Güney Amerika’daki And Dağları’nın Tektonik ve Volkanik Gelişimine Bağlı Borat ve Diğer Tuz Yataklarının Oluşumu

And Dağları, Nazca levhasının Güney Amerika levhası altına dalması sonucu gelişmiştir., 7 km derinliğe erişen Peru-Şili hendeği Nazca levhası ile Güney Amerika levhası arasındaki dokanakta yer alır. Ana volkanik ada-yayı, Nazca levhasının bu. açı ile dalımı ile magma oluşumu ve volkanik ada yayı gelişmesi için en uygun koşular sağlanmıştır. Orta Andlar kesiminin 15° güney enleminin, kuzeyinde ve 28° güney enleminin güneyinde Nazca levhası çok düşük eğimlidir ve bu kesimlerde volkanik ada yayı bulunmaz. Volkanik ada. yayı hendeğe paralel olup, yükseltilerden birisi deniz seviyesinden itibaren 7 km yüksekliğe erişir. Hendek ile yayı arasındaki topoğrafik farklılık yaklaşık 1.4 km ile yerkürenin en önemi özelliklerinden birini oluşturur. Altiplano-Puna platosu ada yayı ile yakından bağlantılıdır. Plato, doğuda dar, kıvnmlanmış ve faylanmış bir kuşak olan. ve Doğu. Koıdiüer olarak isimlendirilen volkanik cevher ile sınırlanmıştır. Plato deniz seviyesinden 4 km yükseklikte olup iç kesimleri büyük düz bir havza ile kaplanmıştır. Bölge çok kurak ve yıllık çok düşük yağışa sahiptir. Bundan dolayı bu havzada çok kalın bir toz istifi toplanır. Havzaların tabanı, "salares" diye isimlendirilen çok geniş, düz ve beyaz yüzeyler şeklinde beliren tuzlar ile kaplanmıştır. Altiplano- Puna plato 2000 'km. uzunluk ve 300 .km. genişlik ile çarpışma türü olmayan dağ kuşağındaki en büyük. platodur. Plato bölgesi kaim. evaporit istiflerini içerir. Volkanik ada yayından doğuya doğru gelişen transversal volkanik zincirlerden dolayı bu bölgedeki havzalar çok kapalı bir konumda olduklarından dolayı Puna •bölgesinde evaporitler son derece önemlidir. Bu volkanik kuşaklar dalan Nazca levhasında gelişen derin kırıklar sonucunda gelişmişlerdir, Transversal volkanik kuşaklar arasında yer alan bu havzalar yay içi havzaları şeklinde düşünülebilir, Bu havzaların önemi Andlann sadece bîr bölgesinde Miyosen borat yataklarını içermesindendir. Miyosen sırasında, bölge günümüzdeki bu bölgede geçerli olan koşullara çok benzer çevre koşullarına sahip olmuştur. Salar veya playa gölü ortamları litoloji» sedimenter yapılar, evaporiüerin tipleri, kuş ayak. izleri ve benzeri, özelliklede ayırüanabilir. Küçük göllerde veya. göl zincirleri, içinde yoğun termal su kaynaklarının aktivitesi ve kurak koşullar sonucunda evaporit depolanması sonuçlanmıştır. Evaporitler başlıca kayatuzu, jips ve 'borlardır. Bor yatakları» Güney Amerika'da Orta Andlar Bölgesinde yaklaşık 15° ile 27° güney enlemleri arasında yer alırlar. Andlardaki bütün Tersiyer yaşlı borat yatakları 5 ile 7 milyon yıl arasında depolanmış oluşları boratların oluşumunun Messiniyen yaşlı (Geç Miyosen) olduklarını belirtir, Aralarında yaklaşık 100- 150 km uzaklık olan boratlar K-G yönünde üç farklı yerde depolanmışlardır. Bu yataklar kuzeyden güneye doğru şu. şekilde sıralanırlar: Loma Bianca, Sijes ve Tincalayu. .Loma Bianca, 1 milyon ton, % 16 B2O3 tenörlü, borat içeren 30 p kalınlığında bir istif ve başlıca üleksit» inyoit ve 'boraks içeren bir yataktır. Radyometrik yaşı 6.9 milyon yıldır., Sijes An.dlard.aki en büyük kalsiyum ve kaMyum-magnezyum borat yatağı olup baskın olarak Mdroborasit, ikincil olarak, kolem.an.it ve az oranda •üleksit ve inyoit içerir Bor düzeyleri içeren Sijes Formasyonunun yaklaşık kalınlığı 1500s metredir, Radyometrik yaşı 6.8 milyon yıldır. Tincalayu 10 milyon ton rezerv ve ortalama % 18 B2O3 tenörlü. sodyum „borat (boraks) yatağıdır. Baskın olan mineral türü. boraks, Az oranda, kemik, ve ender olarak ise, rivadavit, ezkurit, aristarainit, ameğhiıtit gibi bor mineralleridir. Radyometrik yaş 5,8 milyon yıldır. Birçok evaporit yatağının bulunduğu Neojen diastrofîk. sahasından sonra ence daralan Andlarda Ruvaterner havzalar oluşmuştur. Başlıca evaporiüer kayatuzu, jips, borlar ve az. oıanda sodyum, sülfat» sodyum. karbonat ve diğerleridir. Boratlar salarların üst kesimlerinde bulunurlar. Üleksit ve boraks olmak üzere iki mineral tura 'bulunmuştur. Boraks, çamur içinde büyüyen özbiçimli kristaller şeklinde az oranda bulunur. Ekonomik oranda boraks sadece Cauchari ve Turi-Lari salaıiannda bulunur. Üleksit» nodüller ve masiv katmanlar şeklinde olmak üzere başlıca iki şekilde bulunur. Nodüller, '"papas" veya patates ve masiv üleksit ise "barra11 diye adlandırılır, Nodüller, 5-10 cm çapında ve güneşte kurutulmuş şekliyle % 30 B2O3 tenörlüdür. Üleksit katmanları salarlarda 1 noukalınlığa kadar erişirler. Üleksit içeren başlıca salarlar Hombıe Muerto, Ratones, Diablillos, Centenario, Pastos Grandes, Pozuelos, Rincon, Cauchari, Olaroz, Salinas Grandes ve Quayatayoc'dur. Andlardaki diğer bir özel borat yatağı, tipi termal su kaynaklan ve gayzerlerle ilişkilidir. Doğrudan doğruya sıcak sulardan oluşan güncel üleksit yataklarından iki örnek vardır. Bu örneklerden bir tanesi Quevar Volkanının yamacında bulunan sıcak, su kaynağından oluşan Antico, diğeri ise Şili'deki küçük bir havzanın kenarında bulunan sıcak su kaynağından oluşan Salar Siniredir. Sıcak su kaynaklan genellikle üleksit, bazı örneklerde boraks ve bir örnekte ise magnezyum boradan (pirmoit ve indent) oluşturmuşlardır. Borat yataklarını içeren salarlar, çözeltilerde mevcut olan lityum yönünden de zengindir. Li ve B arasında yakın bir ilişki mevcuttur. Gayzerlerde, jeokimyasal analizler B, As ve Sb arasında yakın bir ilişkinin olduğunu vurgular. Bazı gayzer ve kaynakların çevresinde veya taban kesimlerinde diğer metallerin epiteraıal yataklarının bulunuşu önemli niteliktedir. Sıcak su bor yataklan ile yakından ilişkili gümüş yatakları çok yakın tarihte bulunmuştur. Özetle özgün volkano-tektonik konum, kurak iklim, ve aktif sıcak su kaynaklan borat ve diğer tuzlann oluşmasına neden okunuşlardır. Başlıca yataklar» kontinental volkanik, ada yayı ve Altiplano-Puna. platosunun iç kesimlerindeki havzalarla yakından bağlantılıdır. Andlann güncel gelişimi» volkanik ada yayının oluşumu ve bunlarla bağlantılı gayzer ve sıcak su kaynaklan» karasal borat ve diğer tuzlann oluşumunu sonuçlayan neden ve verilerin çalışılması için en önemli doğal laboratuvar koşullanın sağlarlar.