TOPLUM VE ÇEVREYİ BİR 'SİSTEM' OLARAK ANLAMAK ?

Toplum-mekan ya da toplum-çevre i l i ş k i s i n i n anlaşılmasında bazı s o r u l a r ı n öncelikle sorulması y a r a r l ı olur: - Toplum yapısı i l e mekan yapısı ne derece f a r k l ı , aynı, ya da homoloj i k t i r? - Bu y a p ı l a r ı b i r l i k t e n a s ı l görüp i n c e l i y e b i l i r i z? - Birinin b i l g i s i diğerinden ç ı k a r ı l a b i l i n i r mi? Böyle b i r araştırmada toplum, çevre, mekân, toplum y a p ı s ı, toplumsal düzen (ya da sistem) gibi temel kavramların e l e ş t i r i l m e s i ve gerekiyorsa d e ğ i ş t i r i p , g e l i ş t i r i l m e s i çok önemlidir. Bu yazıda böyle b i r deneme H.A.Simon'un The Sciences of the Artificial adlı k i t a b ı n ı n ve de ona dayanan 'çevresel a r a ş t ı r m a c ı ' l a r ı n e l e ş t i r i s i n d e n hareketle yapılmaya ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r . Simon genel sistem kuramı çerçevesinde toplumsal i l i ş k i ve k u r u l u ş l a r ı , insanın iç ve dış y a p ı l a r ı n ı , k i ş i - toplum ve mekan-insan i l i ş k i l e r i n i incelemiye ç a l ı ş ı y o r. Kavramsal çerçevesi gözlenebilir türden i l i ş k i l e r e dayalı k a r m a ş ı k l ı k - b a s i t l i k , yapay-doğal, bütün-parça, iç çevredış çevre gibi ikilemlerden oluşan Simon bu çerçevenin e k s i k l i k l e r i n i ve y a n ı l ı ş l ı k l a r m ı incelediği bütün örneklere t a ş ı y o r . Bu arada b i r toplum kuramından yoksun . / E.TEYMUR, N.TEYMUR olduğundan, toplumsal olay ve olguları ya benzetmelerle' (analojilerle) ya da soyut ilişki şemalarının somut gerçeklere empoze edilmesiyle açıklamaya çalışıyor. Aslında kuşkulu nitelikteki bir kavram olan 'çevre'yi hem soyut hem somut anlamlarıyla alıyor. Toplumsal yapı ve kuruluşların mekansallıgını reddederken mekansallıklarından hareket etme yanılgısına düşebiliyor. Simon'un yaklaşımını kullanan mimarlık kuramcıları da bu tür yanılgıları aynen almak zorunda kalabiliyorlar. 'Karmaşıklık', özellikle toplum ve çevre konusundaki araştırma ve açıklamalarda Önemli yeri olan bir kavram, Ancak mekanik ya da evrimci bir karmaşıklık anlayışı bilim dışı sonuçlara yol açabilir. Simon'un da aralarında olduğu birçok kuramcının karmaşıklığı basitliğin evrimi yada yinelenmesi ile açıklayarak ne toplumu ne de diğer olguları anlamakta başarılı olamadıklarını biliyoruz. Toplum karmaşık, çeşitli ve çelişkili belirleyicileri olan bir yapıdır. Çok sayıda bireyin basit bir toplamx toplum değil olsa-olsa bir topluluk ya da gurup tanımlar. 'Hiyerarşi' doğrudan gözlemlenebilecek bir olgu değil, karmaşık toplumsal olguların yapısal bir niteliğidir. Mekândaki hiyerarşiler kesinkes toplum hiyerarşisini yansıtmaz, tersine, toplum yapısını anlamadan mekan yapısını da 'çevre sorunları* denen sorunları da doğru olarak anlamak olanaksızdır. BIBLIOGRAPHY BACHELARD, G, Le Nouvel Esprit Scientifique. Paris: PUF, 1975. HILLIER, B, and LEAMAN, A. Structure, System, Transformation. Transactions of the Bartlett Society, v.9, 1972-1973. LEVI-STRAUSS, C. Scope of Anthropology. London: Cape, 1965. LEVI-STRAUSS, C. structural Anthropology. Harmondsworth: Penguin, 1972. MARCH, L. Modern Movement to Vitruvius. Royal Institute of British Architects Journal, March 1972. MEPHAM, J. Structuralist Sciences and Philosophy. Structuralism; An introduction, ed. D.Robey. London: Oxford U.P., 1973. PIAGET, J. Structuralism. London: RKP, 1971. SIMON, H.A. The Sciences of the Artificial. Cambridge, Massachusetts: M.I.T. Press, 1969. WEISS, P.A. The Living System: Determinism Stratified. Beyond Reductionists, eds. A.Koestler and J.R. Smythies^. London: Hutchinson, 1972.