AKÇURA Yusuf (1335), Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti Rusya Userası Murahhası
Yusuf Akçura Beyi’n Raporu, Dersaaadet: Matbaa-i Orhaniye.
AKGÜN Seçil Karal, ULUĞTEKİN Murat (2009), Birinci Dünya Savaşı Sonunda
İskandinavya’dan Sibirya’ya Hilal-i Ahmer Hizmeti’nde Akçuraoğlu
Yusuf, Ankara: Türkiye Kızılay Derneği Yayınları.
ARTHUR Sir George (2010), Savaş Lordu Kitchener (çev. Miralay (Albay)
Sabit; haz. Muzaffer Albayrak) İstanbul: Kurtuba Kitap.
ARMAOĞLU Fahir (1989), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi: 1914 1980, İstanbul:
Türkiye İş Bankası Yayınları.
ASLAN Betül (2010), “I. Dünya Savaşı Sırasında Nargin Adası’nda Türk Esirler”
A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 42, Erzurum, s. 283-305.
ÂSAF BEY Mehmet (1994), Volga Kıyılarında ve Muhtıra, Esaret Hatıra ve
Maceraları, İzmir: Akademi Kitabevi.
AKKOR Mahmut (2006), I. Dünya Savaşı’nda Çeşitli Ülkelerdeki Türk Kampları,
Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek
Lisan Tezi.
ARIKAN Mustafa (1991), “Birinci Cihan Harbi Türk Esir Mektuplarında
Duygu ve Düşünceler”, Osmanlı Araştırmaları, Sayı XI, s. 35-48.
ATAMAN Halil, (1990), Esaret Yılları: Bir Yedek Subayın I. Dünya Savaşı Şark
Cephesi Hatıraları, (yay. haz.) Ferhat Ecer. İstanbul: Kardeşler Matbaası.
BAKAR Bülent (2009), “Birinci Dünya Savaşında Rusya’da Esir Düşen Türk
Askerleri: “Rusya’daki Üsera Hakkında Ma’lumat”, Türk Dünyası Araştırmaları,
Sayı 179, Nisan 2009, s. 85-104.
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Kafkas Cephesi 3 ncü Ordu Harekatı,
(1993a). C. II, I. Kitap, Ankara: Genelkurmay Başkanlığı, 1993.
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Kafkas Cephesi 3 ncü Ordu Harekatı,
(1993b). C. II, II. Kitap, Ankara: Genelkurmay Başkanlığı, 1993.
ÇAKMAK Fevzi (2011), Büyük Harp’te Şark Cephesi Hareketi, İstanbul: Türkiye
İş Bankası Yayınları.
ÇAPA Mesut (1993), “Yusuf Akçura’nın Rusya Seyahati ve Türk Esirleri”,
Türk Kültürü, C. XXXI, sayı 366, Ekim, s. 33-45.
ERDEMİR, Lokman (2009), Çanakkale Savaşı: Siyasi Askeri ve Sosyal Yönleri,
İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
FROMKİN David (2008), Barışa Son Veren Barış: Modern Ortadoğu Nasıl
Yaratıldı: 1914 (tr. Mehmet Harmancı) İstanbul: Ekonomik Yayınlar
GÖRGÜLÜ İsmet (1993), On Yıllık Harbin Kadrosu (1912-1922), Ankara:
Türk Tarih Kurumu.
GÖZE Ergun (1991), Rusya’da Üç esaret Yılı, Bir Türk Subayının Hatıraları
(Anlatan. Ahmet Göze), İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Lokman Erdemir
140
HATEMİ Nilüfer (2002), Fevzi Çakmak ve Günlükleri, C. 1, İstanbul: Yapı
Kredi Yayınları.
HİÇYILMAZ Ergun (2010), Esir Kampları: Bana Biraz Hürriyet Yollar mısın?,
İstanbul: Bilge Karınca Yayınları.
KURAT Akdes Nimet (1970), Türkiye ve Rusya, Ankara: Ankara Üniversitesi
Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
KURAT Akdes Nimet (1987), Rusya Tarihi: Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Ankara:
Türk Tarih Kurumu.
KUTLU Cemil (1997), I. Dünya Savaşı’nda Rusya’daki Türk Savaş Esirleri ve
Bunların Yurda Döndürülmeleri Faaliyetleri, Erzurum: Atatürk İlkeleri
ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, (Doktora Tezi).
LARCHER (Maurice) (1928), Büyük Harpte Türk Harbi, C. 2, trc. Mehmet
Nihad, İstanbul: Erkan-ı Harbiye-yi Umumiye.
MEHMED Asaf (1994), Volga Kıyılarında (Esaret Hatıra ve Maceraları) ve
Muhtıra: Mehmed Asaf Bey’in Hatıra Defterleri, nşr. Murat Cebecioğlu,
İzmir: Akademi Kitabevi.
SÖYLEMEZOĞLU Galip Kemali (1949), Hariciye Hizmeti’nde 30 Sene, İstanbul.
TONGUÇ Faik (2001), Birinci Dünya Savaşı’nda bir yedek subayın anıları,
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
TAŞKIRAN Cemalettin (2001), Ana Ben ölmedim. Birinci Dünya Savaşında
Türk Esirleri, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
UÇAROL Rıfat (2006), Siyasi Tarih (1789-2001), İstanbul: Der Yayınları.
YANIKDAĞ Yücel (1999), “Ottoman Prisoners of War in Russia, 1914-22”,
Journal of Contemporary History, Vol. 34, No. 1 January.
Ekler
Ek 1: Hafız Efendi’nin günlüğünün bazı sayfalarından çeviriyazısı
1 Mayıs 1332 [14 Mayıs 1916] Pazar
Birinci günü Pazar, Satılmış-Gedik Kars civarı, 1 [Mayıs 1332] Pazar.
Bugünkü hadise yağmur pek ziyade idi. Hamdolsun, havadisler budur. Afiyet
de idim.
Arabi 12 Recep 1334, 2 Mayıs 1332 [15 Mayıs 1916] Pazartesi
gününde havadis almayarak boş geçirdik. Ziyan etmişiz. Fakat hamdolsun
sıhhat ile geçmiş, bu kadar iktifa eder.
3 Mayıs 1332 [16 Mayıs 1916] Salı
Sabahleyin havadis fenaca idi. Hamdolsun asra [ikindiye] karîb pek güzel
oldu. Trabzon havalisinde …? imiş. Hava güzel olduğu halde gün geçti.
Efendim bu kadar.
Rusya’da Esir Bir Zâbit Vekili
141
4 Mayıs 1332 [17 Mayıs 1916] Çarşamba
Bugün aldığımız havadis fena diyorlar. Ve yüzyedi otomobil cephemize
sevk olunmuştur. Hamdolsun Cenâb-ı Hudâ’ya, iyidir inşallah…
5 Mayıs 1332 [18 Mayıs 1916] Perşembe
Alaturka saat 11.00’de 16 otomobil cepheye geçmiştir. Dün 6 tane
geçmiştir. Hamdolsun havadis iyidir. Suallere cevap verenlere nazaran.
6 Mayıs 1332 [19 Mayıs 1916] Cuma
Bugün havadis alamadık. İnşallah Rus aleyhindedir harp, Cenâb-ı Allah’tan
temenni eylerim. Âmin… Hamdolsun. Afiyet ile günü geçirdik. Bu
kadar iktifa eder.
7 Mayıs 1332 [20 Mayıs 1916] Cumartesi
Bugün pek çok yağmur var idi. Havadisten mahrum kaldık. İnşallah
iyidir. Cenâb-ı Hak Osmanlı’ya nusret versin, Âmin… Başka sıhhatimiz hamdolsun
afiyettedir.
8 Mayıs 1332 [21 Mayıs 1916] Pazar
Bugün afiyette olduğum halde hamdolsun fena havadis almadım. Ve
sulh için bazı avam[dan] haberler alıyorduk. Güya Rus sulh cevabında “Alman
benim yerlerimi geri ver[meli]. Tazminat-ı harbiyeyi dahi vermeli.” [dedi].
9 Mayıs 1332 [22 Mayıs 1916] Pazartesi
Bugün bir zabit esir geldi. Cepheden bir havadis getirmedi. Yalnız
ba’de’l-esir Bitlis’in sükûtunu Ruslardan haber aldı[k], [dedi]. Bu kadar,
hava iyidir. Bugünü ziyan ettik. Sabah, bakalım nasıl olur. Her halde, Cenâb-ı
Hak hayır buyursun!
10 Mayıs 1332 [23 Mayıs 1916] Salı
Bugün pek çok yağmur var idi. Havadis dahi yok. Hamdolsun sıhhatteyim.
O kadar. Avam haberleri Mayıs 15’te mütareke, Ağustos 15 sulh akdedilecektir,
haberi vardır.
…
21 Mayıs 1332 [3 Haziran 1916] Cumartesi
Bugün havadis: Erzurum muhasaradadır, diyorlar. Ve Muş’un istirdadı
söylenmiştir. Hamdolsun sıhhatteyiz. Başka keder yoktur.
(Cumartesi 1 Şaban) Şaban-ı şerifin ayını gördük: “Lâ yaʿlemü’l-gaybe
illâllah.”
…
6 Haziran 1332 [19 Haziran 1916] Pazartesi
Bugün Satılmış-Gedik’ten saat 8.00’de hareket ettik Tiflis’e doğru.
Hamdolsun afiyette idik. 10.00’da trene bindik.
Lokman Erdemir
142
7 Haziran 1332 [20 Haziran 1916] Salı
Bugün saat alafranga 11.00’de Tiflis’e vâsıl olduk. Ve dört yevmiye aldım.
Ve hamdolsun afiyette idik. Başka havadis yoktur. Akşam saat 11.00’de
Moskova şehrine hareket ettik.
8 Haziran 1332 [21 Haziran 1916] Çarşamba
Bugün havadis, Rus gazeteleri yazmış: Erzurum Türkler tarafından istirdat
olunmuştur. Ve Mirzâde Hafız Ahmet’ten memleket tarafından birçok
haber aldım. Ve kardeşimin esir olması… Saat 7.00: Tiflis’ten Bakü tarafına
hareket eyledik. Bu kadar.
9 Haziran 1332 [22 Haziran 1916] Perşembe
Bugün havadis yoktur. Hamdolsun afiyette idik. Bakü’ye doğru gidiyoruz.
…
20 Haziran 1332 [3 Temmuz 1916] Pazartesi
Bugün sabah saat 10.00’da Moskova şehrine dâhil olduk. Andan bizi
geri getirdi civarda bir yere, hamam önüne. Pek tahassun yoktur. Afiyette
idik. Hamdolsun.
…
28 Haziran 1332 [11 Temmuz 1916] Salı
Bugün havadis yoktur. Hamdolsun afiyette idik. Galich şehrine alafranga
[saat] 11.00’de dâhil olduk. Ondan sonra hareket ettik. Bu kadar.
29 Haziran 1332 [12 Temmuz 1916] Çarşamba
Bugün havadis yoktur. Hamdolsun afiyette idik. Vapura bindik Kologriv’e
gitmek için. Bu kadar.
30 Haziran 1332 [13 Temmuz 1916] Perşembe
Bugün havadis yoktur. Hamdolsun afiyette idik. Rus gazetelerinden aldığımız
habere göre Türk ordusu daha geriye çekildi. Cenâb-ı Allah düşmanlarımızı
makhûr [kahredilmiş] eylesin. Âmin! Kologriv’e hareket ettik akşam
zamanında.
1 Temmuz 1332 [14 Temmuz 1916] Cuma
Havadis yoktur. Cümlemiz afiyette idik. Vapur ile Kologriv’e doğru gidiyorduk.
2 Temmuz 1332 [15 Temmuz 1916] Cumartesi
Bugün Kologriv’e dâhil olundu. Cümle[miz] olsun afiyette idik. Hamama
girdik. Ondan gelip bir yere koydular efendim.
Bugün arkadaşlarımızın 65 kadarını Kazan tarafına, Volga’ya karîb [yakın]
bir yere götürdüler. 70 kadar geri kaldık. Bakalım nasıl olur. Hamdolsun
afiyette idik.
…
Rusya’da Esir Bir Zâbit Vekili
143
10 Temmuz 1332 [23 Temmuz 1916] Pazar
Bugün havadis yoktur. Hamdolsun afiyette idik. Suyun kenarında iki
kadının ağlamasını gördük. Çünkü kocaları askere gidiyordu. Geceleyin rüya
gördüm. Köy önünde bulundum. Haber aldım: Memleketimiz düşman elinden
üç gün evvel kurtarıldı. Bu kadar.
11 Temmuz 1332 [24 Temmuz 1916] Pazartesi
Bugün havadis yoktur. Hamdolsun afiyette idik. Aldığımız habere nazaran
Mamahatun [Tercan] Ruslar tarafından tekrar istila oldu. Ve Türkler
şehri yakıp çekildiler. Binaen aleyh yakma meselesi bizi telaşa bırakmıştır.
Cenâb-ı Allah akıbetimizi hayır etsin.
12 Temmuz 1332 [25 Temmuz 1916] Salı
Tarihinden itibaren aldığımız habere nazaran Bayburt Ruslar tarafından
istila olundu. Ve bizimkiler çayhane depolarını harap edip çekildiler.
Mevla, Din-i İslam’a mezferet [zafer] versin. Âmin!
…
21 Temmuz 1332 [3 Ağustos 1916] Perşembe
Bugün havadis yoktur. Hamdolsun afiyette idik. Başka keder yok. Aynı
zamanda Erzincan’ın sükûtunu gazeteler yazıyor. Cenâb-ı Allah akıbetini
hayır eylesin. Âmin!
…
2 Ağustos 1332 [15 Ağustos 1916] Salı
Bugün havadis yoktur. Hamdolsun afiyette idik. Düşümde gördüm, Raşi’deki
evin yanında idim. On[un]la binanın başında validem, iki çocuğum ile
birlikte geliyor, sonra Saatçi Hafız’ın yanında gördüm Muharrem Efendi ile.
Muharrem Efendi, bendenize ismimi vermiş… “Buyur.” cevab[ını] verdim.
Sonra ne olduğuma [dair] malumatım yoktur. Cenâb-ı Allah hayır eylesin.
Amin!
3 Ağustos 1332 [16 Ağustos 1916] Çarşamba
Bugün havadis yoktur. Hamdolsun afiyette idik. Havadis yoktur. [Bu
kadar] iktifa eder.
4 Ağustos 1332 [17 Ağustos 1916] Perşembe
Bugün havadis yoktur. Hamdolsun afiyette idik.
5 Ağustos 1332 [18 Ağustos 1916] Cuma
Bugün havadis yoktur. Hamdolsun afiyette idik. Otuz kelimeden ibaret
telgraf gönderdik. Fakat cevabı kabul etmediler. Kelimesi 7 kapik olmak
üzere alafranga saat 5.00’de verildi. Cenâb-ı Allah irsal buyursun. Amin.
Havadisler çok iyi idiler. Müftüzâde Mehmed Efendi’ye yazdım.
Thank you for copying data from http://www.arastirmax.com
