MUSTAFA SAMİ EFENDİNİN TÜRK YENİLEŞME TARİHİNDEKİ YERİ

Mustafa Sâmi Efendi istanbul'da doğdu. Defterdar Mektubi Kalemine girdi. Bir müddet çeşitli memuriyetlerde bulunduktan sonra Viyana Sefareti kâtipliğine tâyin edildi. Döndükten sonra Antedi Kalemi hulefâsı, 1838'de de Paris Sefareti baş kâtibi oldu. O sene Sefer ayının ikinci günü İstanbul'dan hareket etti. Daha sonra 1840*ta Takvimhâne Nezâretine tâyin edilen Mustafa Sâmi Efendi 1541'de azledildi. Beş sene mâzul kaldıktan sonra 1846'da Zirâat Meclisi âzâlığına, bir müddet sonra Viyana Maslahatgüzarlığına, ayni sene Berlin Sefaretine, 1850'de de Tahran Sefaretine nasboluridu. 1852'de İstanbul'a döndü. 1855'te vefat etti. 1838'de tâyin olunduğu Paris'e giderken Avrupa'yı gezmiş ve gördüklerini Avrupa Risalesi adlı küçük eserinde anlatmıştır. Kırk sayfadan ibaret olan bu eseri şöyle özetleyebiliriz: 1254 (1838) yılı Sefer ayının ikinci Perşembe günü vapurla istanbul'dan hareket eder. Sekiz günde Bahrn Sefld boğazı, MidiHi, Ş ire, Mora adalarının sularından geçerek Malta adasına gelir. Buradaki karantinahânede 21 gün kaldıktan sonra vapurla Siraküza, Mesina, Napoli yoUıyta Roma'ya ge«r. Papa ile görüşür. Ayın yirmi ikinci günü Roma'dan çıkarak Toskana hükümetinin payitahtı olan Floransa *ya varır. Burada dört gün kaldıktan sonra Boloyna, Milan, Venedik, Triyeste, Viyana, Prag, Berlin, Han ora Hükümeti, Hestin Memleketi, Frankfurt, Ahen Kasabası, Brüksel ve Anvers yolu ile Londra'ya gelir. Bir ay Londra'da kalan Sâmi Efendi, Tamis (Taymis) nehri ve Bahr-i Muhit (Atlas Okyanusu)'ten geçerek Fransa'ya, Paris'e gelir. Mustafa Sâmi Efendi risâlenin bundan sonraki kısmında Avrupadaki intibalarıni anlatır. Bu intibâlar şu başlıklar altında toplanmıştır: Der*eyân^ Paris, Der-beyârw mizâc-H ahâli-i Paris, Der-beyân-ı mizâc<t umumi-i ahâW Fransa, Der-beyân* keyfiyyet ü ahvâl-i Devtet-i Fransa, Der-beyân-ı ahvâN umumiyye-i Avrupa, Tezyil ve Hâtime.