You are here

ÇAĞDAŞ TÜRK LEHÇELERİNDE İKİNCİ KİŞİ EMİR KİPİNE DAİR NOTLAR

NOTES TO SECOND PERSON IMPERATIVE FORMS IN MODERN TURKIC LANGUAGES

Journal Name:

Publication Year:

DOI: 
http://dx.doi.org/10.9761/JASSS_618
Author NameUniversity of Author
Abstract (2. Language): 
Imperative mode in the Turkic languages is one of the oldest finit forms which has been used since Old Turkic period and is used today. We study in our article 2. person imperative forms being used in modern Turkic languages and we only mention those forms documented in the historical Turkic languages. We try to bring all the imperative forms of second person singular and plural together and to investigate them morphologically, semantically and etymologically, wheras we exclude those of the other persons from the study because, we think, it would exceeds the borders of this article. Imperative forms of the second person express direct orders or prohabitions directed to addressee. The bare verb stems, namely those without any morphems added, form second person imperative singular in all the historical and modern Turkic languages. In order to emphasize an order/a prohibition directed to the second person singular, morphems such as in -GIl, -GIn -ČI, -SAnA, are used widely, wheras morphems like -TAK, -tağı, -U, Tı, -GUr etc. are used rather limitedly. The morphems such as in–(I)N, -(I)Nız, -(I)NLAr, -(I)NIZLAR, -sINIz are used widely, to build second person plural, wheras forms like dı:z, -(I)ş, -zAGAr, -silA, -A:rIn etc. are used more limitedly.
Abstract (Original Language): 
Emir kipi, Türk dilinin şekil ve zaman ekleri içinde en eski olanlarından birisidir ve Eski Türkçe döneminden beri kullanılmış ve bugün de kullanılmaya devam etmektedir. Biz bu araştırmamızda esasen çağdaş Türk lehçelerinde kullanıldığını tespit edebildiğimiz teklik ve çokluk ikinci kişi emir eklerini bir araya getirip bunların işlevleri ve bazılarının kökenlerini de ele alarak bu biçimbirimlerin tarihi Türk yazı dillerindeki durumlarına da kısaca değindik. Teklik ve çokluk 1. ve 3. kişi emir ekleri ise çalışmamızın boyutlarını çok büyüteceğinden çalışmamızın dışında tutulmuştur. Teklik ve çokluk 2. kişi emir kipi, dinleyen ya da dinleyenlere, eylemin yapılması ya da yapılmaması hususunda doğrudan emir veya yasak ifade eder. Yalın biçimdeki fiil kök ya da gövdeleri, yani bunların ek almamış hâlleri, bütün tarihi ve çağdaş Türk lehçelerinde teklik 2. kişi emir ifadesi için kullanılmaktadır. Ancak tarihi ve çağdaş Türk lehçelerinde emir kipinin kuvvetlendirilmesi, nazik , daha yumuşak vb. biçimlerde ifade edilmesi için ihtiyari olarak -GIL, -GIN, -ÇI, -SANA gibi yaygın biçimbirimlerin yanında daha sınırlı olarak -TAK, -tağı, -U, Tı, -GUr gibi biçimbirimlerin de kullanıldığı görülmektedir. Çokluk 2. kişi emir kipinin, tarihi ve çağdaş Türk yazı dillerinde–(I)N, -(I)Nız, -(I)NLAr, -(I)NIZLAR, -sINIz gibi yaygın biçimbirimlerin yanında -dı:z, -(I)ş, -zAGAr, -silA, -A:rIn gibi daha sınırlı biçimbirimlerin yardımıyla da kurulduğu görülmektedir.
531-541

REFERENCES

References: 

ATA, A. (2002), Harezm-Altınordu Türkçesi. Ġstanbul: Türk Dilleri AraĢtırmaları Dizisi:36.
BASKAKOV, N. A. (1975), Grammatika Xakaskogo yazyka. Moskva: Nauka.
BASKAKOV, N. A. (1973), Grammatika Nogayskogo yazyka. Moskva: Nauka.
BENZĠNG, J. (1959), Das Tschuvaschische. in Fundamenta I: 695-752.
BĠRJUKOVĠČ, R. M. (1981), Morfologija čulymsko-tjurskogo jazyka. Izdatelsva Saratovskogo Universiteta.
DYRANKOVA, N. P. (1941), Grammatika šorskogo jazyka. Leningrad-Moskva:Nauka.
DOĞAN, O., Koç, K. (2004), Kazak Türkçesi Grameri. Ankara: Gazi Kitabevi.
ECKMANN, J. (1966), Chagatay Manual. The Hagua: Indiana University.
ERCĠLASUN, A. B. (edit.) (2006), Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri I. Ankara: TDK.
DENY, J. et al. (eds) (1959), Philologiae Turcicae Fundamenta I, Wiesbaden: Steiner.
HACIEMĠNOĞLU, N. (1996), Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: TDK.
HACIEMĠNOĞLU, N. (1997), Harezm Türkçesi ve Grameri. Ankara: TDK.
KARAMANLIOĞLU, A. F. (1994), Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: TDK.
KASAPOĞLU-ÇENGEL, H. (2005), Kırgız Türkçesi Grameri. Ankara: Akçağ.
KONONOV, A.N. (1960), Grammatika sowremennogo literaturnogo uzbekskogo jazyka. Moskwa: Nauka.
MUSAEV, K. M. (1964), Grammatika Karaimskogo Jazyka. Moskwa: Nauka.
ÖZTÜRK, R. (1994), Yeni Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: TDK.
POPPE, (1959), Das Jakutische. in Fundamenta I: 671-683.
POPPE, (1968), Tatar Manual. The Hagua: Indiana University.
PRITSAK, O. (1959), Das Altaitürkische. in Fundamenta I: 568-598.
PRITSAK, O. (1959), Das Karaimische. in Fundamenta I: 318-340.
PRITSAK, O. (1959), Das Karatschaische und Balkarische. in Fundamenta I:340-368.
PRITSAK, O. (1959), Das Neuuigurische. in Fundamenta I: 525-563.
SHCHERBAK, A. M. (1997), Xalajkij jazyk. In: Jazyki Mira. Bishkek: Kyrgysztan.
541
Mevlüt GÜLTEKİN
SHIRALIEV, M. ġ. (1973), Ob Etimologii imperativnoj formy vtorogo litsa edinsvennogo čislo –gïnan, -ginen. In the book: Sowjetskaja Tjurkologija. No:3.
TEKĠN, T. (1968), A Grammar of Orkhon Turkic. The Hagua. Indiana University.
TENISHEV, E. R. (1976), Stroj Sarygjugurskogo jazyka. Moskva: Nauka.
TENISHEV, E.R. (1976), Stroj Salarskogo Jazyka. Moskva: Nauka.
TENISHEV, E.R. (red.) (1997), Jazyki Mira. Tjurkskie Jazyki. BiĢkek.
TENISHEV, E.R. (red.) (1988), Sravnitel’no-istoričeskaja grammatika tjurkskih yazykax. Morfologija. Moskva: Nauka.
TĠMURTAġ, K. (2005), Eski Türkiye Türkçesi. Ankara: Akçağ.

Thank you for copying data from http://www.arastirmax.com