Balkanlar'da Osmanlı Dönemi Maden Sanatı: XV.-XVIII. Yüzyıllar Arasında Faaliyet Gösteren Gümüş İşi Atölyeleri
Metalwork in the Balkans during the Ottoman Period: Active Workshops of Silverwork between the 15th and 18th Centuries
Journal Name:
- Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi
Key Words:
Keywords (Original Language):
| Author Name | University of Author | Faculty of Author |
|---|---|---|
Abstract (2. Language):
In this article, the production of metal artefacts and the workshops of silverwork in the Balkans between the XVth and XVIIIth centuries are investigated. Ethnographical, liturgical and military objects constituted the main three groups. Owing to the governmental precautions and regulations on gold and silver objects, the survival of historical examples of material culture is limited. However, the great majority of surviving silver objects, belonging to the Christian culture, have been protected by the help of the privileges given by the Ottoman administration for the churches and monasteries. The existing former workshops of the XVth century continued to develop towards the XVIIIth century showing a clear increase on quantity and quality in their production fostered by different factors. Once the Ottoman sovereignty in the Balkans was established, lots of trading options flourished due to a united administrative structure in the region. Metalwork workshops in this period can mainly be considered in two groups according to their production: the first group consisted of simple workshops producing metal goods for daily needs of public. The second group comprised sophisticated and qualified workshops working for higher-luxurious demands and for the churches. During the XVIth and XVIIth centuries, most of the active workshops were spread out throughout the Balkan lands from the North to the South-east. Searching the factors which were effective on production, it is possible to find out the traces of the conditions in the workshops, supplies and demands, and the surrounding social and economical conditions. The multi-cultural relations of the region and collective co-operations were the main reasons for the development in production. The aim of this paper is to put forward the main determinants on the production processes of metalwork and silverwork objects produced in the Balkans between the XVth and XVIIIth centuries and to focus on the problems of possible reasons forming and influencing their production. It can be stated that the quantity of workshops during this period increased and spread out throughout the Balkan lands by the help of the conditions of the united market and trading options.Abstract (Original Language):
Bu çalışmada XV.- XVIII. yüzyıllar arasında Balkanlar'da maden sanatı üretimi ve gümüşişi atölyeleri konu edinilmiştir. Bu dönemde Balkanlar'da üretilen maden eserlerinin bütününe bakıldığında başlıca üç tür üretim görülür, etnografik eserler, askeri kullanım amaçlı eserler ve liturjik eserler. Devletin ekonomik açıdan gereksinim duyarak gümüş ve altın eşyaların devlete ulaştırılması konusundaki tedbirler gereği öncelikle söz konusu gümüş eserler günümüze dek büyük kayba uğramıştır. Bugüne ulaşan gümüş eserlerin büyük çoğunluğunun ise Hıristiyan kültürüne ait olduğu görülmektedir. Olasılıkla belli oranda Müslüman nüfusun da elinde bulunduğunu varsayabileceğimiz gümüş eserler bu nedenle günümüze ulaşamamıştır. Öte yandan bu çalışma kapsamında ele alınan eserlerin büyük çoğunluğu kilise ve manastırların elindeki malzemedir ve Osmanlı siyasi politikasının başlangıcından beri Balkanlar'da kilise ve manastırların kurumsal yapısına sağladığı ayrıcalıklar sayesinde korunabilmiştir. XV.-XVIII. Yüzyıllar arasında Balkanlar'da gümüş işi üretiminin gerçekleştirildiği atölye ve işliklerin bütününe baktığımızda XV. Yüzyılda Osmanlı öncesinde de etkin atölyelerin varlığını sürdürdüğünü ve XVIII. Yüzyıla değin değişen, gelişen ve farklılaşan etkenler doğrultusunda üretim faaliyetlerinin nicelik ve niteliksel açıdan arttığını görebiliriz. Ayrıca bölgede Osmanlı hakimiyeti ile beraber daha büyük bir coğrafyada tekil bir siyasi egemenliğin sağlanmasıyla çok parçalı sınırlar ortadan kalkmış yeni ve daha çeşitli ticari olanaklar gelişmiş oluyordu. Bu dönem maden sanatı atölyeleri üretimleri açısından başlıca iki grupta değerlendirilebilir; ilki, halk tipi ve özel bir sanatsal yanı olmayan ürünlerin üreticileri, ikincisi ise yapıtlarına önemli düzeyde bir kalite katan ve daha çok maddi açıdan üst sınıfın taleplerine ve kiliseye yönelik üretim yapanlar. Üretim faaliyetlerinin gerçekleştirildiği başlıca atölyelerin XVI. ve XVII. yüzyıllarda gerek coğrafi gerekse pazar açısından Balkanların kuzey ve güneyinden doğuda Bulgaristan'a dek yayıldığı belirlenebilmektedir. Üretime etki eden faktörler arasında atölye koşulları, işgücü ve birikimi, talep ve arz koşulları, ticari etkenler ve çevreleyen sosyal ve ekonomik koşullardan izler bulmak mümkündür. İşte bu çoğul - kolektif ilişkiler bütünü söz konusu eserlerin günümüze dek kalan örneklerinin oluşum sebepleridirler. Bu çalışmada XV.-XVIII. yüzyıllar arası Balkanlar'da maden ve gümüş eserlerin üretim koşullarında başlıca belirleyenler mümkün olduğunca detaylandırılmaya çalışılmış ancak ortaya konan belirlemelerin sayısından çok nedensellikleri öne çıkarılmaya çalışılmıştır. Bu dönemde atölyelerin sayısal ve bölgesel ölçeği büyümüş üretim potansiyeli tüm Balkan coğrafyasında tümleşik pazar ve ticaret koşulları sayesinde artmıştır
