Kırgız – Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat – KIRGIZİSTAN
43
[66] BAĞRIAÇIK, s. 70.
[67] ERDEM, Incoterms 2000, s. 184; ONURSAL, s. 6.
[68] 2000 yılında INCOTERMS’lerde yapılan değişiklikler hakkında geniş bilgi için bkz.
ERDEM, Incoterms 2000, s. 185 vd.
[69] INCOTERMS 2000, ICC Türkiye Milli Komitesi, Çev.: ERDEM, ICC Yayın No:560,
Ankara, 2000, s.5.
[70] ERDEM, Sif Satışlar, s. 2.
[71] ONURSAL, s. 2.
[72] ERDEM, Sif Satışlar, s. 2; ERDEM, Incoterms 2000, s. 195-197; KARLA, s. 64.
[73] ŞANLI/EKŞİ, s. 12.
[74] ONURSAL, s. 5.
[75] TTK’da “Deniz Ticareti”ne ilişkin bölümde “Denizaşırı Satış Mukaveleleri” başlığı
altında m.1138 vd. düzenlenmiştir.
[76] Erdem, “borda” kelimesinin tercüme edilirken yanlış kullanıldığını, bu kelimeyi
“küpeşte” olarak anlamak gerektiğini belirtir. Bkz. ERDEM, FOB Satış, s. 42, dp.24.
[77] Erdem, FOB’un uygulamada deniz ve nehir taşımacılığı yanında, herhangi bir teslim
noktasını belirtmek için de kullanılmakta olduğunu belirtmekte ve FOB Fabrika, FOB karada
herhangi bir tesis gibi kullanımların “gemide masrafsız” kavramı ile ters düştüğünü ifade
etmektedir. Bkz. ERDEM, Incoterms 2000, s. 202.
[78] ERDEM, FOB Satış, s. 42.
[79] FOB satış ile ilgili geniş bilgi için bkz. ERDEM, FOB Satış, s. 37-90.
[80] KARLA, s. 67.
[81] CIF TTK’da Deniz Ticaret’in Dördüncü Kitabın Üçüncü kısmında “Denizaşırı Satış
Mukaveleleri” başlığı altında md. 1139’da düzenlenmiştir.
[82] ERDEM, Incoterms 2000, s. 206.
[83] KARLA, s. 68.
[84] CIF satışla ilgili geniş bilgi için bkz.ERDEM, SİF Satışlar, s. 1 vd.
AKADEMİK BAKIŞ
Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi
ISSN:1694 – 528X Sayı: 4 Ekim – 2004
İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi – Türk Dünyası Kırgız – Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat – KIRGIZİSTAN
44
[85] KARLA, s. 65 vd.
[86] ONURSAL, s. 1.
[87] Çalış, bu konuda şu örneği vermektedir: “…değeri 100.000 $ olan X malının FOB fiyatı
istendiğinde, bu malı talep eden kişi toplam maliyeti bulabilmek için taşıma ve sigorta
maliyetini de eklemek isteyecektir ve bunun için de kendi ülkesindeki taşıma ve sigorta
firmalarına başvuracaktır. Söz konusu maliyetin 20.000 $ olarak saptandığını varsayarsak
toplam maliyet 120.000 $ olarak ortaya çıkacaktır. Oysaki bu taşıma işini kendimiz
üstlenecek olsak, taşımacılık fiyatlarımız, diğer ülkelerinkine oranla daha düşük olacağından,
söz konusu fiyatı örneğin 110.000 $ olarak saptayabilme olanağımız doğar. Aksi durumda,
ihracatçı olarak ithalatçıya verdiğimiz FOB fiyat yüksek görünmekte ve taşıma işini kendisi
üstlenerek CIF fiyat veren başka bir firma ihaleyi/işi alabilmektedir. Üstelik tüm bu
faaliyetten bir komisyon geliri bile sağlamak mümkün olmaktadır. Nakliye aşamasından
kurtulmuş malını sağlam bir biçimde kendi ülkesinde alabilme olanağına kavuşacak ithalatçı
için bu durumun büyük bir cazibesi vardır”(ÇALIŞ, s. 1).
[88] KARLA, s. 50.
[89] ÇALIŞ, s. 15.
[90] ÇALIŞ, s. 46.
[91] KARLA, s. 51.
[92] Viyana Sözleşmesi m.38’e göre; “1) Alıcı, durum ve koşullara göre olabileceği kadar
kısa sürede emtiayı incelemeli veya inceletmelidir. 2) Sözleşme bir emtia taşınması
içermekteyse, inceleme emtianın varma yerine varışına kadar ertelenebilir. 3) Alıcı inceleme
imkanına makul olarak sahip olmaksızın emtianın yolunu değiştirmiş veya onu tekrar
yollamış ise ve sözleşme yapıldığı anda satıcı bu yol değiştirme veya bu tekrar yollama
imkanını biliyor veya bilmesi gerekiyor idi ise, inceleme emtianın yeni varma yerine varışına
kadar ertelenebilir”.
[93] KARLA, s. 52.
[94] GÜLSOY, s.1
[95] ERÜRETEN, s. 266; ŞANLI/EKŞİ, s. 14.
[96] ŞANLI, Uluslararası Ticari Akitler, s. 28–30.
[97] GÜLSOY, s.6
[98] ŞANLI/EKŞİ, s. 16.
[99] KARLA, s. 54; ŞANLI, Uluslararası Ticari Akitler, s. 35.
AKADEMİK BAKIŞ
Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi
ISSN:1694 – 528X Sayı: 4 Ekim – 2004
İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi – Türk Dünyası Kırgız – Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat – KIRGIZİSTAN
45
[100] KARLA, s. 95.
[101] ŞANLI/EKŞİ, s. 16.
[102] CISG’de (Viyana Sözleşmesi) bu konuda şu düzenleme yapılmıştır:
Madde 79: (1) Bir taraf, yükümlülüklerinden herhangi birinin yerine getirilmesinin, kendi
kontrolü dışında ortaya çıkan bir engelden kaynaklandığını ve sözleşmenin akdi sırasında, söz
konusu engelin ortaya çıkacağını göz önüne almasının kendisinden makul olarak
beklenemeyeceğini veya bunun sonuçlarından kaçınmanın veya üstesinden gelmenin mümkün
olmadığını kanıtladığı taktirde, yükümlülüğünü yerine getirmemekten dolayı sorumlu
tutulamaz; (2) Bir tarafın yükümlülüğünü yerine getirmemesi, sözleşmenin bütünü veya bir
kısmının uygulanmasında ilişkisi bulunan üçüncü bir şahsın yükümlülüğünü yerine
getirmemesinden kaynaklanmışsa, bu taraf, sorumluluktan ancak aşağıdaki şartlarla muaf
tutulur : (a) önceki fıkra uyarınca muaf tutulur; ve (b) İlişkisi bulunan şahıs da, şayet önceki
fıkra hükmü kendisine uygulansaydı muaf olacak idi ise; (3) Bu maddede sağlanan muaflık,
engel halin devam ettiği müddetçe geçerlidir; (4) Yükümlülüğü yerine getirmeyen taraf,
yükümlülüğünü yerine getirmede ortaya çıkan engel hali ve bu halin etkisini diğer taraf
bildirmek durumundadır. Bildirimin, engel hali bilen ya da bilmek durumunda olan kusurlu
tarafın ihmalinin vukuundan sonra makul bir süre içerisinde diğer tarafça alınmaması
halinde, iş bu geç alımdan kaynaklanan zarardan sorumludur; (5) Bu Madde’nin hiçbir
hükmü, taraflardan hiçbirini, zarar iddiası dışındaki, bu Konvansiyonda sağlanan diğer
haklarını kullanmaktan alıkoyamaz.
Madde 80: Bir taraf, kendi yaptığı veya yapmadığı fiillerden neş’et ettiği ölçüde, diğer tarafın
yükümlülüklerini yerine getirmemesine dayanamaz.
[103] MTO’nun “Mücbir Sebep ve Beklenmeyen Hal” Kodu 421 numaralı Broşürde
yayınlanmıştır. Yayın için bkz: Force Majeure and Hard Ship, ICC Publication No: 421,
Paris–1985 (1988, 1991, 1993, 1994’de tekrar yayınlandı).
[104] Uluslararası Ticaret Hakemleri bu konuda taraflar arasındaki sözleşme hükümlerine
bağlı kalmayı çözüm tarzı olarak belirlemişlerdir. Mesela; Paris’te toplanan hakem
mahkemesinde Belçika’lı satıcı ile Japon alıcıyı karşı karşıya getirdiği olayda, taraflar,
aralarında akdedilen sözleşmede konu olan malların fiyatının sözleşmenin imzası ile malların
teslimi arasında artmış olduğundan, sözleşme fiyatının artırılmasının alıcı tarafından
reddedilmesi karşısında satıcı teslime ilişkin yükümlülüğünü durdurmuştu. Hakemler, bu
konuda şu kararı verdiler: “Özellikle ticari alanda değişen şartlar, sözleşmelerin
yapılmasında en büyük etkenlerden biridir. Taraflardan her biri fiyat değişikliklerinden bir
kâr ümit ederken; aynı zamanda, böyle bir değişikliğin kendi zararlarına olması riskini de
zımnen kabul etmektedirler. Bu riski sınırlandırmak amacıyla taraflar, anlaşmalarına,
ödemelerinin fiyat değişikliklerine göre ayarlanmasına ilişkin hükümleri veya taraflardan biri
için çok yıkıcı bir hale gelmesi durumunda, sözleşmenin otomatik olarak feshini öngören
hükümler koymakta serbesttirler. Bu meselede, taraflar arasında akdedilmiş satış
sözleşmelerinin hiç birine, bu tür bir hüküm konulmamıştır. Bundan, ekonomik şartlar ve
bunların gelişmesi ne olursa olsun bu sözleşme hükümlerinin zorunlu kabul edilmesi gerektiği
AKADEMİK BAKIŞ
Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi
ISSN:1694 – 528X Sayı: 4 Ekim – 2004
İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi – Türk Dünyası Kırgız – Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat – KIRGIZİSTAN
46
sonucu çıkmaktadır.” Karar için bkz. ŞANLI, Esasa Uygulanacak Hukuk, s. 356–367;
ŞANLI, Uluslararası Ticari Akitler, s. 39–40.
[105] ŞANLI, Uluslararası Ticari Akitler, s. 37–38.
[106] Bkz. STONE, s. 1–204; VARADY/BARCELO/ VON MERHEM, s. 1–22;
KANOWITZ, s. 1–290.
[107] UNCITRAL Model Law on International Commercial Conciliation (2002) için
bkz.http://www.jus.uio.no/lm/un.conciliation.international.
commercial.model.law.2002/portrait 15.03.2004
UNCITRAL Model Law on International Commercial Conciliation 1980 için bkz.
DAYINLARLI, s.15.
[108] DAYINLARLI, s. 12–14.
[109] ŞANLI, Esasa Uygulanacak Hukuk, s. 17. Ayrıca benzer tarifler için bkz.
KANOWİTZ, s. 304; STONE, s. 3003; VARADY/BARCELO/VON MERHEM, s. 27.
[110] COAKLEY, s. 2.
[111] NOMER/EKŞİ/GELGEL, s. 5; STONE, s. 3003 vd.; ŞANLI/EKŞİ, s. 73;
VARADY/BARCELO/VON MERHEM, s. 25.
[112] Kurumsal ve münferit tahkim ve avantajları için bkz. VARADY/BARCELO/VON
MERHEM, 1999:28 vd.
[113] Bkz. http://www.iccwbo.org/index_court.asp 17.03.2004
[114] SWAN/MURBHY, s. 359.
[115] Bkz. http://www.adr.org/index2.1.jsp/ 17.03.2004
[116] Bkz. http://www.lcia-arbitration.com/ 17.03.2004
[117] Bkz. http://www.worldbank.org/icsid/ 17.03.2004
[118] Bkz. http://www.hkiac.org/ 17.03.2004
[119] Bkz. http://www.jcaa.or.jp/e/index-e.html 17.03.2004
[120] Bkz. http://www.wipo.int/ 17.03.2004
[121] MTO tahkim kurallarını m. 15/I’a’ya göre, “Bütün hallerde hakem mahkemesi esas
sözleşme hükümleri ve örf ve adet kurallarını uygulayacaklardır.” hükmü mevcuttur.
AKADEMİK BAKIŞ
Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi
ISSN:1694 – 528X Sayı: 4 Ekim – 2004
İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi – Türk Dünyası Kırgız – Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat – KIRGIZİSTAN
47
[122] Tenfiz, bir hakem kararının sanki o ülkede verilmiş hale dönüşmesidir.
[123] Ticari Tahkim ile ilgili Uluslararası Sözleşmeler şunlardır;
• Tahkim Şartları Hakkında Cenevre Protokolü Yabancı Tahkim Kararlarının
Uygulanması Hakkında 1927 Cenevre Protokolü.
• Yabancı Tahkim Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Hakkında 1958 Birleşmiş
Milletler Sözleşmesi.
• Uluslararası Ticari Tahkim Hakkında 1961 Avrupa Sözleşmesi.
• Uluslararası Ticari Tahkim Hakkında Avrupa Sözleşmesi’nin Uygulanması ile ilgili
1962 Paris Anlaşması.
· Devletler ve Başka Devletlerin Vatandaşları Arasında Yatırım Anlaşmazlıklarının Halli
Hakkında 1965 Washington Sözleşmesi.
· Tahkim Hakkında Yeknesak Hukukun Sağlanması Konusunda 1966 Strasbourgh
Sözleşmesi.
Ayrıca UNCITRAL (United Nations Commission on International Trade Law, Uluslararası
Ticaret Hukuku Birleşmiş Milletler Komisyonu) tarafından hazırlanan bir model hukuk da
bulunmaktadır. Bkz.
http://web.archive.org/web/20060525053950/http://www.uncitral.org/en-ind...
10.03.2004
[124] Yabancı bir devlet mahkemesi tarafından verilmiş bir karara istinaden Türk
mahkemeleri aşağıdaki şartlar dahilinde tenfiz (icra) kararı verir (MÖHUK m.38):
1- Türkiye Cumhuriyeti ile kararın verildiği Devlet arasında karşılılık esasına dayanan bir
anlaşma yahut o devlette Türk Mahkemelerinden verilmiş kararların tenfizini mümkün kılan
bir kanun hükmünün veya fiili uygulamanın bulunması,
2- Kararın Türk Mahkemelerinin münhasır yetkisine girmeyen bir konuda verilmiş olması
3- Kararın Kamu Düzenine açıkça aykırı olmaması,
4- Sözkonusu yer kanunları uyarınca, kendisine karşı tenfiz istenen kişinin hükmü veren
mahkemeye usulune uygun bir şeklide çağırılmamış veya o mahkemede temsil edilmemiş ya
da bu kanunlara aykırı bir şekilde gıyapta hüküm verilmiş olması,
5- Türklerin kişi hallerine ilişkin yabancı kararda Türk kanunlar ihtilafı kuralları gereğince
yetkili kılınan hukukun uygulanmamış ve Türk vatandaşı olan davalının tenfize bu yönden
itiraz etmemiş olması.
MÖHUK’da tahkimin ret sebepleri aşağıdaki gibi sıralanmıştır (madde 45):
AKADEMİK BAKIŞ
Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi
ISSN:1694 – 528X Sayı: 4 Ekim – 2004
İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi – Türk Dünyası Kırgız – Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat – KIRGIZİSTAN
48
a) Tahkim sözleşmesi yapılmamış veya esas sözleşmeye tahkim şartı konulmamış ise,
b) Hakem kararı genel ahlaka ve kamu düzenine aykırı ise,
c) Hakem kararına konu olan uyuşmazlığın Türk kanunlarına göre tahkim yoluyla çözümü
mümkün değilse,
d) Taraflardan biri hakemler önünde usulüne göre temsil edilmemiş ve yapılan işlemleri
sonradan açıkca kabul etmemiş ise,
e) Hakkında hakem kararının tenfizi istenen taraf hakem seçiminden usulen haberdar
edilmemiş yahut iddia ve savunma imkanından yoksun bırakılmış ise,
f) Tahkim sözleşmesi veya şartı taraflarca tabi kılındığı kanuna, bu konuda bir anlaşma yoksa
hakem hükmünün verildiği yer hukukuna göre hükümsüz ise,
g) Hakemlerin seçimi veya hakemlerin uyguladıkları usul, tarafların anlaşmasına, böyle bir
anlaşma yok ise hakem hükmünün verildiği yer hukukuna aykırı ise,
h) Hakem kararı, hakem sözleşmesinde veya şartında yer almayan bir hususa ilişki ise veya
sözleşme veya şartın sınırlarını aşıyor ise (bu kısım hakkında),
i) Hakem kararı tabi olduğu veya verildiği yer hukuku hükümlerine göre kesinleşmemiş yahut
icra kabiliyeti kazanmamış veya verildiği yerin yetkili mercii tarafından iptal edilmiş ise.
Yukarıdaki (d), ( e ), (f), (g), (h) ve (i) bentlerinde yazılı hususların ispat yükü, hakkında
tenfiz istenen tarafa aittir.
[125] Cenevre Konvansiyonu m.1/2-a.
[126] ŞANLI/EKŞİ, s. 46.
[127] ŞANLI/EKŞİ, s. 28.
[128] ŞANLI, Uluslararası Ticari Akitler, s. 42-43.
[129] KARLA, s. 59.
[130] Viyana Sözleşmesi’nin 74–75-76 ve 77. maddelerinde, sözleşmenin ihlali veya
uygulanmadığı yada uygulamadan vazgeçildiği durumlardaki tazminat yükümlülüklerini
açıklamaktadır. Buna göre;
Madde 74: Bir tarafça sözleşmeye bir aykırı davranışta bulunulması nedeniyle tazminat,
aykırılık sonucu diğer tarafın uğradığı kayıp ile mahrum kaldığı kâra eşittir. Bu tazminat,
taahhütlerine karşı gelen tarafın, sözleşmenin yapıldığı anda bildiği veya bilmesi gereken
AKADEMİK BAKIŞ
Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi
ISSN:1694 – 528X Sayı: 4 Ekim – 2004
İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi – Türk Dünyası Kırgız – Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat – KIRGIZİSTAN
49
olayları göz önüne alarak, sözleşmeye aykırılığın muhtemel sonuçları olarak öngörmüş
olduğu veya öngörmüş olması gereken kayıp ile mahrum kalınan kârdan fazla olamaz.
Madde 75: Sözleşmeden dönüldüğü ve makul bir tarz ve dönmeden sonra makul bir sürede
alıcı bir ikame alımı veya satıcı bir telâfi satımına giriştiği vakit, tazminat talep eden taraf,
sözleşmedeki bedel ile ikame alımı veya telafi satımı arasındaki fark ve 74’üncü madde gereği
ödenmesi gerekebilecek tüm diğer tazminatı da elde edebilir.
Madde 76: 1) Sözleşmeden dönüldüğünde, emtia sürüm bedelli ise, tazminat talep eden taraf,
75 inci madde uyarınca bir ikâme alımı veya bir telafi satımına girişmedi ise, sözleşmede
tespit edilen bedel ile sözleşmeden dönme anındaki sürüm bedeli arasındaki fark ve 74 üncü
madde uyarınca ödenmesi gerekebilecek tüm diğer tazminatı da elde edebilir. Ancak, tazminat
talep eden taraf emtiayı teslim aldıktan sonra sözleşmeden dönme beyanında bulundu ise,
dönme anındaki sürüm bedeli değil de zilyet olma anındaki sürüm bedeli uygulanır.
2) Önceki paragrafın amacı çerçevesinde, sürüm bedeli, emtianın tesliminin gerçekleştirilmiş
olması gereken yerdeki bedel veya bu yerde sürüm bedelinin yokluğunda, başvuru ölçütü yeri
olarak alınması makul görünen bir başka yerde uygulanan sürüm bedelidir; bu yapılırken,
emtianın taşıma masraflarındaki farklılıklar hesaba katılır.
Madde 77: Sözleşmeye aykırılığı ileri süren taraf, mahrum kalınan kâr da dahil olmak üzere,
sözleşmeye aykırılıktan kaynaklanan kaybı sınırlı kılmak için durum ve koşullara göre mâkul
önlemleri almalıdır. Bunu yapmayı ihmal ederse, taahhütlerine karşı gelen taraf, önlenmiş
olması gereken kayıp miktarına eşit bir tazminat indirimi talep edebilir.
[131] NOMER, s. 189 vd.
[132] ŞANLI, Uluslararası Ticari Akitler, s. 48-49.
[133] ŞANLI/EKŞİ, s. 32.
[134] KARLA, s. 117.
[135] BAĞRIAÇIK, s. 15.
[136] ZARITSKI, s. 4.