You are here

Home » Content

SELÇUKLU TARİHİNİN AZ BİLİNEN BİR KAYNAĞI: HASAN-I YEZDÎ’NİN CÂMİ‘U’T-TEVÂRÎH-İ HASENÎ İSİMLİ ESERİ

A LITTLE KNOWN SOURCE OF SALJUQ HISTORY: ḤASAN-I YAZDĪ’S JĀMİ‘ AT-TAWĀRĪKH-İ ḤASANĪ

Journal Name:

  • Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi

Publication Year:

  • 2016

Key Words:

Keywords (Original Language):

Author Name
Abstract (2. Language): 
The present work, consisting of an introduction and two main parts, is an analytical study of the chapter on the Saljuqs in the Persian chronicle titled Jāmiʿ at-tawārīkh-i Ḥasanī (Ḥasanī’s Compendium of Chronicles) by a Timurid author, Ḥasan-i Yazdī. After addressing the life and works of the author, the contents of his chronicle, its importance, and its sources (as far as they are mentioned in the text), the introduction discusses the significance of this chapter as a source on the Saljuqs. In addition, this study details linguistic and stylistic features of the text and provides in-depth analysis of its extant copies and an evaluation of its previous studies. Tāj ad-Dīn Ḥasan b. Shihāb b. Ḥusayn-i Yazdī was born around 793/1390-91. He served two Timurid rulers, Mīrzā Iskandar b. ʿUmar Shaykh and Mīrzā Sulṭān Muḥammad Bahādir b. Baysungur. The author started writing this book in 855/1451 at the order of the Timurid Mīrzā Sulṭān Muḥammad b. Baysungur. In Dhu’l-ḥijja 855 (25 December 1451-22 January 1452) Muḥammad b. Baysungur was killed by his brother Bābur. The author then dedicated this work to Babur b. Baysungur. No further information exists in the sources about the author’s life thereafter or the date of his death. Jāmiʿ at-tawārīkh-i Ḥasanī can be considered a general history of Islam from its very beginning until the time of its author. This work is one of the most extensive sources on the Saljuqs, particularly about the reign of Sultan Sanjar. For this reason it deserves to be taken into account on the Seljuq historiography. The author had access to Sanjar-nāma (or Razm-nāma-yi Sanjarī - Rūz-nāma-yi Sanjarī). He recurrently quotes from this and some other sources that are not extant. Two copies of Jāmiʿ at-tawārīkh-i Ḥasanī have survived to our time: 1.MS. Tehran, Iran Library (Kitābkhāna-yi Millī-yi Īrān), 1330. 2. MS. Istanbul, Süleymaniye Library, Fatih 4307.
Bookmark/Search this post with
Abstract (Original Language): 
Bu çalışma, Timurlu dönemi müellifi Hasan-ı Yezdî’nin Câmi‘u’t-tevârîh-i Hasenî isimli Farsça eserinin Selçuklular kısmının; tanıtımı ve değerlendirmesini ihtiva etmektedir. Müellifin hayatı ve eserlerine değinildikten sonra, eserin muhtevası, önemi ve kaynaklarından bahsedilmiş, eserin Selçuklular kısmının kaynak değeri ortaya konulmuş, ayrıca eserin dil ve imlâ hususiyetleri, nüshaları incelenmiş ve eser üzerinde yapılan çalışmaların bir değerlendirmesi yapılmıştır. Tam adı Tâcu’d-dîn Hasan b. Şihâb b. Huseyn-i Yezdî olan müellif takriben 793/1390-91 yılında doğmuş, Timurlular’dan Mîrzâ İskender b. ‘Omer Şeyh ve Mîrzâ Sultan Ebu’l-Muzaffer Muhammed Bahadır b. Baysungur’un hizmetinde bulunmuştur. Müellif Câmi‘u’t-tevârîh-i Hasenî isimli eserini telife Timurlular’dan Mîrzâ Sultan Ebu’l-Muzaffer Muhammed b. Baysungur b. Şâhruh adına 855/1451 yılında başlamışsa da, onun 855 yılı Zî’l-hicce ayında (25 Aralık 1451-22 Ocak 1452) kardeşi Ebu’l-Muzaffer Babür b. Baysungur tarafından öldürülmesi üzerine eserini Ebu’l-Muzaffer Babür b. Baysungur’a ithaf etmiştir. Müellifin hayatının bundan sonraki bölümü ve ölüm tarihi hakkında kaynaklarda herhangi bir bilgi yoktur. Câmi‘u’t-tevârîh-i Hasenî, başlangıçtan müellifin kendi zamanına kadar gelen genel bir İslâm tarihidir. Câmiʻu’t-tevârîh-i Hasenî, Selçuklular ve özellikle de Sultan Sencer devri için en tafsilatlı kaynaklardan birisidir. Eserin Selçuklu tarihi için asıl önemi, müellifin, başta Sencer-nâme (veya Rezm-nâme-yi Sencerî ya da Rûz-nâme-yi Sencerî) olmak üzere, günümüze ulaşmayan bazı kaynaklardan sık sık alıntılar yapmış olmasından gelmektedir. Câmiʻu’t-tevârîh-i Hasenî’nin iki yazma nüshası günümüze ulaşmıştır: 1. İran Millî Kütüphanesi (Kitābkhāna-yi Millī-yi Īrān, Tahran), nr. 1330. 2. Süleymaniye Kütüphanesi (İstanbul), Fatih 4307.
FULL TEXT (PDF): 
PDF icon arastirmax-selcuklu-tarihinin-az-bilinen-bir-kaynagi-hasan-i-yezdinin-camiut-tevarih-i-haseni-isimli-eseri.pdf
  • 5
143
166
  • Turkish

REFERENCES

References: 

A List of Manuscripts in Microformat in the Middle East Department, Regenstein Library [Basılmamış Katalog], Chicago 1998.
Ahmed b. Huseyn b. ʻAlî-yi Kâtib, Târîh-i cedîd-i Yezd, neşr. İrec Afşâr, Tahran 1386/2007.
Ahmed Munzevî, Fihrist-i nushahâ-yi hattî-yi Fârsî, I-VII, Tahran 1348/1969-1353/1974.
Ahmed Munzevî, Fihristvâre-yi kitâbhâ-yi Fârsî, I-VIII, Tahran 1374/1995-1384/2005.
Anonim, Mucmelu’t-tevârîh ve’l-kisas, neşr. Meliku’ş-şuʻarâ’ Bahâr, Tahran ts.
Aubin, Jean, Deux sayyids de Bam au XVe siècle. Contribution à l’histoire de l’Iran timouride, Wiesbaden 1956.
Barthold, V. V., Moğol İstilâsına Kadar Türkistan, haz. Hakkı Dursun Yıldız, İstanbul 1981.
Binbaş, İlker Evrim, “Jāme‘ al-Tavāriḵ-e Ḥasani”, Encyclopaedia Iranica, (2014) (bkz. http://www.iranicaonline.org/articles/jame-al-tavarik-hasani).
Cahen, Claude, “Selçuklu Devri Tarih Yazıcılığı”, Türkçe terc. Nejat Kaymaz, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, VII/12-13, (1969), s. 195-221.
Doerfer, Gerhard, Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, I-IV, Wiesbaden 1963-1975.
Eberkûhî, Husrev b. ‘Âbid b. Mu‘în, Firdevsu’t-tevârîh, Kitâbhâne-yi Mînovî, Tahran, nr. 127.
Efdalu’d-dîn Ebû Hâmid Ahmed b. Hâmid-i Kirmânî, Bedâyiʻu’l-ezmân fî vekâyi‘-i Kirmân, neşr. Mehdî Beyânî, Tahran 1326/1947.
Efdalu’d-dîn Ebû Hâmid Ahmed b. Hâmid-i Kirmânî, Selçûkiyân u Guzz der-Kirmân, tahrîr Mîrzâ Muhammed İbrâhîm-i Habîsî, neşr. Muhammed İbrâhîm Bâstânî-yi Pârîzî, Tahran 1373/1994.
er-Râvendî, Râhatu’s-sudûr ve âyetu’s-surûr, neşr. Muhammed İkbâl, ed. Muctebâ Mînovî, Tahran 1364/1985; Türkçe terc. Ahmed Ateş, Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alâmeti, I-II, Ankara 1957.
Hasan-ı Yezdî, Câmi‘u’t-tevârîh-i Hasenî. Bahş-i Tîmûriyân pes ez-Tîmûr, neşr. H. Muderrisî-yi Tabâtabâ’î - İrec Afşâr, Karachi 1987.
Hasan-ı Yezdî, Câmi‘u’t-tevârîh-i Hasenî, Kitâbhâne-yi Millî-yi İrân, Tahran, F. 1330.
Hasan-ı Yezdî, Câmi‘u’t-tevârîh-i Hasenî, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, nr. 4307.
Horn, Paul, “Persische Handschriften in Constantinopol”, Zeitschrift der
164 Bülent ÖZKUZUGÜDENLİ
Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, 54, (1900), s. 275-332, 475-509.
İbn İsfendiyâr, Târîh-i Taberistân, I-II, neşr. ʻAbbâs İkbâl, Tahran 1366/1987.
Kafesoğlu, İbrahim, “Selçuklular”, İA, X, s. 353-416.
Kafesoğlu, İbrahim, Harezmşahlar Devleti Tarihi (485-618/1092-1221), Ankara 1992.
Karaismailoğlu, Adnan, “Muʻizzî”, DİA, XXXI, (2006), s. 98-99.
Köymen, Mehmet Altay, “Büyük Selçuklu İmparatorluğunda Oğuz İsyanı”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, V/2, (1947), s. 159-173.
Köymen, Mehmet Altay, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi: İkinci İmparatorluk Devri, V, Ankara 1991.
Kut, Günay – Bayraktar, Nimet, Yazma Eserlerde Vakıf Mühürleri, Ankara 1984.
Manz, Beatrice Forbes, “Local Histories of Southern Iran”, History and Historiography of Post-Mongol Central Asia and the Middle East. Studies in Honor of John E. Woods, ed. J. Pfeiffer–S.A. Quinn, Wiesbaden 2006, s. 267-281.
Melville, Charles, “Jāme‘ al-Tawārik”, Encyclopaedia Iranica, XIV, s. 466-468.
Merçil, Erdoğan, Fars Atabegleri, Salgurlular, Ankara 1975.
Merçil, Erdoğan, Kirmân Selçukluları, Ankara 1989.
Mîrzâ Muhammed-i Kazvînî, Bist Makâle, II, Tahran 1332/1953.
Morgan, David, “Rashid al-Din Tabib”, EI2, VIII, (1995), s. 443.
Muhammed Huseyn İslâm-penâh, “İ‘lâm-i Kirmân der-Câmi‘u’t-tevârîh-i Hasenî”, Mecelle-yi Âyende, XVII, Tahran 1370/1991, s. 134.
Muhammed Takî Dânişpejûh, Fihrist-i mikrofîlmhâ-yi Kitâbhâne-yi Merkezî ve Merkez-i Esnâd-i Dânişgâh-i Tahrân, III, Tahran 1363/1984.
Muhammed Ya‘kûb Vâhidî, “Ez-gencînehâ-yi kutub-i Turkiyye”, Âryânâ, XXIV/7-8, Kâbil 1345/1966, s. 386.
Mustafâ Dirâyetî, Fihristvâre-yi destneveşthâ-yi İrân, I-XII, Tahran 1389/2010.
Özgüdenli, Osman G., Selçuklular, I, Büyük Selçuklu Devleti Tarihi (1040-1157), İstanbul 2013.
Özgüdenli, Osman G., “Reşîdüddin Fazlullâh-ı Hemedânî”, DİA, XXXV, (2005), s. 19-21.
Özgüdenli, Osman G., “Zahîrüddîn-i Nîşâbûrî”, DİA, XLIV, (2013), s. 102-103.
Özkuzugüdenli [Özgüdenli], Osman, Sultan Sencer ve Kara-hitâylar -Katavân Savaşı (536/1141)-, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1994.
Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî, Câmiʻu’t-tevârîh, II/5, Selçuklular Tarihi, neşr. Ahmed
165
Selçuklu Tarihinin Az Bilinen Bir Kaynağı:
Hasan-ı Yezdî’nin Câmi‘ü’t-Tevârîh-i Hasenî İsimli Eseri
Ateş, Ankara 1960; İngilizce terc. K. A. Luther, The History of the Saljuq Turks from the Jāmi‘ al-Tawārīkh. An Ilkhanid Adaption of the Saljuq-nāma of Zahīr al-Dīn Nīshāpūrī, ed. C. E. Bosworth, London 2001; Türkçe trc. Erkan Göksu-Hasan Hüseyin Güneş, Selçuklu Devleti, İstanbul 2009.
Sa‘îd Nefîsî, Târîh-i nazm u nesr der-İrân ve der-zebân-i Fârsî tâ pâyân-i karn-i dehom-i hicrî, I, Tahran 1363/19842.
Seyyid ʻAbdullâh Envâr, Fihrist-i nushahâ-yi hattî-yi Kitâbhâne-yi Millî-yi İrân, Kutub-i Fârsî ez-şomâre-yi 1000 tâ 1500, III, Tahran 1369/1990.
Soucek, Priscilla, “Eskandar b. ʻOmar Šayx b. Timur”, Oriento Moderno, XV/1, (1996), s. 73-87.
Storey, C. A., Persian Literature. A Bio-biographical Survey, [I]: i. Quranic Literature, London, 1927. ii. 1. A. General History. ii. B. The Prophets and Early Islam, London, 1935. ii. 2. C-L. Special Histories of Persia, Central Asia and the Remaining Parts of the World Except India, London, 1936. ii. 2. M. History of India, London, 1939 (19702). ii. 4. Biography, London, 1953. II: i. A. Mathematics, B. Weights and Measures, C. Astronomy and Astrology, D. Geography, London, 1958 (19722). ii. E. Medecine, London, 1971; İlavelerle Rusça terc. Yu. E. Bregel, Persidskaya Literatura. Bio-bibliografiçeskiy Obzor, I-III, Moskova, 1972; İlavelerle Farsça terc. Yahyâ Ârînpûr-Sîrûs İzedî-Kerîm Keşâverz, Edebiyât-i Fârsî, ber mebnâ-yi te’lif-i İstorî, tercume-yi Y. Bregel, ed. Ahmed Munzevî, I-II, Tahran, 1362/1983.
Storey, C. A., Persian Literature: A Bio-biographical Survey, I/1, London 1970; I/2, London 1970.
Şeşen, Ramazan, “Câmiü’t-tevârîh”, DİA, VII, (1993), s. 132-134.
Şeşen, Ramazan, “Türkiye Kütüphanelerindeki Tanıtılmamış Bazı Farsça Yazmalar”, İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, VIII/1-4, (1984), s. 5-70.
Tauer, Felix, “Timurlular Devrinde Tarihçilik”, Türkçe terc. Ahmed Ateş, Belleten, XXIX/130, (1965), s. 49-69.
Tauer, Felix, “Les manuscrits persans historiques des bibliothèques de Stamboul, I. Histoire Générale”, Archiv Orientálni, III/1, (1931), s. 87-118; “Les manuscrits persans historiques des bibliothèques de Stamboul, II. Histoire des Muhammad, des ‘Alides et des Halîfas. Les Kısasu’l-Anbiyâ”, Archiv Orientálni, III/2, (1931), s. 303-326; “Les manuscrits persans historiques des bibliothèques de Stamboul, III. Histoire de l’Irân et de la Transoxiane”, Archiv Orientálni, III/3, (1931), s. 462-491; “Les manuscrits persans historiques des bibliothèques de Stamboul, IV. Histoire des états Turcs en Asie Mineure et de l’empire Ottoman”, Archiv Orientálni, IV/1, (1932), s. 92-107; “Les manuscrits persans
166 Bülent ÖZKUZUGÜDENLİ
historiques des bibliothèques de Stamboul, V. Histoire des Indes - Index”, Archiv Orientálni, IV/2, (1932), s. 193-207.
Togan, Zeki Velidi, “Raşid-üd-din Tabib”, İA, IX, (1964), s. 705-712.
Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk İslâm Medeniyeti, İstanbul 1996.
Yınanç, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi, Selçuklu Devri, I, Anadolunun Fethi, İstanbul 1934; İstanbul 1944.
Zahîru’d-dîn-i Nîşâbûrî, Selçûk-nâme, neşr. A. H. Morton, London 2004.
Zebîhullâh Safâ, Târîh-i Edebiyyât der-Îrân, I-IV, Tahran 1351-1356/1972-1977.

Thank you for copying data from http://www.arastirmax.com