You are here

Home » Content

OSMANLI YÖNETİMİNİN YENİ YIL KUTLAMALARINDAN: İSTANBUL TEKKELERİNE MUHARREMİYE DAĞITIMI

New Year's celebrations in Ottoman Government: Muharremiye Distribution to Istanbul Lodges

Journal Name:

  • Sufi Araştırmaları Dergisi

Publication Year:

  • 2012

Key Words:

Keywords (Original Language):

Author NameUniversity of AuthorFaculty of Author
Abstract (2. Language): 
The ceremonies organized for a specific day or night soon became an official protocol for the States. In Ottoman empire, along with Hijri calendar which used to make arrangements for everyday life, another calendar were developed to regulate economic issues which called “financial calendar”. Up to written sources, from 18th cent on Ottomans held New Year celebrations as other countries in the World but adjusting to Hijri calendar and those celebrations gradually became a state protocol in 19th century. Especially the work of the historian Ahmed Lutfi provides certain amount of information about this protocol. Even though we do not know the details, it is understood that in 19thcentury Ottomans celebrate the Muharrem, the first month of Hijri calendar. According to the historian Ahmed Lutfi, official or public person visit the Sultan in order to celebrate his new year; those visitors gift a poet which written on plates mostly in calligraphic form, praises the health and wealth of Sultan. Due to New Year celebrations, Sultan also gifts some money in the name of Muharremiye to the people and institutions around Istanbul as well as giving some presents to his harem. Archive document subject to this paper belongs to year of Hijri 1272 and it is about Lodges and Zaviyes around Istanbul. Document also gives some information about payment to attendants and balance of the maintenance costs of the buildings. In registry, Istanbul has been divided into 9 sectors and total payment to the Lodges, Zaviyes or individuals is 8.880 kurus for 296 places. Registry is important for not only to the celebration held by Ottoman government as official ceremonies but also about Lodges and Turbes in Istanbul.
Bookmark/Search this post with
Abstract (Original Language): 
Devletlerin hayatında belli gün ya da geceler için tertip edilen merasimler tarihsel süreçte ortaya çıkar ve zamanla geliserek birer protokol halini alır. Bilindigi üzere Osmanlılar, Cumhuriyet reformlarıyla beraber batı usulü milâdi takvim benimsenmeden çoklukla önce Hicri ve bazı islemler için de Mali takvimleri kullanmakta idiler. Hicri yeni yıl kutlamaları Osmanlı devlet hayatında takrîben XVIII. Yüzyılda ortaya çıkmıs ve XIX. Yüzyılda yavas yavas bir devlet protokolü halini almıstır. Özellikle Tarihçi Ahmed Lütfi’nin eseri bu protokole dair bilgiler sunar. Hicrî takvimin ilk ayı olan Muharrem’de özellikle XIX. Yüzyıl Osmanlı sarayında, ayrıntılarını çok bilemesek de bir törenin yapıldıgı anlasılmaktadır. Özellikle Tarihçi Lütfi, hemen her Muharrem ayının ilk günlerinde yasanan bu protokolü eserinde nakleder. Lütfi’ye göre birçok kisiler yeni yılını tebrik etmek üzere Sultanı ziyaret etmektedirler. Bu ziyaretçiler, ziyaretleri esnasında yeni yılı kutlayan manzum birer tarih kaydı hediye etmekte ve bunun karsılıgında da sultandan bir miktar câize almaktadırlar. Osmanlı Sultanı da yeni yıl münasebetiyle, yılbası tebriki olarak kendi harem halkına oldugu gibi &stanbul çevresinden bir takım kisi ve kurumlara “Muharremiye” adıyla birer miktar para ihsan etmektedir. Bu çalısmanın konusunu olusturan arsiv kaynagı Hicri 1272 senesinde &stanbul civarındaki bazı tekke ve zâviyeler ile türbe ve bu kurumların içerisinden bazı kisilere yapılan ödemeleri içeren bir muhasebe bilançosunu ele almaktadır. Defterde &stanbul’un 9 bölgeye ayrıldıgı ve bu bölgelerde toplam 296 yere 8.880 kurusluk ödeme yapıldıgı görülmektedir. Ödemelerin gerek burada ele alınan defterde gerekse benzer örneklerde standart olarak 30 kurus olarak hesaplandıgı, herhangi bir kisi ya da tekke ve türbeye bundan fazla ödeme yapılmadıgı görülmektedir. Defter, Osmanlı devlet geleneginde yer eden bu kutlamaya oldugu kadar &stanbul’daki tekke ve türbelere dair bilgiler sunması açısından önem tasımaktadır.
FULL TEXT (PDF): 
PDF icon arastrmx_190765_3_pp_2-29.pdf
  • 6
2-29
  • Turkish

REFERENCES

References: 

Erika Glassen, “Muharram-Ceremonies (Azâdârî), in &stanbul at the end of the XIXth the
Beginning of the XXth Century”, Thierry Zarcone (Hrsg.): Les Iraniens d’Istanbul Paris: Institut
Français de Recherches en Iran, 1993, ss. 113-129. Eyüp Bas, “Asure Günü Tarihsel Boyutu ve Osmanlı Dinî Hayatındaki Yeri, Üzerine
Düsünceler”, Ankara Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi XLV/1 (2004), ss. 167-190; Eblette Siâ
çevrelerde asuranın daha belirgin bir anlamı vardır. Bkz. Anja Pistar Hatam, “Asûra in Istanbul
Religiöse Feierlichkeiten Als Ausdruck Persisch-Schittischen Selbsverständnissen an Ende des 19.
Jahrhundert”, Die Welt des Islams, New Series, 38/1 (Mar., 1998), ss. 95-119; Ayrıca genis bir ta’ziye
literatürü hakkında bkz. Metin And, Ritüelden Drama Kerbelâ-Muharrem-Ta’ziye, &stanbul: Yapı Kredi
Yay. 2012; Mahmud Ayoub, Redemptive Suffering in Islam: A Study of the Devotional Aspects
of Ashura in Twelver Shi’ism, Berlin:Mouton 1978.
3 BOA. D.BSM-d, nr. 8710.
4 Bugün Osmanlı arsivlerinde bulunan birçok mevâcib defterleri incelendigi takdirde devletin hangi
vesilelerle ve hangi isimler altında ödemeler yapmıs oldugu daha iyi anlasılır. Özellikle Osmanlı
suarâsının yazdıkları eserler karsılıgında aldıkları in’âm, câize ya da maaslar konusunda arsiv
kaynakları üzerinde yapılan çalısmalar olarak bkz. &smail Erünsal, “Türk Edebiyatı Tarihinin
Kaynakları I: II. Bayezid Devrine Ait Bir &n’âmât Defteri”, Ü. Tarih Enstitüsü Dergisi, X-XXI
(1979-80), &stanbul 1980, ss. 303-342; &smail Erünsal, “Kanunî Sultan Süleyman Devrine Ait Bir
&n’âmât Defteri”, Osmanlı Arastırmaları IV (1984), ss. 1-12; Cevdet Dadas, “Osmanlı Arsiv
Belgelerinde Sairlere verilen Câize ve &hsanlar”, Türkler XI , ss.748-757.
5 Muharremiye aynı zamanda Klâsik edebiyatta husûsi bir tür olarak da gelismis, bu ay
münasebetiyle kaleme alınan ve Taziye’ye benzeyen Maktel ile devlet erkânına takdim edilen
kasideler için kullanılan bir tabirdir. Bkz. Metin And, a.g.e., s. 93 vd; Ahmet Topal, “Klasik Türk
Edebiyatında Muharrem Ayı Etrafında Yazılan Siirler”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Arastırmaları
Enstitüsü Dergisi, 35 (Erzurum 2007, ss. 89-104;
6 Ahmed Vasıf Efendi 1199 senesini için su ifadeleri kullanır: “evâil-i sinînde münâsib-i hâl olarak
manzûm ve mensûr tetebbu’-ı târih-i sâl kâr-ı dîrîn-i ehl-i kemâl olmaktan nâsi fudalâ-yı asrdan hâlâ stanbul
kadısı Mekkî Efendi sene-i bereketü’l-lâh tarihini bulub …” Ahmed Vasıf Efendi, Mehâsinü’l-Asâr ve
Hakaikü’l-Ahbâr, Yay. Mücteba &lgürel, &stanbul 1978, s. 205; Hicri 1200 yılı için bkz. a.g.e., s.
292; Vasıf Efendi Hicri 1201 yılı için bilgi vermez. Bkz. a.g.e., s. 369; Taylesânizâde Hâfız
Abdullah 1203 senesi yeni yılı için üç tane tarih kaydeder. Bkz. Feridun Emecen, Taylesânizâde
Hâfız Abdullah Efendi Tarihi, stanbul’un Uzun Dört Yılı (1785-1789), &stanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı
Yay., 2003, s.311. 7 Ahmed Lûtfî Efendi, Vak’anüvis Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, 4-5, Aktaran Yücel Demirel, &stanbul
1999, s. 768, 849, 877, 908; 6-7-8, s. 1237; Vak’a-Nüvis Ahmed Lütfî Efendi Tarihi, IX, Yay. Münir
Aktepe, &stanbul 1984, s. 13, 39, 60, 75, 87, 107, 121, 129, 138, 144, 152, 162.
8 Ahmed Lûtfî Efendi, a.g.e., 4-5,s. 877, 908; Ahmed Lûtfî Efendi, a.g.e., 6-7-8, s. 1237.
9 H. &pekten-M. Özergin, “Sultan Ahmed III. Devri Hâdiselerine Aid Tarih Manzumeleri”, ÜEF.
Tarih Dergisi, X/14 (1959) s. 138.
10 Ahmed Lûtfî Efendi, a.g.e, 4-5, s. 768.
11 Ahmed Lûtfî Efendi, a.g.e, 4-5, s. 849.
12 Ahmed Lûtfî Efendi, a.g.e, 4-5, s. 849.
13 Ahmed Lûtfî Efendi, a.g.e, 4-5, s. 908.
14 Ahmed Lûtfî Efendi, a.g.e, 4-5, s 1237.
15 Ahmed Lütfi Efendi IX, s. 107.
16 Ahmed Lûtfî Efendi, a.g.e, 4-5, s. 876-77.
17 Taylesânizâde Hâfız Abdullah Efendi Tarihi, s. 311.
18 Çoklukla alt kademenin üst kademeye sundugu hediyeler anlamına gelen ve piskes olarak da
adlandırılan, ancak genellikle rüsvet ile es anlamda mütâlâa edilen hediyeler konusunda bkz.
Ahmet Nezihi Turan, “Bir Pîskes Defteri &çin”, OTAM 13, Ankara 2002, ss. 59-74.
19 Bu konuyu ele alan bir çalısma için bkz. Halil &nalcık, Sair ve Patron, Patrimonyal Devlet ve Sanat
Üzerine Sosyolojik Bir nceleme, Ankara: Dogu Batı Yay.2011.
20 Ahmed Lûtfî Efendi, a.g.e, 4-5, s. 768.
21 Ahmed Lûtfî Efendi, a.g.e, 4-5, s. 849.
22 Ahmed Lûtfî Efendi, a.g.e., 6-7-8, s. 1045, 1117, 1137, 1150, 1212, 1267, Ahmed Lûtfî Efendi,
a.g.e., IX, s. 75, 87.
23 Osmanlılarda Hediye konusunda bkz. Hedda Reindl-Kiel, “Osmanlı’da Hediye (16-17. Yüzyıl),
Hediye Kitabı, Haz. Emine Gürsoy Naskali-Aylin Koç, &stanbul:Kitabevi yay., 2007; Aykut Mustak,
A Study on the Gift Log, MAD 1279: Making Sense of Gift-Giving in the Eighteenth Century Ottoman
Society, (Bogaziçi Üniversitesi Yayımlanmamıs Master Tezi) &stanbul 2007.
24 Ahmed Lûtfî Efendi, a.g.e., 6-7-8, s. 1253, Ahmed Lûtfî Efendi, a.g.e., 4-5, s.849.
25 BOA. EV-d nr. 11466, 12138, 12612, 12672, 13834, 14169, 15505, 16321, 16554, 16555, 17154,
17470, 18428, 18951, 20050, 23739; BOA. ML. MSF-d. Nr.18376.
26 BOA. SD (Sura-yı Devlet)192/29.
27 Atilla Çetin, “&stanbul’daki Tekke Zâviye ve Hankâhlar Hakkında 1199 (1784) Tarihli Önemli Bir
Vesika” ,Vakıflar Dergisi XIII, Ankara 1981, s. 583; Asitâne-i Aliyye ve Bilâd-ı Selâsede Kâin Mevcud ve
Muhterik Olmus Olan Tekkelerin sim ve Söhretleriyle Mukabele-i Serîfe Günleri Malum Olmak çin Kesîde-i
Silk-i Sütûr Olmus Bir Eser-i Mu’teberdir, Matbaa-i Dârü’l-Hilafeti’l-Aliyye 1256.
28 Bandırmalızâde Ahmed Münib, Mecmuâ-i Tekâyâ, &stanbul 1307.
29 Bu listelerden en önemlisi olarak kabul edilebilecek olan ve tekkelerin kurulusundan itibaren
bütün seyhlerin silsilelerinin kaydedildigi ve K.75 olarak da bilinen Atatürk Kitaplıgı Muallim
Cevdet yazmaları arasındaki mecmuadır. Bu mecmuanın nesri için bkz. Turgut Kut, “&stanbul
Tekkeleri Mesâyihi”, Journal of Turkish Studies, Türklük Bilgisi Arastırmaları 19 (1995) In Memoriam
Abdülbaki Gölpınarlı Hâtıra Sayısı I, Ed. Ahmet Turgut Kut-Günay Kut, Harward University 1995,
ss. 1-156. Yine aynı mecmuanın üç seri yazı halinde amatör yayını için bkz. Sinasi Akbatu,
“&stanbul Tekkeleri Silsile-i Mesâyihi”, slam Medeniyeti Mecmuâsı, IV/4 (Haziran 1980), ss. 51-96,
Sinasi Akbatu, “Derûn-ı &slamboldaki Tekkelerin Silsile-i Mesâyihidir”, slam Medeniyeti Mecmuâsı,
V/1 (Ocak 1981) ss. 81-103, Sinasi Akbatu, “&stanbul Tekkeleri Silsile-i Mesâyihi”, slam Medeniyeti
Mecmuâsı, V/2, ss. 97-116. &stanbul Tekkeleri konusunda en genis bilimsel çalısma süphesiz Baha
Tanman’a aittir. Bkz. stanbul Tekkelerinin Mimâri ve Süsleme Özellikleri, &stanbul 1990 (&.Ü Sosyal
Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamıs Doktora Tezi).

Ahmed Lûtfî Efendi, Vak’anüvis Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, 4-5, Aktaran: Yücel
DEM&REL, &stanbul: Yapı Kredi yay. 1999.
Ahmed Vasıf Efendi, Mehâsinü’l-Asâr ve Hakaikü’l-Ahbâr, Yay. Mücteba &LGÜREL,
&stanbul: &stanbul Üniv. Yay. 1978
AKBATU, Sinasi, “&stanbul Tekkeleri Silsile-i Mesâyihi”, slam Medeniyeti Mecmuâsı,
IV/4 (Haziran 1980), ss. 51-96,
AKBATU, Sinasi, “Derûn-ı &slamboldaki Tekkelerin Silsile-i Mesâyihidir”, slam
Medeniyeti Mecmuâsı, V/1 (Ocak 1981) ss. 81-103,
AKBATU, Sinasi, “&stanbul Tekkeleri Silsile-i Mesâyihi”, slam Medeniyeti Mecmuâsı,
V/2, ss. 97-116.
AND, Metin, Ritüelden Drama Kerbelâ-Muharrem-Ta’ziye, &stanbul: Yapı Kredi Yay.
2012.
Asitâne-i Aliyye ve Bilâd-ı Selâsede Kâin Mevcud ve Muhterik Olmus Olan Tekkelerin sim ve
Söhretleriyle Mukabele-i Serîfe Günleri Malum Olmak çin Kesîde-i Silk-i Sütûr
Olmus Bir Eser-i Mu’teberdir, Matbaa-i Dârü’l-Hilafeti’l-Aliyye 1256.
AYOUB, Mahmud, Redemptive Suffering in Islam: A Study of the Devotional Aspects of
Ashura in Twelver Shi’ism, Berlin: Mouton 1978.
Bandırmalızâde Ahmed Münib, Mecmuâ-i Tekâyâ, &stanbul 1307.
BAS, Eyüp, “Asure Günü Tarihsel Boyutu ve Osmanlı Dinî Hayatındaki Yeri,
Üzerine Düsünceler”, Ankara Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, XLV/1
(2004), ss. 167-190;
ÇET&N, Atilla, “&stanbul’daki Tekke Zâviye ve Hankâhlar Hakkında 1199 (1784)
Tarihli Önemli Bir Vesika” ,Vakıflar Dergisi XIII, Ankara 1981, s. 583-590.
DADAS, Cevdet, “Osmanlı Arsiv Belgelerinde Sairlere verilen Câize ve &hsanlar”,
Türkler XI , ss.748-757.
EMECEN, Feridun, Taylesânizâde Hâfız Abdullah Efendi Tarihi, stanbul’un Uzun Dört
Yılı (1785-1789), &stanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı Yay., 2003
ERÜNSAL, &smail, “Türk Edebiyatı Tarihinin Kaynakları I: II. Bayezid Devrine
Ait Bir &n’âmât Defteri”, Ü. Tarih Enstitüsü Dergisi, X-XXI (1979-80), &stanbul
1980, ss. 303-342.
ERÜNSAL, &smail, “Kanunî Sultan Süleyman Devrine Ait Bir &n’âmât Defteri”,
Osmanlı Arastırmaları IV (1984), ss. 1-12;
GLASSEN, Erika, “Muharram-Ceremonies (Azâdârî), &stanbul at the end of the
XIXth the Beginning of the XXth Century”, Thierry Zarcone (Hrsg.): Les
Mevlânâ Düşüncesi Araştırmaları Derneği
10
Iraniens d’Istanbul Paris: Institut Français de Recherches en Iran, 1993, ss.
113-129
HATAM, Anja Pistar, “Asûra in Istanbul Religiöse Feierlichkeiten Als Ausdruck
Persisch-Schittischen Selbsverständnissen an Ende des 19. Jahrhundert”,
Die Welt des Islams, New Series, 38/1 (Mar., 1998), ss. 95-119;
&NALCIK, Halil, Sair ve Patron, Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerine Sosyolojik Bir
nceleme, Ankara: Dogu Batı Yay. 2011.
&PEKTEN H., -M. Özergin, “Sultan Ahmed III. Devri Hâdiselerine Aid Tarih
Manzumeleri”, ÜEF. Tarih Dergisi, X/14 (1959) s. 138
&SL&, Nejdet, stanbul’da Sahabe Kabir ve Makamları, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlügü,
ty.
K&EL, Hedda Reindl, “Osmanlı’da Hediye (16-17. Yüzyıl), Hediye Kitabı, Haz.
Emine Gürsoy Naskali-Aylin Koç, &stanbul:Kitabevi yay., 2007.
KUT, Turgut, “&stanbul Tekkeleri Mesâyihi”, Journal of Turkish Studies, Türklük
Bilgisi Arastırmaları 19 (1995) In Memoriam Abdülbaki Gölpınarlı Hâtıra Sayısı
I, Ed. Ahmet Turgut Kut-Günay Kut, Harward University 1995, ss. 1-156
MUSTAK, Aykut, A Study on the Gift Log, MAD 1279: Making Sense of Gift-Giving in
the Eighteenth Century Ottoman Society, (Bogaziçi Üniversitesi Yayımlanmamıs
Master Tezi) &stanbul 2007.
TANMAN, Baha, stanbul Tekkelerinin Mimâri ve Süsleme Özellikleri, &stanbul 1990
(&.Ü Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamıs Doktora Tezi).
TOPAL, Ahmet, “Klasik Türk Edebiyatında Muharrem Ayı Etrafında Yazılan
Siirler”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Arastırmaları Enstitüsü Dergisi, 35 (Erzurum
2007, ss. 89-104.
TURAN, Ahmet Nezihi, “Bir Pîskes Defteri &çin”, OTAM 13, Ankara 2002, ss. 59-
74.
ÜNVER, A. Süheyl, stanbul Risaleleri 3, Haz. &smail KARA, &stanbul: &stanbul
Belediyesi yay., 1995.
Vak’a-Nüvis Ahmed Lütfî Efendi Tarihi, IX, Yay. Münir AKTEPE, &stanbul 1984.
ARSV BELGELER
BOA. D.BSM-d, nr. 8710.
BOA. EV-d nr. 11466, 12138, 12612, 12672, 13834, 14169, 15505, 16321, 16554,
16555, 17154, 17470, 18428, 18951, 20050, 23739; BOA. ML. MSF-d.
nr.18376.
BOA. SD (Sura-yı Devlet)192/29.
İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplıgı K.75

Thank you for copying data from http://www.arastirmax.com