You are here

GÜMÜŞHANE İLİ VE YÖRESİ AĞIZLARINDAN DERLEME SÖZLÜĞÜ’NE KATKILAR

Journal Name:

Publication Year:

DOI: 
http://dx.doi.org/10.12787/KARAM1250
Author NameUniversity of Author
Abstract (2. Language): 
The Turkish language has a large share of studies on the language characteristics of the dialects and in the evaluation of word structures. Thanks to compilation studies, many local treasures, which are about to disappear, have come to light. Leaded by the Turkish Dialect Society which was established in 1932 "The Journal of Public Opinion Compilation in Turkey" was unearthed. More than 150 words were compiled in this magazine and published between 1939 and 1949. Following this, the Turkish Language Institute continued to work on the compilation and, in 1952, 450 thousand words were compiled as a result of the journey. The institution merged the old and new materials, and between 1963 and 1979 the "Dictionary of Compilation" was introduced. This dictionary is the most basic work that reveals the existence of the Turkic dialects of Turkey today. Especially if we assume that the dialects are unresistant to time and space, the Dictionary of the Compilation will also be enriched as the works on the dialects continue to increase. In this study, local words living in the villages of the Gumushane province and its surroundings which are the important Turkish homeland of the Black Sea will be tried to be revealed. From the materials obtained as a result of the collections made by the people who protect the dialects properties, words which are not in the Compilation Glossary or Despite being in the Compilation Dictionary, words that have different meanings will be tried to be brought out to the surface. These words will be handled under separate headings according to their genres and will be given with their meanings. The main aim of this study is to contribute to the Compilation Dictionary prepared by the Turkish Language Association. When this additive is made, in the conclusion section, some examples are given from the features of sound and shape information reached in the region.
Abstract (Original Language): 
Türkiye Türkçesi ağızlarının dil özelliklerini ve kelime yapılarını belirlemede derleme çalışmalarının payı büyüktür. Derleme çalışmaları sayesinde yok olmak üzere olan birçok yöresel hazine gün yüzüne çıkmıştır. 1932 yılında kurulan Türk Dili Tetkik Cemiyeti’nin önderliğinde “Türkiye’de Halk Ağzından Söz Derleme Dergisi” ortaya çıkarılmıştır. Bu dergi kapsamında 150 binden fazla kelime derlenerek 1939-1949 yılları arasında yayımlanmıştır. Bunun akabinde Türk Dil Kurumu derleme çalışmalarına devam etmiş ve 1952 yılında başladığı yolculuk sonucunda 450 bin kelime derlenmiştir. Kurum eski ve yeni malzemeleri birleştirerek 1963-1979 yılları arasında “Derleme Sözlüğü” nü meydana getirmiştir. Bu sözlük günümüzde Türkiye Türkçesi ağızları söz varlığını ortaya koyan en temel eser hüviyetindedir. Özellikle ağızların zamana ve mekâna karşı dirençsiz olduğunu varsayarsak, ağızlarla ilgili çalışmaların artarak devam etmesi neticesinde Derleme Sözlüğü de zenginleşecektir. Bu çalışmamızda Karadeniz’in önemli merkezlerinden Gümüşhane ili ve çevresindeki köylerde yaşayan yöresel kelimeler ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır. Ağız özelliklerini koruyan bölge insanından yapılan derlemeler sonucunda elde edilen malzemelerden, Derleme Sözlüğü’nde bulunmayan, bulunuyorsa da Gümüşhane ili ve yöresine ait olduğu belirtilmeyen ya da Derleme Sözlüğü’nde bulunmasına rağmen farklı anlamlar taşıyan kelimeler gün yüzüne çıkarılmaya çalışılacaktır. Bu kelimeler türlerine göre ayrı başlıklar altında ele alınacak ve anlamlarıyla beraber verilecektir. Çalışmamızın temel amacı, Türk Dil Kurumu’nun hazırladığı Derleme Sözlüğü’ne, Gümüşhane ili ve yöresi ağızlarından küçük de olsa bir katkıda bulunmaktır. Bu katkı yapılırken sonuç bölümünde yöreyle ilgili ulaşılan ses ve şekil bilgisi özelliklerinden bazı örnekler de verilmiştir.
171
190

REFERENCES

References: 

Akar, Ali (2012). Ağız Araştırmalarında Yöntem Sorunları, Turkish Studies-
International Periodical for the Languages, Literature and History of
Turkish or Turkic, 1, Sayı:2, s.41-43.
bot. : Botanik
Bulut, Serdar (2013). Türkiye Türkçesi Ağızları Üzerine Çalışma Yapılmayan
İl ve İlçeler, Turkish Studies-International Periodical for the Languages,
Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/1, Winter,
s.1129-1149.
Coşar, A. Mevhibe (2016). Gümüşhane Ağzından Derlenmiş Deyimler Üzerine,
Mavi Atlas, 6/2016, s.1-17.
Demir, Nurettin (2002). Ağız Terimi Üzerine, Türkbilig, 4, s.105-116.
DS/I: Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü,
1. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
DS/II: Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü,
2. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
DS/III: Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü,
3. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
DS/IV: Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü,
4. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
DS/V: Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü,
5. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
DS/VI: Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü,
6. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Erdem, Mehmet Dursun (2013). Ağız Sözlükçülüğü Üzerine, Turkish Studies-
International Periodical For The Languages, Literature and History of
Turkish or Turkic, 8/95, s.95-102.
GHK-5: Ülker, T.; Yılmaz, N.; Kazancı, Ş. ve Doğru, E. (2011). Gümüşhane
Halk Kültürü-6, Trabzon: Gündüz Ofset Matbaacılık ve Yayıncılık.GHK-6: Ülker, T.; Yılmaz, N.; Kazancı, Ş. ve Doğru, E. (2011). Gümüşhane
Halk Kültürü-6, Trabzon: Gündüz Ofset Matbaacılık ve Yayıncılık.
GKAYA: San, Sabri Özcan (1990). Gümüşhane Kültür Araştırmaları ve Yöre
Ağızları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Gökdağ, Bilgehan Atsız (2009). Necati Demir-Özkan Aydoğdu, Giresun İli ve
Yöresi Ağızları (Tarih-Dil İncelemesi-Metinler-Sözlük), Giresun: Giresun
Valiliği Yayınları, 702 s. ISBN: 978-605-378-026-7, Karadeniz Araştırmaları,
S.21, Bahar, s.153-155.
Gül, Abdülkadir (2016). Kelkit Kazasının İskân ve Demografik Yapısı, (Ed.
Bayram Nazır ve Kemal Saylan), Gümüşhane Tarihi İçinde (s.204-231),
Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları.
Gülensoy, T. ve Alkaya, E. (2011). Türkiye Türkçesi Ağızları Bibliyografyası,
Ankara: Akçağ Yayınları.
Kara, Mehmet Akif (2017). Yoksullukla Mücadelede Sosyal Yardım Uygulamaları:
Gümüşhane Örneği, Jass Studies - International Journal of Social
Science, Doi number: http://dx.doi.org/10.9761/JASSS7426, Number:
63, Winter II, p.561-574.
Karahan, Leyla (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara: Türk
Dil Kurumu Yayınları.
Küçükballı, Fatih Numan (2016). Bozkır (Konya) Ağzından “Derleme Sözlüğü”
ne Katkılar, Uluslararası Sempozyum: Geçmişten Günümüze Bokzır,
s.643-658.
Nazır, B. ve Saylan, K. (Editörler) (2016). Gümüşhane Kültürü, Gümüşhane:
Gümüşhane Üniversitesi Yayınları.
San, Sabri Özcan (1990). Gümüşhane Kültür Araştırmaları ve Yöre Ağızları,
Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Tekin, F. ve Cantürk, S. (2014). Giresun ve Yöresi Ağızlarından Derleme
Sözlüğüne Katkılar, Diyalektolog, Kış, Sayı: 9, s.33-46.
Tozlu, Selahattin (2016). Gümüşhane Adı Hakkında, (Ed. Bayram Nazır ve
Kemal Saylan), Gümüşhane Tarihi İçinde (s.473-501), Gümüşhane: Gümüşhane
Üniversitesi Yayınları.
Tuncel, Metin (1996). Gümüşhane, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları,
14, s.273-276.
Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, Ankara:
Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türk Dil Kurumu (2011). Büyük Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu
Yayınları.
Ülker, T.; Yılmaz, N.; Kazancı, Ş. ve Doğru, E. (2011a). Gümüşhane Halk Kültürü-
1, Trabzon: Gündüz Ofset Matbaacılık ve Yayıncılık.
Ülker, T.; Yılmaz, N.; Kazancı, Ş. ve Doğru, E. (2011b). Gümüşhane Halk Kültürü-
2, Trabzon: Gündüz Ofset Matbaacılık ve Yayıncılık.
Ülker, T.; Yılmaz, N.; Kazancı, Ş. ve Doğru, E. (2011c). Gümüşhane Halk Kültürü-
3, Trabzon: Gündüz Ofset Matbaacılık ve Yayıncılık.
Ülker, T.; Yılmaz, N.; Kazancı, Ş. ve Doğru, E. (2011d). Gümüşhane Halk Kültürü-
4, Trabzon: Gündüz Ofset Matbaacılık ve Yayıncılık.Ünlü, Eren (2015). Gümüşhane İli Şiran ve Köse İlçeleri Ağzı, (Danışman:
Doç. Dr. Serdar Yavuz), Adıyaman: Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
vb. : Ve benzeri
Yavuz, S. ve Telli, B. (2013). İç Anadolu Bölgesi Ağızlarında Geçen İkilemeler
Üzerine Bir Değerlendirme, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,
6/3, s.376-402.
Zaman, M. (2000). Gümüşhane İlinin Turizm Potansiyeli, Doğu Coğrafya
Dergisi, 6 (4), s.209-236.
Zaman, M. ve Doğanay, S. (2000). Şehir Coğrafyası Açısından Bir İnceleme:
Gümüşhane, Doğu Coğrafya Dergisi, 6 (3), s.245-285.
zoo. : Zooloji
İnternet Kaynakları
https://forum.donanimhaber.com/gumushane-kelkit-yoresel-sozcukleriilgi-
cekici--33378890
https://kelkitkoyleri.wordpress.com/2013/10/08/gumushane-sivesialfebaatik-
sira/
http://www.argoca.com/Kategori:G%C3%BCm%C3%BC%C5%9Fhane_s%
C3%B6zl%C3%BC%C4%9F%C3%BC
Kaynak Kişiler
1. Kaynak Kişi: Nebahat Mallı – Doğum Tarihi: 1971 – Meslek: Ev Hanımı –
Derleme Yeri: Beydere Köyü-Şiran / Gümüşhane
2. Kaynak Kişi: Hanife Yeniçeri – Doğum Tarihi: 1933 – Meslek: Ev Hanımı
– Derleme Yeri: Aşağı Duruçay Köyü-Şiran / Gümüşhane
3. Kaynak Kişi: Mediha Çakır – Doğum Tarihi: 1947 – Meslek: Ev Hanımı –
Derleme Yeri: Arılı Köyü-Torul / Gümüşhane
4. Kaynak Kişi: Mehmet Kara – Doğum Tarihi: 1950 – Meslek: Hayvancılık-
Emekli – Derleme Yeri: Sapmaz Köyü-Kürtün / Gümüşhane
5. Kaynak Kişi: Hatice Kara – Doğum Tarihi: 1950 – Meslek: Ev Hanımı –
Derleme Yeri: Sapmaz Köyü-Kürtün / Gümüşhane
6. Kaynak Kişi: Elmas Bayrak – Doğum Tarihi: 1957 – Meslek: Ev Hanımı –
Derleme Yeri: Elmaçukuru Köyü-Şiran / Gümüşhane
7. Kaynak Kişi: Hacı Kadın Kara – Doğum Tarihi: 1945 – Meslek: Ev Hanımı
– Derleme Yeri: Sapmaz Köyü-Kürtün / Gümüşhane
8. Kaynak Kişi: Ahmet Demir – Doğum Tarihi: 1945 – Meslek: Çiftçi – Derleme
Yeri: Subaşı Köyü-Köse / Gümüşhane
9. Kaynak Kişi: Zülhami Şahin – Doğum Tarihi: 1961 – Meslek: Ev Hanımı –
Derleme Yeri: Bizgili Köyü-Köse / Gümüşhane
10. Kaynak Kişi: Niyazi Bal – Doğum Tarihi: 1924 – Meslek: Emekli öğretmen
– Derleme Yeri: Kırıntı Köyü-Şiran / Gümüşhane
11. Kaynak Kişi: Mevlüt Can – Doğum Tarihi: 1966 – Meslek: Çiftçi – Derleme
Yeri: Balıklı Köyü-Kelkit / Gümüşhane
13. Kaynak Kişi: Hacı Bayram Çiçek – Doğum Tarihi: 1913 – Meslek: Emekli
işçi – Derleme Yeri: Köse / Gümüşhane14. Kaynak Kişi: Hüseyin Taşkın – Doğum Tarihi: 1938 – Meslek: Emekli
işçi – Derleme Yeri: Gültepe Köyü-Kelkit / Gümüşhane
15. Kaynak Kişi: Halide Ergün – Doğum Tarihi: 1940 – Meslek: Ev Hanımı –
Derleme Yeri: Çamlıköy Köyü-Merkez / Gümüşhane

Thank you for copying data from http://www.arastirmax.com