You are here

Home » Content

İşârî Tefsirlerde Hakîkat-i Muhammediyye Anlayışı

The Idea of al-Haqlqa al-Muhammadiyya in Sufi Commentaries of the Qur'an

Journal Name:

  • İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

Publication Year:

  • 2010

Key Words:

Keywords (Original Language):

Author NameUniversity of AuthorFaculty of Author
Abstract (2. Language): 
In this study, first the Quranic notion of "human prophet" is summarised. Afterwards the idea of al-haqiqa al-Muhammadiyya, which appears to contradict the Quranic perspective, is briefly explained. This is followed by a discussion on the emergence of this concept and its possible foreign sources. Due to the fact that this theory has been mainly spread among the Sufis, their understanding of al-haqiqa al-Muhammadiyya is summarised, after which the contents of four Sufi commentaries on the Qur'an are examined, specifically focusing on the way this idea is explained and which verses are used as proof texts in support of it. Subsequently, the coherence of these interpretations are discussed. Considering the historical and textual context of the verses used, none of this seems to present sound argumentation for this theory. Furthermore, it is also understood that most of the hadiths employed in defense of this concept are fabricated, and the few of them that are sound appear to be misinterpreted.
Bookmark/Search this post with
Abstract (Original Language): 
Bu araştırmada, öncelikle Kur'ân-ı Kerîm'in ortaya koyduğu "beşer peygamber" tasavvuru özetlenmiş, ardından da bu tasavvura uygun olmadığı anlaşılan hakîkat-i Muhammediyye düşüncesinin ne olduğu açıklanmış, ilk defa kim(ler) tarafından dile getirildiğinin izi sürülmüş ve bu nazariyenin muhtemel yabancı kaynaklarının neler olabileceği üzerinde durulmuştur. Özellikle tasavvufî muhitte yaygın olan bu nazariyenin, sûfîler tarafından nasıl formüle edildiği özetlendikten sonra da, sûfîleri telif ettikleri işârî tefsirlerde bu anlayışın nasıl işlendiği, hangi âyetlerin bu konuda delil olarak kullanıldığı, dört örnek eser üzerinden incelenmiştir. Seçilen işârî tefsirlerdeki ilgili yorumlar aktarıldıktan sonra ise, ilgili âyetlere, bu manaların yüklenmesinin isâbetli olup olmadığı tartışılmıştır. Bu tartışmaların sonunda, işârî tefsir literatüründe hakîkat-i Muhammediyye konusunda delil olarak kullanılan âyetlerin, târihsel ve metinsel bağlam açısından bu konuya delil teşkil edecek nitelikte olmadıkları sonucuna varılmıştır. Ayrıca konuyla ilgili delil olarak kullanılan hadislerin çoğunun ya mevzû ya da çok zayıf olduğu; bunların arasındaki sahih olan birkaç hadisin de yanlış bir yoruma tâbi tutulduğu anlaşılmıştır.
FULL TEXT (PDF): 
PDF icon arastirmax-isari-tefsirlerde-hakikat-i-muhammediyye-anlayisi.pdf
  • 1
77-120
  • Turkish

REFERENCES

References: 

Kur'ân-ı Kerîm.
Kitâb-ı Mukaddes, Kitâb-ı Mukaddes Şirketi, İstanbul 1995.
Abdurrazzâk, Ebû Bekr es-San'ânî, el-Musannef, thk. Habîbu'r-Rahman el-A'zamî, el-Mektebu'l-İslâmî, Beyrut 1403.
el- Aclûnî, İsmail b. Muhammed, Keşfu'l-Hafâ ve Müzîlu'l-llbâs ammâ İştehera mine'l-Ehâdîs alâ Elsineti'n-Nâs, thk. Ahmed el-Kallâş, Müessesetu'r-Risâle, Beyrut 1996.
Adam, Baki, Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat, Pınar Yay., İstanbul
2001.
Afîfî, Ebu'l-Alâ, Tasavvuf İslâm'da Manevî Hayat, çev. Ekrem Demirli ve Abdullah Kartal, İz Yay., İstanbul 1996.
, "Müslümanların Logos/Kelime Nazariyeleri", İslam
Düşüncesi Üzerine Makaleler, çev. Ekrem demirli İstanbul 2000, s. 77.
Ali el-Kârî, Mirkâtu'l-Mefâtîh, thk. Cemal Aytânî, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2001.Sabbâğ, Dâru'l-Emâne, Beyrut 1986.
el-Âlûsî, Şihâbuddîn Mahmud, Rûhul-Meânî fî Tefsîri'l-Kur'âni'l-Azîm ve's-Seb'i'l-Mesânî, Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, Beyrut, ts.
Ateş, Süleyman, İslâm Tasavvufu, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul
1992.
Bağcı, H. Musa, Beşer Olarak Hz. Peygamber, Ankara Okulu Yay., Ankara 2010.
el-Baklî, Rûzbihân b. Ebu'n-Nasr eş-Şîrâzî, Arâisul-Beyân fî Hakâikil-Kurân, Haydarâbâd 1301.
el-Beğavî, Ebû Muhammed el-Huseyin b. Mes'ûd, Meâlimu't-Tenzîl, thk. Abdurrazzâk el-Mehdî, Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, Beyrut 2000.
el-Beydâvî, Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer, Envâru't-Tenzîl ve Esrâru't-Te'vîl, Dersaâdet Kitabevi, İstanbul ts.
Bucaille, Maurice, Tevrat, İnciller, Kurân-ı Kerim ve Bilim, çev. Suat Yıldırım, TÖV Yay., İzmir ts.
el-Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu's-Sahîh, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
Bursevî, İsmail Hakkı, Rûhu'l-Beyân, nşr. Halil Eser, Eser Yayınevi,
İstanbul 1389.
Cîlî, Abdülkerîm, Hakîkat-i Muhammediyye, çev. Muhammed Bedirhan, Nefes Yay., İstanbul 2010.
Çakan, İsmail Lütfi, Hadis Edebiyâtı, İFAV Yay., İstanbul 1996.
Çantay, Hasan Basri, Kurân-ı Hakim ve Meâl-i Kerim, İstanbul 1984.
Dâye, Necmüddîn, Bahru'l-Hakâik, Süleymaniye Kütüphanesi, Hâlet Efendi no:18.
, Menârâtu's-Sâirîn, Kahire, Dâru'l-Kütübi'l-Mısriyye, el-
Mahtûtât.
Demirci, Mehmet, "Nûr-i Muhammedî", DEÜİFD, Cilt. 1, Sayı. 1, 1983, s. 239-258.
, "Hakîkat-i Muhammediyye", DİA, İstanbul 1997, c. XV, s.
179-180.
, Nûr-i Muhammedî, Kitabevi Yay., İstanbul 2008.ed-Deylemî, Ebû Mansûr Şehredâr b. Şîrûye, Firdevsül-Akbâr bi Me'sûri'l-Hitâb, thk. Fevvâz Ahmed ez-Zemrelî ve Muhammed el-Mutasım billah el-Bağdâdî, Dâru'l-Kitâbi'l-Arabî, Beyrut 1987.
ed-Dûsirî, Âyiz b. Sa'd, el-Hakîkatu'l-Mukammediyye emi'l-Felsefetu'l-Eflûtîniyye, Dâru'l-Muhaddis, Riyad 1428.
Ebû Davud, Süleyman b. Eş'as es-Sicistânî, es-Sünen, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
Ebu's-Suûd, İrşâdu'l-Akli's-Selîm ilâ Mezâyâ'l-Kur'âni'l-Kerîm, Dâru'l-Mushaf, Kahire ts.
el-Elbânî, Nâsıruddîn, Silsiletü'l-Ekâdîsi's-Sakîka, Mektebetu'l-Maârif, Riyad 1993.
, Silsiletu'l-Ekâdîsi'd-Daîfe ve'l-Mevzûa ve Eseruka's-Seyyiu fi'l-
Umme, Dâru'l-Meârif, Riyad 1992.
Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, Eser Neşriyat, y.y., 1979.
Erul, Bünyamin, "Uydurma Rivâyetlerde Peygamber Tasavvuru", İslâm'ın Anlaşılmasında Sünnet'in Yeri ve Değeri Sempozyumu, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 2003, s. 419-435.
el-Eşarî, Ebu'l-Hasan Ali b. İsmail, Makâlâtu'l-İslâmiyyîn, nşr. Helmutt Ritter, Wiesbaden 1980.
Fazlurrahman, İslâm, çev. Mehmet Aydın ve Mehmet Dağ, Selçuk Yay., Ankara 1996.
el-Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Yakûb, el-Kâmûsu'l-Mukît, nşr. Muhammed Abdurrahman el-Maraşlî, Dâru İhyâu't-Turâsi'l-
Arabî, Beyrut 1997.
Goldziher, Ignaz, "Hadiste yeni Eflatuncu ve Gnostik Unsurlar", çev. Ömer Özsoy, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt. XXXVI,
s. 405-421.
Gölpınarlı, Abdulbâki, "Hakîkat-ı Muhammediyye", Türk Ansiklopedisi, XVII, 327.
el-Ğaşîm, Muhammed Adnan, Fetâvâ Hadîsiyye, yy., ts.
el-Hâkim, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah en-Nîsâbûrî, el-Müstedrek al's-Sakîkayn, thk. Mustafa Abdulkâdir Atâ, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1990.el-Hemedânî, Aynu'l-Kudât, Temhîdât, thk A. Osseiran, Tahran
1962.
el-Heytemî, İbn Hacer, el-Fetâvâ el-Hadîsiyye, Dâru'l-Fikr, yy., ts.
el-Hindî, Alâuddîn el-Müttakî, Kenzu'l-Ummâl, thk. Bekrî Hayâtî ve Safvet es-Sakâ, Mektebetu'r-Risâle, Beyrut 1981.
İbn Acîbe, Ahmed el-Hasenî, el-Bahru'l-Medîd fî Tefsîri'l-Kur'âni'l-Mecîd, thk. Ömer Ahmed er-Râvî, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2002.
İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir, et-Tahrîr vet-Tenvîr, Tunus 1984.
İbn Ebî Hâtim Ebû Muhammed Abdurrahman, Tefsîru'l-Kur'âni'l-Azîm Müsneden an Rasûlillah ve s-Sahâbeti vet-Tâbiîn, thk. Es'ad Muhammed et-Tayyib, Mekke 1997.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî, Fethu'l-Bârî, Mektebetu Dâri's-Selâm, Riyad 2000.
, Takrîbu t-Tehzîb, thk. Abdulvehhâb Abdullatîf, Dâru'l-Marife,
Beyrut 1973.
İbn Haldun, Mukaddime, çev. Süleyman Uludağ, İstanbul 1983.
İbn Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî, el-Müsned, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed ez-Zâhirî, el-Fisal fil-Milel ve l-Ehvâi ve n-Nihal, Dâru'l-Cîl, Beyrut ts.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim el-Bustî, Sahîh, thk. Şuayb el-Arnavûd, Müessesetü'r-Risâle, Beyrut 1993.
, Kitâbül-Mecrûhîn mine l-Muhaddisîn ve d-Duafâi vel-Metrûkîn,
Dâru'l-Va'y, Haleb 1396.
İbn Hişâm, Cemâlüddîn Ebû Muhammed Abdullah b. Yusuf el-Ensârî, Muğnîl-Lebîb an Kütübi'l-Eârîb, thk. Abdullatîf Muhammed el-Hatîb, Kuveyt 2000.
İbn Kesîr, Ebu'l-Fidâ İsmail ed-Dımaşkî, Tefsîru'l-Kur'âni'l-Azîm, ed-Dâru'l-Mısriyye el-Lübnâniyye, Kahire 1990.
İbn Mâce, Ebû Abdillah el-Kazvînî, Sünen, thk. M.Fuad Abdulbâkî, Kahire 1952.İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem, Lisânu'l-Arab, nşr. Emin Muhammed Abdulvehhâb ve Muhammed es-Sâdık el-Ubeydî, Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî ve Müessesetü't-Târîhi'l-Arabî, Beyrut 1996.
İbn Teymiye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm, Mecmûül-Fetâvâ, nşr. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım, Dâru'l-Âlemi'l-Kütüb, Riyad
1991.
Kâdı İyâd, eş-Şifâ bi Ta'rîfi Hukûki'l-Mustafâ, thk. Hüseyin Abdülhamîd Nîl, Dâru'l-Erkam, Beyrut ts.
Kallek, Cengiz, "İbn Hacer el-Heytemî", DİA, XIX, 532
Karaman, Hayrettin ve diğerleri, Kur'an Yolu, Diyânet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2008.
Koç, Akif, İsnad Verileri Çerçevesinde Erken Dönem Tefsir Faaliyetleri,
Kitâbiyât, Ankara 2003.
Konuk, Ahmed Avni, Füsûsu'l-Hikem Tercüme ve Şerhi, haz. Mustafa Tahralı ve Selçuk Eraydın, İFAV Yay., İstanbul 1992.
el-Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî, el-Câmi' li Ahkâmi'l-Kur'ân, nşr. Hişam Semîr el-Buhârî, Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabî,
Beyrut 1995.
el-Kuşeyrî, Ebu'l-Kâsım Abdulkerim, Letâifu'l-İşârât, haz. Abdullatîf Hasan Abdurrahman, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2000.
, Kuşeyrî Risâlesi, haz. Süleyman Uludağ, Dergah Yay., yy.,
1999.
Lalani, Arzina,
Earl
y Shî'î Thought: The Teachings of Muhammad al-Bâqir, London 2004.
el-Leknevî, Abdülhay, el-Asâru'l-Merfûa fi'l-Ahbâri'l-Mevdûa, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, yy, ts.
, el-Ecvibetu'l-Fâdıla li'l-Es'ileti'l-Aşira, thk. Abdulfettâh Ebû
Ğudde, Mektebu'l-Matbûâti'l-İslâmiyye, Beyrut 1994.
Massignon, Louis,
"Tasavvuf"
, İA, XII, 29.
, "Nûr-i Muhammedî", İA, İstanbul 1993, IX, 362.
el-Mes'ûdî, Ebu'l-Hasan, Murûcu'z-Zeheb, Mısır 1964.
Mukâtil b. Süleyman, Ebu'l-Hasan el-Ezdî, Tefsîru Mukâtil b. Süleyman, thk. Ahmed Ferîd, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2003.Müslim, Ebu'l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc, el-Câmiu's-Sahîh, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
en-Nesâî, Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb, es-Sünen, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
en-Nesefî, Abdullah b. Ahmed Ebu'l-Berekât, Medâriku't-Tenzîl ve Hakâiku't-Te'vîl, thk. Mervân Muhammed eş-Şikâr, Dâru'N-Nefâis, Beyrut 1996.
en-Neşşâr, Ali Sami, İslâm'da Felsefî Düşüncenin Doğuşu, çev. Osman Tunç, İnsan Yay., İstanbul 1999.
en-Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Şeref, Şerhu Sahîhi Müslim, thk. Isâm es-Sabâbıtî ve diğerleri, Daru'l-Hadîs, Kahire 2001.
Nicholson, Reynold A., Tasavvufun Menşei Problemi, çev. Abdullah Kartal, İz Yay., İstanbul 2004.
en-Nîsâbûrî, Nizâmuddîn, Garâibul-Kur ân ve Rağâibu'l-Furkân, thk. Zekeriya Umeyrân, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1996.
Nursî, Saîd, Sözler, Envâr Neşriyat, İstanbul 2003.
, Mesnevî-i Nûriyye, Envâr Neşriyat, İstanbul 1995.
Okiç, M. Tayyib, Tefsir ve Hadis Usulünün Bazı Meseleleri, Nûn Yay., İstanbul 1995.
Okudan, Rifat, "Hakikat-i Muhammediyye: Felsefî Temelleri ve Dînî Asıllarının Değerlendirilmesi", Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Yıl: 2003/2, Sayı: 11, s. 139-164.
Okuyan, Mehmet, Necmüddin Dâye ve Tasavvufi Tefsiri, Rağbet Yay., İstanbul 2001.
Öztürk, Mustafa, Tefsir Tarihi Araştırmaları, Ankara Okulu Yay.,
Ankara 2005.
er-Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer, et-Tefsîru'l-Kebîr lil-İmâm Fahruddîn (Mefâtîhu'l-Gayb), Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, Beyrut 2001.
Reşîd Rızâ, Tefsîru'l-Menâr, Dâru'l-Marife, Beyrut 1993.
Saîd Akîl Sirac Saîd, Sılatullahi bil-Kevn fit-Tasavvufıl-Felsefî, (basılmamış doktora tezi), Mekke 1414.
es-Sâğânî, Radıyyüddîn Hasan b. Muhammed, el-Mevdûât, thk. Necm Abdurrahman Halef, Beyrut 1985.es-San'ânî, Ebû Bekr Abdurrezzâk b. Hemmâm, el-Cüz'ü'l-Mefkûd mine'l-Cüz'i'l-Evvel mine'l-Musannef, nşr. İsa b. Abdullah b. Muhammed b. Mâni el-Humeyrî, yy., 2005.
es-Sehâvî, Ebu'l-Hayr Muhammed b. Abdurrahman, thk. Abdullah Muhammed es-Sıddîk, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1979.
Sönmez, Mehmet Ali, "İbn Ebû Arûbe", DİA, IXX, 421-422.
es-Suyûtî, Celâlüddîn, el-İtkân fî Ulûmi'l-Kur'ân, nşr. Saîd el-Mendûh, Müessesetü'l-Kütübi's-Sekâfiyye, Beyrut 1996.
, ed-DürrÜl-Mensûr fi't-Tefsîr bi'l-Me'sûr, thk. Abdurrazzâk el-
Mehdî, Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, Beyrut 2001.
, el-Hâvî li'l-Fetâvâ, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, yy. 1982
es-Sülemî, Ebu Abdurrahman, Hakâkut-Tefsîr, thk. Seyyid İmrân, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2001.
eş-Şevkânî, Muhammed b. Ali, el-Fevâidul-Mecmûa fil-Ehâdîsil-Mevdûa, thk. Abdurrahmân b. Yahya el-Muallimî el-Yemânî, Matbaatu's-Sünneti'l-Muhammediyye, Kahire 1960.
, Fethu'l-Kadîr, Dâru'l-Erkam, Beyrut ts.
et-Taberî, Ebû Ca'fer Muhammed b. Cerîr, Câmiu'l-Beyân an Tevîli Âyi'l-Kur'ân, Dâru'l-Fikr, Beyrut 1988.
et-Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa, es-Sünen, Çağrı Yay., İstanbul
1992.
et-Tükle, Muhammed Ziyad b. Ömer, Mecmû fî Keşfi Hakîkatil-Cüzil-Mefkûd (el-Mezûm) min Musannefi Abdurrezzâk, Dâru'l-Muhaddis, Riyad 1428.
et-Tüsterî, Sehl b. Abdullah, Tefsîru l-Kur âni l-Azîm, nşr. Muhammed Bâsil Uyûnü's-Sûd, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2007.
Uludağ, Süleyman, "Muhammed (İslam Kültüründe Hz. Muhammed/Tasavvuf)", DİA, XXX, s. 448-450.
Uysal, Muhittin, Tasavvuf Kültüründe Hadis, Yediveren Yay., Konya
2001.
Rubin, Uri, "Pre-existence and Light: Aspects of the Concept of Nür Muhammed", Israel Oriental Studies, Cilt. 5 (1975), s. 62-119.Yıldırım, Ahmet, Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, Türkiye Diyanet Vakfı Yay. Ankara 2000.
ez-Zebîdî, Muhammed Murtazâ, İthâfu Sâdetil-Müttakîn bi Şerhi Esrâri İhyâi Ulûmi'd-Dîn, Mısır 1311.
ez-Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman, Tezkiratul-Huffâz, thk. Zekeriya Umeyrât, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1998.
, el-Muğnî fi'd-Duafâ, thk. Nûreddîn Itr, Suriye 1971.
, Mîzânul-Vtidâl fî Nakdi'r-Ricâl, thk. Ali Muhammed el-
Becâvî, Dâru'l-Marife, Beyrut 1963.
, Siyeru Alâmi'n-Nübelâ, thk. Şuayb el-Arnavûd, Muessesetu'r-
Risâle, Beyrut 1985.
ez-Zemahşerî, Ebu'l-Kâsım Cârullah Mahmud b. Ömer, e\-Keşşâfu an Hakâiki Ğavâmıdı't-Tenzîl ve Uyûnu'l-Ekâvîl fî VücûhVt-Te'vîl, thk. Muhammed Abdüsselâm Şâhîn, Dâru'l-KütübiT-İlmiyye, Beyrut 1995.

Thank you for copying data from http://www.arastirmax.com