You are here

Home » Content

1926-1956 DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASINDA MUSUL SORUNU

Journal Name:

  • Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi

Publication Year:

  • 2011

Key Words:

Keywords (Original Language):

Author NameUniversity of Author
Abstract (2. Language): 
This study focuses on the Mosul Question in Turkish foreign policy between 1926 and 1956 within the framework of Turkey’s relations with Iraq, the Middle Eastern states, England as well as the Western states.The main determinant that shapes the Mosul question is the oil, in other words the petroleum politics of Mosul. Turkey enjoyed the right of usage of the oil in Mosul between 1926 and 1956. Due to the oil resources in Mosul, the problematic heritage of the Ottomans for the Republic of Turkey, there had been a strong rivalry among the great powers for sovereignty, dominance and attainment of privileges in the region since the 19th Century. Turkey’s geographical closeness to the oil resources in Mosul and the common cultural, religious and ethnic features between Turkish and Iraqi people were used as motives of provocation and chaotic atmosphere in the area by the great powers to acquire control over the oil as well as Turkey herself. Such a circumstance helped Turkey have a strategic superiority on the others whereas it also made the country a potential target for the external and internal powers. In addition, problems that Turkey challanged in her foreign policy between 1926 and 1956 are adressed within the framework of the local and international conjuncture. Moreover, this study refers to the bileteral relations and the agreements signed that served for the settlement of the disputes.
Bookmark/Search this post with
Abstract (Original Language): 
Bu çalısmada, 1926-1956 yılları arasında Türk dıs politikası, Musul sorunu ekseninde, Türkiye’nin Irak ve Ortadogu bölge ülkeleriyle, ngiltere ve Batı devletleriyle iliskileri çerçevesinde ele alınmıstır. Musul Sorunu çerçevesinde sekillenen diplomatik, siyasî, ekonomik, sosyo-kültürel sorunları belirleyen temel etken Musul petrolleri, yani Musul petro-politigidir. Çalısmada sınırlandırılan tarihsel süreci belirleyen temel etken ise; Türkiye’nin Musul petrollerinde sahip oldugu hakların geçerli oldugu sürenin 1926-1956 yıllarını kapsamasıdır. Osmanlı Devleti’nden, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ne sorunlu bir miras olarak devredilen Musul petrolleri nedeniyle, 19. yüzyıldan itibaren büyük güçler arasında egemenlik, denetim altına alma ve imtiyaz elde etme politikaları çerçevesinde büyük bir rekabet yasanmıstır. Musul petrollerine yakınlık, Türkiye-Irak halkları arasındaki kültürel, dinî ve etnik ortaklık, Türkiye’ye karsı, petrolleri ele geçirmek ya da denetim altına almak isteyen ülkeler tarafından kaos unsurları olarak kullanılmıs; bu durum, Türkiye’ye stratejik bir üstünlük saglamakla beraber Türkiye’yi gerek bölgesel, gerekse uluslararası güçlere karsı potansiyel bir hedef haline getirmistir. Bu çalısmada, Türkiye’nin 1926-1956 dönemi dıs politikasına yön veren sorunlar, gerek bölgesel, gerek uluslararası konjonktür çerçevesinde ele alınmıs; sorunların giderilmesi sürecini belirleyen ikili iliskilere ve imzalanan anlasmalara yer verilmistir.
FULL TEXT (PDF): 
PDF icon arastirmax-1926-1956-donemi-turk-dis-politikasinda-musul-sorunu.pdf
  • 14
133-179
  • Turkish

REFERENCES

References: 

Arsivler ve Süreli Yayınlar
BCA(Basbakanlık Cumhuriyet Arsivi), “Bagdat’ta yayınlanan El-Irak Gazetesi’nin
‘Genç Türkiye’de ktisadî Uyanıs’ baslıklı yazısının sureti”, Tarih: 15/3/1930,
Dosya: 17416, Fon Kodu: 30..10.0.0,Yer No:166.153..6.
BCA, “Irak Dısisleri Bakanı Nuri Pasa’nın Ankara’dan döndügü gün gazetelerde çıkan
açıklaması”, Tarih: 2/10/1930, Dosya: 43655, Fon Kodu: 30..10.0.0, Yer No:
258.739..15.
BCA, “Türkiye’yi ziyaret eden Irak eski çisleri Bakanı Hikmet Süleyman’ın gazetelere
yaptıgı açıklama”, Tarih: 13/12/1935, Dosya: 436190, Fon Kodu: 30..10.0.0, Yer
No: 259.744..13
BCA, “Türkiye-Irak Sınır Komisyonu’nun 8. toplantısı hakkında Komisyon reisi Tevfik
Hadi Bey’in raporu”, Tarih: 24/7/1930, Dosya: 4178, Fon Kodu: 30..10.0.0, Yer
No: 230.548..8.
BCA, “Irak’ta Seyh Mahmut ile hükümet kuvvetleri arasında çıkan çarpısma”, Tarih:
16/2/1931, Dosya: 43661, Fon Kodu: 30..10.0.0, Yer No: 258.740..1.
BCA, “Barzan seyhi Ahmet’in Irak’tan gördügü tazyik üzerine ülkemize gelerek hizmet
etmek istedigi, anlasma yapabilecegi yolunda mektup gönderdigi”, Tarih:
26/12/1931, Dosya: 96B251, Fon Kodu: 30..10.0.0, Yer No: 113.768..6.
BCA, “Irak’ın Fırat isyanını bastırdıgı”, Tarih: 16/7/1935, Dosya: 436178, Fon Kodu:
30..10.0.0, Yer No: 259.744..1.
BCA, “Irak’ın Cemiyet-i Akvâm’a girmesi üzerine azınlıklara verilecek haklarla ilgili
görüsmede, Fransız üyenin Kürtlere idarî özerklik verilmesi istegi”, Tarih:
18/7/1932, Dosya: 43694, Fon Kodu: 30..10.0.0, Yer No: 259.741..12.
BCA, “Irak’taki Hıristiyan azınlıklar meseleleri”, Bagdat Elçisi tarafından Hariciye
Vekâleti’ne yazılmıstır. 8/5/1931 tarihli ve 117 numaralı tahrirata zeyildir, Tarih:
8/7/1931, Dosya: 43668, Fon Kodu: 30..10.0.0,Yer No: 258.740..8.
BCA, “Irak’taki Asurilerin Cemiyet-i Akvâm’dan yurt istekleri”, Bagdat Büyükelçisi
Tahir Lütfi tarafından 20/11/1932 tarihinde Hariciye Vekâleti’ne yazılmıstır, Tarih:
4/1/1933, Dosya: 436106, Fon Kodu: 30..10.0.0, Yer No: 259.741..24.
BCA, “Irak Basbakanı Nuri Sait Pasa'nın II. Dünya Savası'nda Irak'ın durumuyla ilgili
radyoda yaptıgı konusma”, Tarih: 7/10/1939, Dosya: 436283, Fon Kodu: 30..1.0.0,
Yer No: 259.747..29.
BCA, “Irak ve Türkiye arasında faaliyet gösteren Kürt çetelerinin takibi için ortak
hareket edilmesi istegi”, Tarih: 3/4/1946, Dosya: 436301, Fon Kodu: 30..10.0.0.,
Yer No: 259.747..48.
Cumhuriyet Tarihi Arastırmaları Dergisi Yıl 7 172 Sayı 14 (Güz 2011)
Documents on British Foreign Policy (1919-1939), “Memorandum Respecting the
Foreign Policy of His Majesty’s Goverment with Alist of British Commitments in
Their Relative Order of Importance: Turkey-Middle East, April 1927”, First Series
IA, Volume II, Chapter IV, H. M. Stationary Office, Edit By: W. N. Medlicott, M.
A. D. Lit., Douglas Dakin, M. A., P. H. D., M. E. Lambert, M. A. London 1966, p.
794-795.
Documents on British Foreign Policy (1919-1939), “Correspondence Relating to
Brtish Policy on Middle Eastern Questions: Conversation on British and Italian in
Interest in the Area of Red Sea, 9 June 1926-10 February 1927”, Series IA, Volume
II, Chapter IV, H. M. Stationary Office, Edit By: W. N. Medlicott, M. A. D. Lit.,
Douglas Dakin, M. A., P. H. D., M. E. Lambert, M. A. London 1966, p. 850-853.
Süreli Yayınlar
Aksam
Cumhuriyet
Hâkimiyet-i Milliye
Hürriyet
kdâm
Milliyet
The Times
Vakit
Yeni stanbul Gazetesi
Yeni Sabah
Zaman
Resmi Yayınlar
Ayın Tarihi
Düstur, III. Tertip, C. 28.
T. B. M. M. G. C. Z, C. III, s Bankası Yay., Ankara, 1985.
Kitap ve Makaleler
ABDURRAHMAN SEREF EFEND (1895)Cografya-i Umûmi, stanbul.
AKÇORA Ergünöz (2004) “Cumhuriyetten Günümüze Türk-Irak liskileri ve
Türkmenler”, kinci Orta Dogu Semineri, Elazıg, Mayıs, C. I, s. 21-53.
AKDOGAN Lütfü (2007) Molla Mustafa Barzani Anlatıyor, Arkaplan Yayınları, stanbul.
AKGÜL Suat (2004) Musul Sorunu ve Nasturi syanı, Berikan Yayınları, Ankara.
AKTAS Melih (2006) 1950-60 Demokrat Parti Dönemi Türk Sovyet liskilerinde Amerikan
Faktörü, Sema Yayınları, stanbul.
ARI Tayyar (2004) Geçmisten Günümüze Ortadogu: Siyaset, Savas ve Diplomasi, Alfa
Yayınları, stanbul.
ARI Tayyar (2007) Irak, ran, ABD ve Petrol, Alfa Yayınları, stanbul.
Atatürk’ün Milli Dıs Politikası (Milli Mücadele Dönemine Ait 100 Belge), 1919-1923, C. II,
Kültür Bakanlıgı Yayınları, Ankara, 1994.
BAGCI Hüseyin (1990) Demokrat Parti Dönemi Dıs Politikası, mge Yayınevi, Ankara.
BAGCI Hüseyin (2001)Türk Dıs Politikasında 1950’li Yıllar, ODTÜ Gelisme Vakfı Yay.,
2. baskı, Ankara.
Nevin YAZICI, 1926-1956 Dönemi Türk Dıs Politikasında Musul Sorunu 173
BAGCI Hüseyin (2004, “Demokrat Parti’nin Ortadogu Politikası”, Türk Dıs Politikasının
Analizi, Derleyen: Faruk Sönmezoglu, Der Yayınları, stanbul, s. 101-134.
BAL dris (1982) 21. Yüzyılda Türk Dıs Politikası, Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler
Fakültesi Yayınları, Ankara.
BAYATLI Nilüfer (1999) XVI.Yüzyılda Musul Eyaleti, Ankara.
BAYKARA Tuncer (1988) Anadolu’nun Tarihi Cografyasına Giris, Ankara.
BAYUR Yusuf Hikmet (1991) Türk nkılâb Tarihi, Cilt II (Trablusgarp ve Balkan Savasları,
Osmanlı Asyası’nın Paylasılması çin Anlasmalar, Kısım: III (Paylasımlar), TTK Yay.,
Ankara.
BEYATLI Aydın (1998) “Dünden Bugüne Iraklı Türklerin nsan Hakları
Beyannamesi”, Misâk-ı Millî ve Türk Dıs Politikasında Musul, Kerkük ve Erbil Meselesi
Sempozyumu, ATAM Yayınları, Ankara, s. 42.
BLGN M. Sıraç (1992) Barzani, Fırat Yayınları, stanbul.
BORAK Sadi (1997) Atatürk-Gizli Oturumlardaki Konusmalar, Kaynak Yayınları, stanbul.
BRZEZNSK Zbigniew (1988) Büyük Satranç Tahtası, Sabah Kitapları, stanbul.
CAN Bilmez Bülent (2000) Demiryolundan Petrole Chester Projesi (1908-1923), Tarih Vakfı
Yayınları, stanbul.
CANATAN Yasar (1995) Türk-Irak Münasebetleri (1932-1959), Ankara.
ÇAY Abdülhaluk (1993) Her Yönüyle Kürt Dosyası, Ankara.
ÇETNSAYA Gökhan (1998) “Türkiye’nin Arap Ortadogu’suna Yönelik Politikasına
Bir Bakıs (1923-1998)”, ATA Dergisi, Selçuk Üniversitesi, Konya, Sayı 8, s. 45-46.
DARKOT Besim (1950) “Irak”, slam Ansiklopedisi, stanbul, C. V/2.
DEMRC Fazıl (1991) Irak Türklerinin Dünü-Bugünü, Ankara.
DEMRC Nefi (1990) Dünden Bugüne Kerkük (Kerkük’ün Siyasi Tarihi), Ey Dizgi
Yayınları, stanbul.
DENOVO Jhon (1990) American Interests and Policities in the Middle East (1900-1939),
Minnesota University Press.
DUMAN Sabit (2005) “Ortadogu Krizleri ve Türkiye”, Ankara Üniversitesi, Türk nkılâp
Tarihi Enstitüsü, Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 35-36, Mayıs-Kasım, s. 317.
EARLE Edward Mead (1972) Bagdat Demiryolu Savası, Milliyet Yayınları, stanbul.
EDGER Volkan S. (2005) Osmanlı’da Neft ve Petrol, Ankara.
ERGN Feridun (1991) “Musul Sorunu ve Körfez Petrolleri”, Atatürk Arastırma
Merkezi Dergisi, C. II, Sayı 20, Mart, s. 165-173.
ERKN Feridun Cemal (1987) Dısislerinde 34 Yıl, Anılar-Yorumlar, Cilt: I, Ankara, TTK.
ERTUGRUL Ümit (2006) Irak Türkleri ve Türkiye, Kerkük Vakfı Yayınları, stanbul.
GÖKTAS Hıdır (1991) Kürtler I: syan ve Tenkil, Alan Yayıncılık, stanbul.
GÖMEÇ Saadettin (1999) Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi, Akçag Yayınları,
Ankara.
GÖNLÜBOL Mehmet-ÜLMAN Haluk (1996) Olaylarla Türk Dıs Politikası (1919-1995),
Siyasal Yayınları, Ankara.
GÖZEN Ramazan (2004) “Ortadogu’da Güç Dengeleri”, 21. Yüzyılda Türk Dıs
Politikası, Editör: dris Bal, Nobel Yayın Dagıtım, Ankara, s. 643-650.
GÜNDÜZ Ahmet (2003) Osmanlı daresinde Musul (1523-1639), Elazıg.
Cumhuriyet Tarihi Arastırmaları Dergisi Yıl 7 174 Sayı 14 (Güz 2011)
GÜREL Sükrü Sina (1979) Ortadogu Petrolünün Uluslararası Politikadaki Yeri, Siyasal
Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
HALLI Resat (1972) Türkiye Cumhuriyeti’nde Ayaklanmalar (1924-1938), Ankara.
HITTI Nassif (1994) “Süper Güçlerin Stratejileri içinde Arap Dünyası ve Türkiye”,
Arap-Türk liskilerinin Gelecegi (Milletlerarası Platformda Çözüm Önerileri), Editör: Ali
Çankırılı, Timas Yayınları, stanbul, s. 467-477.
HURREWITZ J. C. (1956) Diplomacy in the Middle East (1914-1956), USA.
LSEVEN Nebil (1991) “Petrol Sorunu”, Ortadogu Sorunları ve Türkiye, Editör: Haluk
Ülman, Türkiye Sosyal Ekonomik Çalısmalar Vakfı Yayını, Ankara, s. 79.
JWAIDEH Wadie (2008) Kürt Milliyetçiliginin Tarihi Kökenleri ve Gelisimi, letisim
Yayınları, stanbul.
KARACAN Ali Naci (1993) Lozan Konferansı ve smet Pasa, Bilgi Yayınevi, Ankara.
KARAKUS Erdogan (2004) ngiliz Belgelerinde kinci Dünya Savası Öncesi Türk-ngiltere
liskileri (1938-1939), Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Baskanlıgı
Yayınları, Ankara.
KAYMAZ hsan Seref (2003) Musul Sorunu (Petrol ve Kürt Sorunlarıyla Baglantılı Tarihsel-
Siyasal Bir nceleme), Otopsi Yayınları, stanbul.
KAYRA Cahit (1995) 1938 Kusagı, Olaylar, nsanlar, Anılar, Cem Yayınevi, stanbul.
KULOGLU Armagan Kuloglu-SAKLAYA, F. Elif (2004) “Büyük Ortadogu Projesi ve
Türkiye”, Stratejik Analiz, Sayı 48, ASAM Yayınları, Nisan, Ankara, s. 23-32.
KURUBAS Erol (2003) “Irak Kürt Hareketi, ç Çekisme-Dıs Destek-Ayaklanma”, Irak
Krizi (2002-2003), Der. Ümit Özdag-Sedat Laçiner-Serhat Erkmen, ASAM
Yayınları, Ankara, s. 21-43.
KUTSCHERA Chris (2001) Kürt Ulusal Hareketi, Avesta Yayınları, stanbul.
KÜRKÇÜOGLU Ömer (1972) Türkiye’nin Arap Ortadogu’suna Karsı Politikası (1945-
1970), SBF Yayınları, Ankara.
KÜRKÇÜOGLU Ömer (1978) Türk-ngiliz liskileri (1918-1926), Siyasal Bilgiler
Yayınları, Ankara.
KÜZEC Semsettin (2005) ”Gavurbagı Katliamı: Kerkuk, 1946”, Kerkük Dergisi, Sayı 2,
Temmuz, s. 19.
LONGRIGG Stephen Hemsley (1968) Oil in the Middle East, Oxford University Press,
London.
LONGRIGG Stephen Hemsley (1955) Iraq 1900 to 1950, A Political, Social and Economic,
Oxford University Press, London.
MANSFELD Peter (1973) The Otoman Empire and its Successors, New York.
MC DOWAL DAVD (2004) Modern Kürt Tarihi, Çev. Nesenur Domaniç, Doruk
Yayıncılık, stanbul.
MELEK Kemal (1983) ngiliz Belgeleriyle Musul Sorunu 1890-1926, stanbul.
MERAY Seha L.-OLCAY Osman (1977) Osmanlı mparatorlugu’nun Çöküs Belgeleri
(Mondros Bırakısması, Sevr Andlasması le lgili Belgeler), Siyasal Bilgiler Yayınları,
Ankara.
Milletler Cemiyeti Belgelerinden Musul Kerkük Sorunu ve Kürdistan’ın Paylasımı, Haz. Hasan
Hüseyin Yıldırım, stanbul, 1991.
MONROE Elizabeth (1963) Britain’s Moment in the Middle East (1914-1956), London.
MOSLEY Leonard (1975) Petrol Savası, C. I, Ankara.
Nevin YAZICI, 1926-1956 Dönemi Türk Dıs Politikasında Musul Sorunu 175
MUMCU Ugur (1991) Kürt-slam Ayaklanması (1919-1925), stanbul.
NAKP Mahir (2007) Kerkük’ün Kimligi, Bilgi Yayınevi, Ankara.
ORTAYLI lber (1983) Osmanlı mparatorlugu’nda Alman Nüfuzu, Kaynak Yayınları,
stanbul.
ÖKE Mim Kemal-MÜTERCMLER Erol (2004) Düsler ve Entrikalar (Demokrat Parti
Dönemi Türk Dıs Politikası), stanbul.
ÖKE Mim Kemal (1992) Belgelerle Türk-ngiliz liskilerinde Musul ve Kürdistan Sorunu,
(1918-1926), Türk Dünyası Arastırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
ÖZCAN Mesut (2003) Sorunlu Miras Irak, stanbul.
SOYSAL smail (1989) Türkiye’nin Siyasal Antlasmaları (1920–1945), C. I, TTK, Ankara.
SAATÇ Suphi (2007) Tarihten Günümüze Irak Türkmenleri, Ötüken Yayınevi, stanbul.
SAMANCI Aziz Kadir (1999) Irak Türkmenleri'nin Siyasi Tarihi, Bagdat.
SLUGLETT Marion Farouk-SLUGLETT Peter (1987) Iraq since 1958: From Revolution to
Dictatorship, London.
SOYSAL smail (1998) Soguk Savas Dönemi ve Türkiye Olaylar Kronolojisi (1945-1975),
stanbul.
SOYSAL smail (1983) Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye’nin Siyasal
Andlasmaları (1920-1945), I. Cilt, Türk tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
SOYSAL smail (1991) “1955 Bagdat Paktı”, Belleten, 55/212, TTK Yayınları, Ankara,
Nisan, s. 229.
SOYSAL smail (1994) “1937 Sadabat Paktı”, X. Türk Tarih Kongresi (Kongreye Sunulan
Bildiriler), VI. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, s. 3136-3139.
SÖNMEZOGLU Faruk (2004) Türk Dıs Politikasının Analizi, Der Yayınları, stanbul.
STIVERS William (1982) Supremacy of Oil: Iraq, Turkey and the Anglo-American World Order
(1918-1930), London.
SADLLL Vedat (1980) Türkiye’de Kürtçülük Hareketleri ve syanlar, C. I, Kon Yayınları,
Ankara.
SMSR Bilal N. (2001) Atatürk ve Yabancı Devlet Baskanları, C. II, TTK, Ankara.
SMSR Bilal N. (1999) Dogunun Kahramanı Atatürk, Bilgi Yayınevi, Ankara.
SMSR Bilal N. (2005) ngiliz Belgelerinde Atatürk (1919-1938), C. VI, TTK, Ankara.
SMSR Bilal N. (1975) ngiliz Belgeleriyle Türkiye’de Kürt Sorunu, 1924-1938, Seyh Sait ve
Dersim Ayaklanmaları, TTK, Ankara.
SMSR Bilal N. (2004)Türk-Irak liskilerinde Türkmenler, Bilgi Yayınevi, Ankara.
SMSR Bilal N. (1990) Lozan Telgrafları, C. I-II, TTK, Ankara.
TALABAN Nuri (2005) Kerkük Bölgesinin Araplastırılması, Çev. Zafer Avsar, Avesta
Yayınları, stanbul.
TERZ Arzu (2007) Bagdat-Musul’da Paylasılamayan Miras: Petrol ve Arazi (1876-1909),
stanbul.
TERZ Arzu (2003) “Bagdat-Musul Petrolleri Üzerine Bir Degerlendirme”, Irak Dosyası
I, stanbul, s. 347-360.
TRPP Charles (2002) A History of Iraq, Cambridge Universiy Press.
Türk Dıs politikası, Kurtulus Savası’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt. I (1919-
1980), Editör: Baskın Oran, letisim Yayınları, stanbul, 2002.
Cumhuriyet Tarihi Arastırmaları Dergisi Yıl 7 176 Sayı 14 (Güz 2011)
Türk Parlamento Tarihi: TBMM IX. Dönem (1950-1954), C. I, C. III, C. IV, Derleyen:
Kazım Öztürk ve Türk Parlamento Tarihi Arastırma Grubu, TBMM Vakfı Yayını,
Ankara, 1998.
ULUGBAY Hikmet (2003) mparatorluktan Cumhuriyete Petropolitik, Ankara.
USLU Nasuh (2000) Türk Amerikan liskileri, 21. Yüzyıl Yayınları, Ankara.
YAKUBOGLU Enver (1976) Irak Türkleri, Bogaziçi Yayınları, stanbul.
Yasayan Lozan, Editör: Çagrı Erhan, Kültür ve Turizm Bakanlıgı Yayınları, Ankara,
2003.
YAZICI Nevin (2010) Petrol Çerçevesinde Musul Sorunu (1926-1955), Ötüken Yayınevi,
stanbul.
YERGN Daniel (1999) Petrol, Para ve Güç Çatısmasının Epik Öyküsü, Türkiye s Bankası
Yayınları, Ankara.
YESLBURSA B. Kemal (2000) ngiltere ve Amerika’nın Ortadogu Savunma Projeleri ve
Türkiye (1950-1954), Ankara.
YESLBURSA B. Kemal (2009) “Geçmisten Günümüze Irak Meselesi”, Gazi Egitim
Fakültesi Dergisi, Cilt 29, Özel Sayı II, Temmuz, s. 1315-1343.

Thank you for copying data from http://www.arastirmax.com