İBN-İ SÎNÂ’NIN ‘BURHÂNU’S-SIDDIKÎN’İ.

Şehu’r-Reîs’in (ö.429/1037) Allah’ın varlığına ilişkin takdim ettiği delil, felsefe dışından olduğu kadar felsefe tarafından da kullanılmış ve kabul gören bir yapı kazanmıştır.1 Onun İslam entelektüel tarihindeki büyük profili ve din felsefesi alanında bu türden delillere devam etmekte olan ilgiye rağmen, İbn Sina’nın son zamanlardaki yorumları büyük ölçüde farklılık arz etmektedir. Örneğin, ayrıntılı bir tartışmada H. A. Davidson, delilin görünüş olarak kesinlikle kozmolojik bir delil olduğunu iddia etmektedir: ‘İbn Sinâ Zatıyla Zorunlu Varlık kavramını dış dünyada herhangi bir şeyin fiilî varlığını tespit etmek için yeterli görmez. Bir başka açıdan o, Allah’ın varlığına ilişkin a priori ya da ontolojik bir delil önermek yerine, kozmolojik delilin yeni bir formunu önermek istemektedir’.2 Diğer yorumlar, eşit ağırlıkta İbn Sinâ’nın başlıca düşüncesini ontolojik olarak simgelemektedirler. P. Morewedge, özellikle ‘İbn-i Sina’nın Tanrı’nın varlığına ilişkin ontolojik delili’ne göndermede bulunur ve onun ‘bütünüyle bu kavramın (Zorunlu Varlık) analitik bir belirlenimine dayanan ontolojik delilinden’ söz eder.3 Ancak İbn Sinâ’nın deliline ilişkin başka bir yaklaşım onu bütünüyle kozmolojik, ancak ontolojik bir görünüş de içeren kozmolojik delil haline getirir.