You are here

Home » Content

DİVAN ŞİİRİNDE HARF VE KELİME OYUNLARINA DAİR BİR TASNİF DENEMESİ

A CLASSIFICATION WORKOUT ABOUT PUNS AND LETTER ARTIFICES IN DIVAN POEM

Journal Name:

  • İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi

Publication Year:

  • 2013

Key Words:

Keywords (Original Language):

Author NameUniversity of AuthorFaculty of Author
Abstract (2. Language): 
The poets Divan used the letters in Arab alphabet for the purpose of likening for a lot of items, gave different meanings to the letters and associated between numbers and letters with a system whose origin dates back to years ago. The poet of Divan makes the apparent meaning of the poem into an art show by enriching the pun and letter artifice. Puns and letter artifices are related to forms and kinds closely like muamma, lugaz, isopsephic poem and elifname. While some of puns and letter artifices are simple, some of them have a complex strucure. The studies about the subject aren’t decently yet. It is obvious that especially we need serious studies about classifying of puns and letter artifices. In this article, puns and letter artifices were dealt with except forms and kinds as muamma, lugaz, isopsephic poem, one hundred and eighteen examples of sixty-three poets were evaluated, puns and letter artifices in these examples were explained and they were tried to classify under nine main titles.
Bookmark/Search this post with
Abstract (Original Language): 
Divan şairleri Arap alfabesindeki harfleri pek çok şey için benzetme unsuru olarak kullanmış, harflere farklı anlamlar yüklemiş ve kökeni yüzyıllar öncesine dayanan bir sistemle harflerle sayılar arasında ilgi kurmuşlardır. Divan şairi, şiirin görünen anlamını bir de harf ve kelime oyunuyla zenginleştirerek bir sanat gösterisine dönüştürmüştür. Divan şiirinde harf ve kelime oyunları muamma, lugaz, tarih manzumeleri, elifnâme gibi şekil ve türlerle yakından ilişkilidir. Harf ve kelime oyunlarının bazıları basitken bazıları karmaşık bir yapıya sahiptir. Konu ile ilgili çalışmalar henüz yeterli düzeyde değildir. Özellikle harf ve kelime oyunlarının tasnifi hususunda ciddi çalışmalara ihtiyaç olduğu ortadadır. Bu makalede muamma, lugaz, tarih manzumesi ve elifnâme gibi şekil ve türlerin dışında kalan harf ve kelime oyunları ele alınmış, 63 şairin 118 örneği değerlendirilmiş, bu örneklerdeki harf ve kelime oyunları açıklanmış ve 9 ana başlık altında tasnif edilmeye çalışılmıştır.
FULL TEXT (PDF): 
PDF icon arastirmax-divan-siirinde-harf-kelime-oyunlarina-dair-bir-tasnif-denemesi.pdf
  • 48
71
114
  • Turkish

REFERENCES

References: 

ADAŞ, Emine, Sutûrî, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Afyonkarahisar, 2008.
AK, Coşkun, Bağdatlı Rûhî Dîvânı Karşılaştırmalı Metin, I-II, Uludağ Üniversitesi Yayınları,
Bursa 2001.
AK, Coşkun, Muhibbî Dîvânı-İzahlı Metin-, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1987.
AKDOĞAN, Yaşar, Ahmedî Dîvân, ekitap, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-128334/h/
ahmedidivaniyasarakdogan. pdf (ET: 03.09.2012).
AKKAYA, Mehmet, Şemsi Paşa Divânı (İnceleme-Edisyon Kritikli Metin), İstanbul Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 1992.
AKSOYAK, İ. Hakkı, Gelibolulu Mustafa Âlî Divan, İnceleme, Tenkitli Metin, I-II, Turkish
Sources, LXII Harvard 2006.
AKTAŞ, Hasan, Klasik Türk Şiirinde Edebî Sanatlar, Yort Savul Yayınları, Edirne 2004.
AKYÜZ, Kenan-Süheyl BEKEN-Sedit YÜKSEL ve Müjgân CUNBUR, Fuzûlî Türkçe Divan,
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1958.
AMBROS, Edith, The Iyrics of Me’âlî an Otoman poet of the 16th Century, Klaus Schwarz
Verlag. Berlin 1982.
ARSLAN, Mehmet, “Zâtî’nin Şiirlerinde Mu‘ammâ Benzeri Harf ve Kelime Oyunlarına Dair”,
Osmanlı Edebiyat-Tarih-Kültür Makaleleri, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2000, s. 305-317.
ARSLAN, Mehmet, Mihrî Hâtun Divânı, Amasya Valiliği Kültür Yayınları, Ankara 2007.
ARSLAN, Mustafa, Muhyî Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2006.
Hasan KAYA/ Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi Cilt/Sayı: XLVIII
110
ASLAN, Üzeyir, “Osmanlı Şiirinde ‘Nokta’”, Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler,
Editörler: Emine Gürsoy Naskali ve Erdal Şahin, Melisa Matbaası, İstanbul 2008, s. 294-
310.
AVŞAR, Ziya, Revânî Dîvânı, ekitap, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-
128332/h/revanidivaniziyaavsar. pdf (ET: 03.09.2012).
AYDEMİR, Yaşar, Ravzî Divanı, ekitap, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-
213618/h/metin.pdf (ET: 03.09.2012).
BAYAK, Cemal, Sehâbî Dîvânı, ekitap, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-
213653/h/metin.pdf (ET: 03.09.2012).
BEKTAŞ, Ekrem, Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Dîvânı, ekitap,
http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-275467/h/muvakkitzade-pertev.pdf
(ET:03.09.2012).
BİLGEGİL, M. Kaya, Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgât), Enderun Kitabevi, İstanbul 1989.
BİLGİN, Azmi, Nigârî ö. 1885 Dîvân, ekitap, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-
281559/h/nigar-i-divani-azmi-bilgin-.pdf (ET: 03.09.2012).
BİLGİN, Azmi, Ümmî Sinan Divanı, ekitap, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-
215488/h/immigirismetin. pdf (ET: 03.09.2012).
BİLKAN, Ali Fuat, Nâbî Dîvânı, I-II, MEB Yayınları, İstanbul 1997.
BİLKAN, Ali Fuat, Türk Edebiyatında Mu‘ammâ, Akçağ Yayınları, Ankara 2000.
COŞKUN, Ali Osman, Simkeş-zâde Feyzî Dîvânı (İnceleme-Metin-İndeks), Gazi Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 1990.
ÇABUKEL DEMİRKOL, Hatice, Divan-ı Nüzhet İnceleme-TenkitliMetin-İndeks,
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş 2003.
ÇAKICI, Bilal, Fedaî Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni, Ankara Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2005.
ÇAVUŞOĞLU, Mehmed, Yahyâ Bey Dîvan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları,
İstanbul 1977.
ÇAVUŞOĞLU, Mehmed ve M. Ali TANYERİ, Zatî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon)
Gazeller Kısmı, III, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1987.
ÇAVUŞOĞLU, Mehmed ve M. Ali TANYERİ, Üsküblü İshâk Çelebî Divan Tenkidli Basım,
Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1989.
ÇELEBİOĞLU, Âmil, “Elif Harfiyle İlgili Bazı Edebî Husûsiyetler”, Eski Türk Edebiyatı
Araştırmaları, MEB Yayınları, İstanbul 1998, s. 607-624.
ÇELEBİOĞLU, Âmil, “Harflere Dair”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, MEB Yayınları,
İstanbul 1998, s. 599-606.
DEMİRALAY, Mehmet, Hüdâyî-i Kadîm (16. yy) ve Dîvânı İnceleme-Tenkidli Metin, Süleyman
Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
Isparta 2007.
DEMİREL, Mustafa, “Eski Türk Edebiyatında Harflerin Dili”, Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve
Şifreler, Editörler: Emine Gürsoy Naskali ve Erdal Şahin, Melisa Matbaası, İstanbul 2008,
s. 251-264.
DEMİREL, Mustafa, İbn-i Kemâl Dîvân Tenkidli Metin, Fakülteler Matbaası, İstanbul 1996.
Divan Şiirinde Harf ve Kelime Oyunlarına Dair Bir Tasnif Denemesi
111
DEMİRKAZIK, H. İbrahim, 18. yy. Şairi Mustafa Fennî, Dîvân (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin),
I-II, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora
Tezi), İstanbul 2009.
DEMİRKAZIK, H. İbrahim, “Mustafa Fennî’nin (Öl. 1745) Lugazlarının Özellikleri ve Divan’da
Olmayan Yedi Lugazının Tenkitli Metni”, Divan Edebiyatı Araştırmaları, S. 5, İstanbul
2010, s. 35-80.
DİLÇİN, Cem, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, TDK Yayınları, Ankara 2000.
EĞRİ, Aysel, 17. yy. Şairlerinden Hikmetî ve Divanı, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2006.
ERDEM, Kadri, Kutup (Seyyid) Osman Fazlî Divânı İnceleme-Metin, Sakarya Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya 2008.
ERSOY, Ersen, II. Bayezid Devri Şâirlerinden Münîrî Hayatı, Eserleri ve Dîvânı (İnceleme-
Tenkitli Metin), ekitap, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-275468/h/muniri.pdf (ET:
03.09.2012).
GENÇTÜRK DEMİRCİOĞLU, Tülay, “Cemilî Divanı’nda Kelime ve Harf Oyunları” Journal Of
Turkish Studies Türklük Bilgisi Araştırmaları, Kaf Dağının Ötesine Varmak Günay Kut
Anısına, Volume 27/II 2003, s. 153-160.
GÜN, Salih, Çâkerî Dîvânı İnceleme-Metin, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 1998.
GÜNDÜZ, Erol, İbrâhîm Tâ’ib Dîvânı (İnceleme-Metin), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya 2009.
GÜRGENDERELİ, Müberra, Mostarlı Hasan Ziyâ’î Divanı, ekitap,
http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-213638/h/metin.pdf (ET: 03.09.2012).
HARMANCI, M. Esat, Süheylî Ahmed bin Hemdem Kethudâ Dîvân, ekitap,
http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/ dosya/1-215254/h/girismetin.pdf (ET: 03.09.2012).
KAHRAMAN, Bahattin, Arşî Divânı’nın Tenkidli Metni, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 1989.
KARACA, Oktay Selim, Hâşimî Divânı (Hayatı, Sanatı, Eserleri ve Divanı’nın Karşılaştırmalı
Metni), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans
Tezi), Kayseri 1995.
KARACAN, Turgut, Bosnalı Alaeddin Sabit Divan, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas
1991.
KARAVELİOĞLU, Murat Ali, On Altıncı Yüzyıl Şairlerinden Prizrenli Şem‘î’nin Divanı’nın
Edisyon Kritiği ve İncelenmesi, ekitap, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-
219047/h/prizrenlisemi.pdf (ET: 03.09.2012).
KARLITEPE, Mustafa, Kelâmî Dîvânı, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2007.
KAYA, Hasan, Pervâne Beg Nazîre Mecmuası (165a-199b) Transkripsiyonlu ve Edisyon Kritikli
Metin, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi), İstanbul 2002.
KERBIYIK, Mehmet, Kâtib-zâde Sâkıb Dîvânı, ekitap, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-
275466/h/katibzade-sakib.pdf (ET: 03.09.2012).
KILIÇ, Filiz, Âşık Çelebi Dîvânı, ekitap, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-213614/h/
asikcelebidivanifilizkilic.pdf (ET: 03.09.2012).
Hasan KAYA/ Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi Cilt/Sayı: XLVIII
112
KILIÇ, Hulûsi ve Kâzım YETİŞ, “Cinas”, DİA, I-XLI (Neşri devam etmektedir), TDV Yayınları,
VIII, İstanbul 1993, s. 12-14.
KORKUT, Gülçiçek, Dîvân-ı Le’âlî (İnceleme-Metin), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Ankara 2004.
KÜÇÜK, Sabahattin, Bâkî Dîvânı Tenkintli Basım, TDK Yayınları, Ankara 1994.
OKMAK, Özgür, Ahmed Bâdî Dîvânı (Metin-İnceleme), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne 2008.
OKUMUŞ, Sait, Nebzî Divanı (İnceleme-Metin), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
(Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya 2007.
ÖZER, Sait, Nâtıkî Dîvânı (Karşılaştırmalı Metin-İnceleme), Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sivas 2006.
ÖZKAT, Mustafa, Kara Fazlî’nin Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Dîvânı (İnceleme-Tenkitli
Metin), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi), İstanbul 2005.
ÖZTOPRAK, Nihat, “Elifnâmelerin Tertip Hususiyetleri ve Metin Tesisindeki Yeri”, Uluslararası
Türklük Bilgisi Sempozyumu 25-27 Nisan 2007, Bildiriler 2 (K-Z), Erzurum 2009, s.
817-830.
ÖZTOPRAK, Nihat, “Halk ve Divan Şiirinde Cinas Sanatının Karşılaştırılması Üzerine Bir
Deneme”, Türk Kültürü İncelemeleri, S. 1, İstanbul 1999, s. 155-174.
ÖZYILDIRIM, Ali Emre, Hamdullah Hamdî Divanı, ekitap, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/
dosya/1-213628/h/metin.pdf (ET: 03.09.2012).
ÖZYILMAZ, Kezban, Kâmî Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Dîvânı’nın Tenkidli Metni, Selçuk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya
1994.
PALA, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara 1995.
PALA, İskender, “Harfler Dünyası”, Müstesna Güzeller, İnsan Yayınları, İstanbul 1995, s. 153-
163.
SARAÇ M. A. Yekta, Emrî Divanı, Eren Yayınları, İstanbul 2002.
SARAÇ, M. A. Yekta, Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat, Gökkubbe Yayınları, İstanbul 2000.
SAVRAN, Ömer, “Klasik Türk Şiirinde Bedenin Harflere Yansıması”, Turkish Studies, Volume
4/2 Winter 2009, s. 928-937.
SEZER, Müslih, Cesârî Dîvânı, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Van 2009.
ŞENGÜN, Necdet, Nazîr İbrahim ve Dîvânı (Metin-Muhtevâ-Tahlîl), Dokuz Eylül Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanlamış Doktora Tezi, İzmir 2006.
TARLAN, Ali Nihad, Necati Beg Divanı, MEB Yayınları, İstanbul 1997.
TARLAN, Ali Nihad, Zatî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı, I, İstanbul
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1967.
TARLAN, Ali Nihad, Zatî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı, II, İstanbul
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1970.
TÖKEL, Dursun Ali, Divan Şiirinde Harf Simgeciliği, Hece Yayınları, Ankara 2003.
TÖKEL, Dursun Ali, Fütûhî Dîvanı İnceleme-Metin-Sözlük, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Samsun 1993.
Divan Şiirinde Harf ve Kelime Oyunlarına Dair Bir Tasnif Denemesi
113
TULUM, Mertol ve M. Ali TANYERİ, Nev’î Divan, Tenkidli Basım, İstanbul Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1977.
ÜZGÖR, Tahir, Fehîm-i Kadîm, Hayatı, Sanatı, Dîvân’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi, Atatürk
Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1991.
YAĞMUR, Bahri, Hilâlî Dîvânı İnceleme-Metin, Hacettepe Üniversitesi Sosyal
BilimlerEnstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 1998.
YAKAR, Halil İbrahim, Gelibolulu Sun‘î Dîvânı, ekitap, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/
dosya/1-213620/h/gelibolulu.pdf (ET: 03.09.2012).
YAKIT, İsmail, Türk-İslâm Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme, Ötüken Neşriyat,
Ankara 2003.
YAPA, Melek Bıyık, Aşkî Mustafa Dîvânı Edisyon Kritik, Marmara Üniversitesi Türkiyat
Araştırmaları Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2007.
YAŞAR, Muhammed, Bâlî Hayatı, Edebî Kişiliği Dîvânının Tenkitli Metni (İnceleme-Metin),
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
Konya 2005.
YAŞAR, Zübeyde, Sevdâyî Dîvânı’nın Çeviri Yazı Metni ve Günümüz Türkçesiyle Nesre
Aktarımı, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans
Tezi), Konya 2008.
YURTSEVER, M. Murat, İsmâil Hakkî Dîvânı (İnceleme-Metin), Uludağ Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Bursa 1990.
ZÜLFE, Ömer, “Emrî Divanında Harf Oyunları”, Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler,
Editörler: Emine Gürsoy Naskali ve Erdal Şahin, Melisa Matbaası, İstanbul 2008, s. 265-
276.
ZÜLFE, Ömer, On Altıncı Yüzyıl Şairi Selîkî ve Şiirleri, ekitap, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/
dosya/1-213657/h/girismetin.pdf (ET: 03.09.2012).
Hasan KAYA/ Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi Cilt/Sayı: XLVIII
114

Thank you for copying data from http://www.arastirmax.com