You are here

Home » Content

İBN EL-HAVVÂM, ESERLERİ VE EL-FEVÂİD EL-BAHÂİYYE Fİ EL-KAVÂİD EL-HİSÂBİYYE'DEKİ ÇÖZÜMSÜZ PROBLEMLER BAHSİ

Journal Name:

  • Osmanlı Bilimi Araştırmaları

Publication Year:

  • 1995
Author Name
Bookmark/Search this post with
Abstract (Original Language): 
İslam bilim tarihinde, İlhanlı hükümdarı Hülagü Han'ın 4 Safer 656/10 Şubat 1258 tarihinde Bağdad'a girip Abbasi Devleti'ni tarih sahnesinden kaidırmasıyla İslam biliminin "Altın Çağı"nm bittiği anlayışı, son yıllara kadar hakim bir anlayıştı. Ancak son yıllarda, bu düşüncenin, tarihi arka planının zayıf olduğu ve daha çok, bilgi eksikliği ile siyasi-ideolojik kaygılara dayandığı gösterilmiştir^). Moğol istilası ile en azından Doğu-İsiam dünyasında Arap unsurunun siyasi hakimiyetinin bittiği ve Bağdad merkezli bilim-kültür hayatının yıkıcı bir darbe aldığı doğrudur. Ayrıca bu darbenin, genel anlamda, İslam bilim ve medeniyetini menfi yönde etkilediği de açıktır. Ancak, bu istila sonucunda İslam medeniyeti bir bütün ve canlı bir uzuv olarak ortadan kalkmamış, sadece sendelemiş tir. Moğol istilasının tamamlanması ve bölgede siyasi-ekonomik istikrarının yeniden sağlanmasından sonra İslam bilim ve medeniyeti yeni bir atılıma girmiştir. Çünkü Moğollar, İslam dünyasına yeni bir "siyasi hakimiyet" olarak girmiş iseler de alternatif bir medeniyet-kültür anlayışı getirmemişlerdir. Tersine, zamanla, üzerinde hakimiyet kurdukları dünyanın medeniyet-kültür anlayışını benimsemişlerdir. Yeni siyasi gücün hakimiyetini kabul eden ve ilgilerini de dikkate alarak onları yönlendiren bir grup bilim adamı, İslam medeniyetinde, Abbasi Halifesi Me'mun (813-833) döneminde Bağdad'da kurulan Beyt el-Hikme ile müesseseleşen ve ilk parlak dönemini yaşayan İslam biliminin ikinci yaratıcı atılımını gerçekleştirmişlerdir. Bu grubun kurucu başkanı Nasîruddîn el-Tûsî (597-672/1201-1274)'dir ve İslam medeniyetinde fen bilimlerinin "tahriri" yani "yeniden düzenlenmesi"ni gerçekleştiren bilim adamıdır. Cemaziyelevve! 657/Nisan-Mayıs 1259 senesinde, Hülagü Han'ın maddi desteğiyle tesis edilmeye başlanan Merağa Rasathanesi ve Kütüphanesinin başında bulunan Nasîruddîn el-Tûsî, bu fırsatı ve imkanları değerlendirmesini bilmiş ve o dönemde İslam dünyasında mevcut olan Ali b. Ömer el-Kazvînî, Müeyyuddîn el-Urdî, Fahruddîn el-Ahlâtî, Muhyiddîn ei-Mağribî, Şemsuddîn el-Şirvânî ve Kutbuddîn el-Şirâzî gibi büyük bilim adamlarını bir araya getirmiş ve İslam biliminin daha sonraki dönemine damgasını vuran "Merağa matematik-astronomi" okulunu kurmuştuK2).
FULL TEXT (PDF): 
PDF icon arastirmax-ibn-el-havvam-eserleri-el-fevaid-el-bahaiyye-fi-el-kavaid-el-hisabiyyedeki-cozumsuz-problemler-bahsi.pdf
  • 1
69-127
  • Turkish

REFERENCES

References: 

{1) Ekmeleddin thsanoğlu. "Ottoman Science İn the Classical Period and Barly Contacts willi European Science and Technology". Transfer of Modern Science and Technology lo the Muslim World (cd.Eknicleddin insanoğlu), Istanbul 1992. s.1-2.
(2) Merağa Rasathanesi için bkz. Aydın Sayılı, The Observatory in Islam. Ankara 1988. s.187-223. Nasîruddîn el-Tûsî İçin bkz. Dictionary of Scientific Biography, c.VIll, s.508-514.
(3)
İb
n el-Fuvâlİ, Telhis Mecma el-Âdâb fi Mucem el-Elkâb, tenkitti metin (t.m): Mustafa Cevâd, Kahire, tarihsiz. ciV/II. s. 754.
(4)
İb
n el-Fuvati için bkz. el-Askalânt, et-Durer el-Kâmiııe fi Ayan el-Mİet el-Sâmine, III. baskı, l.lıı: Mulıammed Seyyid Câd el-Hak, nşr: Dâr el-Kutub cl-Hadîse 1966, eli, s.474 (nr.2414); Hayruddîn cl-Zİriklî, el-Alâm. IX. baskı, Beyrut 199(1, elli. s.349-350.
(5) Alâuddîn Atâ Melik el-Cüveynî için bakınız ŞcmseddîB GÜnaltay, fslamda Tarih ve Miiwrrihler, İstanbul 1920. s.221-240; MEli İslam Ansiklopedisi V. baskı. İstanbul 1978. c.III. 8,249-255; The Encyclopaedia of Islam, new edition (El2). Leiden 1954. c.Il. s.606-607.
. (6)
İbn el-Havvâm, EI'Fevâid et-Bahâiyye ft el-Kavâid el-Hisâbiyye. Süteymaniye, Hasan Hüsnt Paşa. nr. 1292/2. yaprak 73a.
(7)
İb
n el-Havvâm. Kitâb el-Tezkire el-Sadiyye fi el-Kavânin el-Ktılliye. Süleyıııaniye, Laleli, nr. 1625, yaprak la; Zeki Velidi Togan. "Marizin". MEB İslam Ansiklopedisi. c.V, s.253.
(8)
İb
n el-Fuvâti. a.g.e.. clV/U. s.754; fil-Safedî. el-Vâfö bi el-Vefeyât, l.m: Dorothea Krawulsky. Wiesbaden 1982. c.XVIl. s.591, Ayan el-Asr. Ayasofya. nr.2966. c.V, yaprak 56a; cl-Askalânî. a.g.e.. c.I],s.40U(nr.22l7); Ahmed İsa. Mucem el-Etihbâ min 65(1 ila Yevminâ Haza, Mısır 1941, S.243: Cari Brockelıııamı, Oestiıiehte der Arabischetı Literatür (OAL), Supplementband (S), Leiden 1938. c.Il. s.215; Abbas el-Azzâvt, Tarih İlin el-Felek fi el-lrâk ve Alâkatuhu bi Ektâr el-İslamiyye ve el-Arabiyye fi el-Uht'td el-Tâliye li-Eyyâm el-Abbasiyyîn mili Sene 656-13M/İ258-J917, Bagdad 195S. s.70; Ziriklî. a.g.e., c.lV. s. 126; Kclıhâle, Mucem el-Muellifiıı, Beyrut, tarihsiz. c.Vl, s.126.
(9)
El-Safedî
, el-Vâfi bı el-Vefeyât, C.XV1I, s.591. Ayân el-Asr. c.V. yaprak 56a; el-Askalâm. a.g.e., c.U, s.400; Brocketmann, GAL, SM, s. 215.
(10)
Kemâluddîı
ı cl-Fârisî. Bahâiyye Üzerine olan şerhi Esâs el-Kavâid fi el-Usûl el-FevâiıFde. İbn el-Havvâlıı'daıı bir cebir problemi naklederken, İtin el-Havvâm'ııı "Bağdad'da iken bir cebir problemi ile karşılaştık. Ben ve hocam aylarca onunla uğraşlık..." ifadesini zikretmektedir. Bu ifadede kullanılan "hocanı" kelimesi, bllyük bir ihtimalle Nasîruddîn et-Tûsî'ye atıftır. ÇiinkÜ problemin muhtevası ve çözüm tarzı, İyi bir bilim adamını» varlığım gerekli kılmaktadır. Dolayısıyla İbn el-Mavvâm'ın. Nasîruddîn el-Tûsî'den akli ilimleri Bağdad'da tahsti etliği düşünülebilir. Bkz. Kcmâluddîn el-Fârİsî, Esâs el-Kavâtd fı el-Usûl el-Fevâİd. Süleyıııaniye, Şehid Ali Paşa. nr: 1972/1. yaprak 215b; Mustafa Mevâldî, L'Algebre de Kemâluddîn el-Fârısî, yayınlanmamış doktora tezi. Üniversite de la Sorboııne Nouvelle Paris III. Paris 1989, s.611.
(11)
El-Sal'edi
. el-Vâfi el-Vefeyât, c.XVIl s.591. Ayân el-Asr. c.V. yaprak 56a: Ahmed İsa, a.g.e.. s.243.
(12)
l;l~Safedî
, el-Vâfi bi el-Vefeyât. c.XVIl, s.591. Ayân el-Asr. c.V. 56a; cl-Askalâni, a.g.e.x.lh s.4()0; Ahmed Isa. a.g.e.. s.243.
115
(13)
El-Asknlânî
, a.g.e., c.II. S.400.
(14)
İb
n el-Fuvâtî, a.g.e., c-IV/Iİ, s.754; Salih Zeki, Asar-ı Bakiye, İstanbul. 1329, c.II, s. 277: George Sarton, Introduction to the History of Science, New York 1975. c.IH/I, s.707. Ayrıca Şemsuddîn el-Cüveynî ve oğlu Bahauddİn Muhanımed İçin bkz. Mehmet Fuat Köprülü, MEti İslam Ansiklopedisi, c.III, s.255-259; El2, c.II. s.606-607. Abaka Han ve dönemi için bkz. Berlold Spuler. İran Moğollart, II. baskt. ire: Cemâl Köprülü, Ankara 1987. s. 78-88.
(15)
İb
n ei-Fuvâtî, a.g.e., ç.lV/II. s.754; Mevâldî, a.g.tez, s.20-21.
(16)
El-Askalânî
, a.g.e., c.II, s.400.
(17)
Roşiduddî
n için bakınız Günaltay, a.g.e., s.266-297. Zeki Velidi Togan, MEB İslam Ansiklopedisi, c.IX, s.705-712; Spuler, a.g.e., s. 135, Reşiduddîn'in ölüm tarihi konusunda kaynaklarda bazı farklılıklar vardır; ancak biz Togan'ın verdiği tarihi kabul ettik. Ayrıca Ehû Saîd ve dönemi için bkz. Spuler, ff.£'.c..s.l32-143.
(18)
El-Safedî
, el-Vâfî bi el-Vefeyât. c.XVIl, s.591, Ayân el-Asr, c.V. yaprak 56a; el-Askalanî. a.g.e., c.II. s.400: Ahmed Is», a.g.e., s.243; Azzâvî, a.g.e., s.70.
(19)
El-Safedî
, el-Vâfi bi el-Vefeyât, c,XV[], s.591. Ayân el-Asr, c.V. yaprak 56a; Ahmed İsa, a.g.e., s.243.
(20)
El-Askalânî
, a.g.e., c.II, s.400; Azzâvî, a.g.e., s.70-71; Ziriklî, a.g.e., c.lV. s.126.
(21)
El-Safedî
, el-Vâfî bi el-Vefeyât, cXVIt,s.591, Ayân el-Asr. c.V. yaprak 56a; Ahmed İsa, a.g.e.. s.243: Ziriklî, a.g.e., c.IV, s.126: Kclıhâle, a.g.e., c.VI. s.126: Fual Sezgin, Geschİchte des Arâbischen Schrİftıums(GAS), l-IX. Leiden 1967-İ984, ç.V. s.115. Mehdî Abdülcevâd vc Hamide Hadifî, İbn el-Havvâm'ııı ölüm tarihinin 724/1324'deıı sonra olması gerekliğini iddia çimektedirler. Bu görüşlerine delil olarak. el-Askalâtıî vc Öroekelmann'ın. "İbn el-Havvâm. Reşiduddîn'in kailinden sonra öldü" cümlesini göstermekledirler. Ancak Reşiduddîn'in ölüm tarihini 724/1324 olarak almışlardır ki, bu metinde ve 17. dipnotla verilen tarihe göre yanlıştır. Ayrıca Ei-Safedî'nin zikredilen İki klasik eserine müracaat etmemişlerdir; bkz. Mehdi Abdüccvâd ve Hamide Hadifî, "Vers une elude des aspects hisloritjucs et mathcmaliıpjcs des problcmes o u ve r ıs d'Ibn al-Khawwaııı (XIIIC S.)". llistoire des Malhematîtjues Arabes -Actes du colloaııe-, Premier Colloque International sur l'Histoire des Malhematiqites Arabes, Alger 1,2,3 Decembre 19S6, Alger, 1988, s.!59'da mevcul olan 2 numaralı dipnoi. Fakat Rcşiduddîn yerine yanlışlıkla Vizir AH Basa yazılmıştır; ancak bu. aynı makalenin Arapça metninde düzeltilmiştir.
(22)
Ziriklî
, a.g.e., c.V. s.126.
(23)
Abdütcebbâ
r Abdurrahman, Delîl Bibliyografı Iİ el-Mahtütât el-Arabiyye hatta Am 1980 m., Basra 1981,s.'lî0.
(24)
Fehm
i Edhem Karalay. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Arapça Yazmalar Katalogu, I-IV, İstanbul 1962-1969. c.IV. s.367(nr:8677).
(25)
El-Safcdî
. el-Vâfi bi el-Vefeyât, c.XVIl. s.59], Ayân el-Asr, c.V, yaprak 56a: Brockelmann, GAL, c.II, s, 167; Ahmed İsa, a.g.e., s.243: Ziriklî, a.g.e.. c.IV, s.126.
(26)
Ramaza
n Şeşen. Cemil Akpınar. Ceval İzgi, (ed. Ekmeleddin İnsanoğlu). Filtris Mahtutat el-Tıb el-İslamî bi el-Lugat el-Arabiyye ve el-Turkiyye w el-Fâr'ısîyye fi Mektebât el-Turkiyye, İstanbul 1984,. s.220.
(27)
Brockelmann
, GAL. eli. s. 167.
(28)
Bkz
. bu çalışmada "el-Bttltatyyc'mn Klasik İslam ve Osmanlı Matematik Tarihi içindeki Yeri" başlıklı kısmı ve 73 numaralı dipnot.
(29)
Seyyi
d Muhanımed Bakır Hücceti (Hazırlayan), Muhanımed Takt Dâııiş l'ejoh (ed.), Fihrist-i Nüshahay-ı Hattiy-i Kitâbhâiıe-i Danişgede-i İlahiyyat ve Maarıf-İ İslam'ı. Tahran 1345. s. 318-319, 1174.
(30)
Bkz
. bu çalışmada "el-Bahaiyye'nin Klasik İslam ve Osmanlı Matematik Tarihi İçindeki Yeri" başlıklı kısım ve 74 numaralı dipnoi.
(31)
İb
n el-llavvânı, Fusûl ala Fehm el-Makâle el-Âşira mİıı Kitâb İklidis. Süleymaniye, Falih. nr. 3401/6. yaprak 2I2a; Süleyıııaniye. Carullalı. ıır. 2060/9, yaprak İ38a.
(32) Euclidcs için bkz. Dictionary of Scientific Biography. c.IV. s.4!4-459: Euclides'in Elemenller'iain X. kitabının muhtevası ve genel bir değerlendirmesi için bkz. Thomas Heath, A Histoıy of Greek Mathematics, III. baskı. Oxford 1965. c.I. s.402-412.
116
(33)
Ramaza
n Şeşen, Nevâdir el~Mahttttât el-Arabiyye ft Meklebâl Türkiye, Beyrut 1975, c.l, s.85.
(34) David King,
Fihris
el-Mahtıttât el-Ilmiyye el-Mahfûza bi Dür el-Kıtlıtb el-Mısriyye, Kahire 1981, s. 816.
(35)
Sezgin
, a.g.e., c.V, s. 115; Şeşen, a.g.e., c.l. s.85.
(36)
Brockelmann
, GAL. 5.11, s.215.
(37)
Şeşen
, a.g.e., c.l, s.84.
(38)
Şeşen
, c.I, s. 85.
(39)
Bağdadl
ı İsmail Paşa, İdâh el-Mehıûn fi el-Zeyl ala Keşf el-Zutıûtı an Esâmi el-Kıttıtb ve el-Funûn, nşr: Şerefeddîn Yaltkaya ve Kilisli Rıfat Bilge, İstanbul 1945, c.II, s.533; Şeşen, a.g.e., c.III, s.167.
(40)
Müelli
f ve eseri için bakınız Ziriklî, a.g.e., c.l, s.106; Kehhâle, a.g.e., c.l, s.181.
(41)
Şeşen
, a.g.e., c.l, s.84.
(42)
Şeşen
, a.g.e., d, s.84. (el~Yetimefı el-Hisâb adı altında verilmiştir).
(43)
İsmai
l Paşa, a.g.e.. c.H. s.533; Şeşen, a.g.e., c.III, s.167, (Her iki kaynakta da el-Makâlât el-Riyâdiyye fi el-Kavâid el-Hisâbiyye adı altında verilmiştir).
(44)
Brockelmann
, GAL, S.II, s.215; Mevâldî, a.g.tez, s.67.
(45)
El-Safedî
, el-Vâfi bi el-Vefeyât, c.XVIl, s.591; Ayân el-Asr, c.V, yaprak 56a.
(46)
Ziriklî
, a.g.e., c.IV, s.126; Ahmed İsa, a.g.e., s.243.
(47)
Kati
p Çelebi, Keşf el-Zıtnûn an Esâmi el-Kııtub ve el-Ftmûn, nşr. Şerefeddîn Yaltkaya-Kilisli Muallim Rıfat Bİlge, c.II, İstanbul 1943, s.1296,
(4S) Heinrich Suler, Die Mathematiker tuıd Astronomen der Arabeı- and litre Werke, Amsterdam 1900, s.197; Salih Zeki, a.g.e., c.II, s.276; Tûkân, Turâs el-Arab el-ilmî fi el-Riyâdiyyât ve el-Felek, III.baskı, Kahire 1963, s.405; Azzâvî, a.g.e., s.71; Sarton, a.g.e.. c.III/I, s.707; Brockelmann, GAL, SJI, 215; Kemâluddîn el-Fârisî, a.g.e., yaprak 2a.
(49)
Giyaseddî
n Cemşîd el-Kâşî, Miftâlı el-Hisâb. I.m; Nâdir Nablusî, Dımeşk 1977, s.343.
(50)
Abdülcevâ
d ve Hadifî, a.g.m., s.160.
(51)
Tûkân
, a.g.e.. s.436 ve s.405.
(52)
Muhanıme
d Suveysî, La Laltgııe des Mathematiqiies en Arabe. Tunus 1968, s.69-72; Aynı müellif, "Kasr",£y2,c.IV,s.726.
(53)
Cemşî
d el-Kâşî, a.g.e., s.343.
(54)
Cemşî
d el-Kâşî, a.g.e., s. 343-344.
(55)
Cemşî
d el-Kâşî, a.g.e., s. 413.
(56)
Cemşî
d el-Kâşî, a.g.e., s. 490.
(57)
Şeşen
, a.g.e.. c.l. s.85.
(58)
İhsa
n Fazlıoğlu, İbn el-Havvâm ve Eseri el-Fevâid el-Bahâiyye fı el-Kavâid el-Hisâbiyye-Tenkitli Metin ve Tarihi Değerlendirme-, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlamamış yüksek lisans tezi, İstanbul 1993, Tenkitli Metin, s.128
(59)
Kemâluddî
n el-Fârisî, a.g.e., yaprak 2a; Mevâldî. 60 numaralı dipnotta İşaret edilen eser, s. 9, 39, 68. Kenıâleddîn e!-Fârisî'nin şerhinin İbn el-Havvâm hayatta iken telif edildiğine dikkat edilmelidir (1284¬1301 arası).
(60)
Mustaf
a Mevâldî, a.g.tez. Anılan tezin tenkitli metni yayınlanmıştır; bkz. Kenıâleddîn el-Fârisî, Esâs el-Kavâid fi Usûl el-Fevâid, t.m: Mustafa Mevâldî, Kahire 1994. Mevâldî, el-Bahâiyye'ain üçüncü makalesi olan misâha kısmının "vezn ei-ard" babını ve bu baba el-Fârisî tarafından Esâs'tâ yapılan Şerhi bir değerlendirme ile. beraber Arapça olarak yayınlamış (Musatafa Mevâldî, "Vezn el-Ard İnde Kemaliddin el-Fârisî", Mecellet Tarih el-Ulfım el-Arabiyye. c.X, sayı: 1 ve 2, Haleb 1992-1993-1994, s.5-17). aynı makaleyi P. Landry ile .beraber Fransızca olarak neşretmişlerdİr (M. Mevâldî veJ P. Landry, "Le Pesage de la Ten e ehez Kamâl Al-Dîn Al-Fârisî", agd., s.81-90).Aynca Kemâluddîn el-Fârisî için bkz. Dictionary of Scientific Biography, C.VII, s.212-219.
(61)
inıâduddî
n el-Kâşî. Idâh el-Mekâsld fi el-Ferâid el-Fevâid, Süleyıııaniye, Laleli, nr. 2745, yaprak 2a.
(62)
Brockelmann
, GAL, c.II, s.273-274.
(63)
Kati
p Çelebi, a.g.e., c.II, s.1296.
(64)
Sali
h Zeki, a.g.e., c.II, s.277; Tûkân, a.g.e., s.405; Azzâvî, a.g.e., s.72; Ziriklî, a.g.e., c.IV, s.30.
117
(65)
Mevâldî
, a.g.tez, s.48.
(66)
İmâduddiı
ı el-Kâşî, a.g.e., yaprak 197b.
(67)
Nicomachus
, Kitâb el-Medhal İla İlm el-Aded, lerc. Sabi! b. Kurra. I.ıır. Willielm Kuluş el-Yesui, Beyrut 1958. Nicomachus için bkz. Dictionary of Scientific Biography, c.X s. 112-114. Nicomachus'un aritmetiği vc eseri için bkz. Healh, a.g.e., c.l, s.96-114.
(68) Hİsâb eMtindî vc hİsâb el-hevâî için bkz. Salih Zeki, a.g.e., c.II. s. 92-180 ve 215-236; David E. Smith, History of Mathematics, II. baskı, New York 1958, c,II, s.196-202.
(69)
B
u konuda geniş bilgi için bkz. Rüşdî Râşid. Târih el-Riyâdiyyât el-Arabiyye beyit el-Cebr ve el-Hisâb, ire. Hüseyin Zeynuddîn, Beyrul 19S9, s.19-69; Melek Dosay, Kereci'nin " llel Hİsâb el-Cebr ve el-Mııkâbele" Adlı Eseri, Ankara 1991, s.9-28; İhsan Fazlıoğlu, "Cebir", Türkiye Diyanet Vakfı islam Ansiklopedisi, c.VII, İstanbul 1993, s. J95-201.
(70)
Bahâiyye'ni
n Dibace, Mukaddime ve beş Makalesinin muhtevaları ile ilgili olarak bkz. Fazlıoğlu, a.g.tez, s.97-207.
(71)
el-Âınİlî
, Hulâsa! el-Hisâb, t.nı. Celâl ŞevkUel-Amâl el-Riyâdiyye li-Bahâuddîn el-Amilî içinde), Kahire 1981, s.160-168.
(72) Leonard E. Dickson, Histoıy of Theory of Numbers, c.11, New York, s. 441.
(73)
Kemâluddî
n el-Fârisî, a.g.e., yaprak 215b-216b.
(74)
İrşâd
el-Tııllâb İla fim el-Hİsâb, Topkapı Sarayı, III. Ahmet, nr.3144, yaprak 113b-l 14a.
(75)
İmâduddî
n el-Kâşî, a.g.e., yaprak 197b.
(76)
Muhanıme
d Suveysî, a.g.e., s.71-72; Adit Anbuba, "L'algebrc Arabc aux IXe el Xe Sieeles. Aperçü General", Journal for the Histoıy of Arabic Science, Halep 1979, c.II/I, s.92-93.
(77)
Abdülcevâ
d vc Hadifî, a.g.m., s. 159-178.
(78)
Mevâldî
, a.g.tez, s. 1502-1522.
(79)
Diophanlu
s ve eseri için bkz. Healh. a.g.e., c.II, s.440-517; Diophantus, Sınatıl el-Cebr li Diyofantes el-İskenderanî, trc: Kuşta b. Luka, l.m: Rüşdî Râşİd, Kahire 1975.
(80)
Râşid
, a.g.e., s. 235-268. •
(81)
Râşid
, a.g.e., s. 238-239.
(82)
W
. Hartııer, "Abu Kamil Shudja", El2, c.I, s. 132: Râşid, a.g.e., s. 239.
(S3)
Samavel
, el-Bâhir fi el-Cebr, l.m: Salâh Ahmed ve Rüşdî Râşid, Dımeşk 1972, s.9; Râşid, a.g.e., s. 235¬242.
(84) Dickson, a.g.e., s. 459-472.
(85)
Râşid
, a.g.e., s. 242-265.
(S6) Dickson, a.g.e.. c.Il, s. 467,470.
(87) Dickson, a.g.e., c.Il, s. 467,618.
(88)
Râşid
, a.g.e., s. 255-259.
(89) Dickson, a.g.e.. c.II, s. 459^472.
(90) Dickson,
a.g.e.,
c.II,, s. 4S0
(91)
Teoremi
n tarihi gelişimi için bakınız Dickson, a.g.e., c.II, s.731-776.
(92) Kenneth A. Ribct, "Wiles f'roves Taniyama's Conjecture: Format's Last Theorem Follows", Notices of the American Mathematical Society, July/August 1993, c.XL, sayı 6, s. 575-576; Tosun Terzioğlu, "Fermat'nın Son Teoremi", Bilim ve Teknik, c,26, sayı 309, Ankara 1993, s.574-575.
(93) Râşid, a.g.e., s. 265-268, Adil Anbuba, "Un traite d'Abu Jafar sur les Triangles Rectangles Nunıeriques",7oiW7(«//oj' the History of the Arabic Science. c.II/1. Haleb 1979,s. 134-178.
(94) Dickson, a.g.e., all, s, 227, 225-257.
(95) M. Rosen ve K. Ireland. A Classical Introduction to Modern Number Theoiy, New York 1982, s. 289.
(96) Diophanlus, a.g.e., s. 7, 14, 43. ve 110.
(97) Dickson, a.g.e., c.II, s. 634-636.
(98) Dickson, a.g.e., c.II, s. 640-641.
(99) Diophantus, a.g.e., c.II, s. 110.
(100) Dickson, a.g.e., c.II, s. 667.
(101) Dickson, a.g.e., c.II, s. 436,485.
118
(102) Dickson, a.g.e., cM, s. 485.
(103)
İmâduddî
n el-Kâşî. a.g.e.. yaprak 2a.
(104)
Celâ
l uddîn Ali d-flarbi,Kilâh el-Mııcizaı el-Necibiyyefı Şerh el-Risâlet el-Âlâiyye, Topkapı Sarayı, 111. Ahmel, ılr. 3117, yaprak 5b, 7a, 131a ve 217a.
(
L05) Süleyıııaniye, Şclıid Ali. nr. 1989, yaprak 1b ve 23b.
(106)
Cemşî
d cl-Kâşi, a.g.e.. s.490.
(107)
Moll
a Lülfi, Risale fı Tarif el-Hikme. Süleyıııaniye, nr. 1049/8, yaprak 74a.
(108)
İrşâtt
el-Tullâbİla Um el-Hisâb, Topkapı Sarayı. 111. Alımcı, nr. 3144. yaprak l)3b-J 14a.
(109)
Taşköprîzâde
, Miflâh el-Saâde ve Misbâlı el-Siyâde, nşr: Dâr et-Kulub el-llıniyye. Beyrut 1985. c.l, s. 372.
(110)
Kati
p Çelebi metin içinde "sahih el-Fevâid" olarak zikrettiği îbn el-Havvâm'ı hamişte "el-Fadıl İmâduddîn tbn cMlavvam, sahih el-Fevâid el-liahâiyye" olarak kaydetmiştir, bkz. Katip Çelebi, Ahsetı el-Hediyye bi .Şerh el-Rİsâlel el-Muhammeıliyye, Kemankeş, nr. 362/4, yaprak 2a.
(111)
Cabİzâd
v Halil Faiz. el-Savlet el-Hiıebriyye ft Mesâil el-Cebriyye, Bayezid Devlet Kütüphanesi. Veliyuddîn Efendi, nr.2332/1, yaprak 18a.
(112)
Kuyucaklızâd
e Mehmet Atıf Efendi, Nihayet el-Elbâb ft Tercüme! Hıtlâsat el-Hisâb, Süleyıııaniye, Hacı Mahmud. nr. 5721, yaprak 5a. *-
(113)
Kemâluddî
n el-Fârisî şerhinin nüshaları için bkz. Mevâldî, a.g.tez, s.38-53; imâduddîn el-Kâşî şerhinin nüshaları için bkz. Brockelmann. OAL, c.II, s.273-274.
(114)
ismai
l Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı adlı eserinde, Osmanlı medreselerinde hisap sahasında okutulan eserleri zikrederken. İbn el-Havvâm'ın Risâlet el-Bahâiyyeadıyla tanınan el-Fe\>âid el-Bahâiyye fı el-Kavâid el-Hisâb'ıyye isimli eseri ile, yine ony edinci yüzyılın ikinci yarısından sonra Osmanlı medreselerinde okutulan ve Risâle-i Bahâiyye adıyla bilinen Bahâ uddîn eİ-Amili'nin Hulâsat el-Hisâb isimli eserini birbirine karıştırmış. Kemâluddîn el-Fârİsi'nin şerh tarihini de yanlış vermiştir; bkz. Uzunçarşılı, Osmanlı Dex'letinin İlmiye Teşkilatı, III. Baskı. Ankara 1988, s.20 vc aynı sahifedeki 2 numaralı dipnot.

Thank you for copying data from http://www.arastirmax.com