BİR VEZİR İLE BİR ALİMİN SİYASETLE İLGİLİ TAVSİYELERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI: ASAFNAME VE USULÜ’L HİKEM’DE KULLANILAN AHLAKİ GEREKÇELER

Bu makalede 16. yy. Osmanlı siyasetnamelerinden Lütfi Paşa’nın Asafname’si ile Hasan Kafi Akhisari’nin Usulü’l Hikem’i karşılaştırılacaktır. Birincisi sadrazamlık da dahil olmak üzere birçok üst düzey görevde bulunmuş bir devlet adamı tarafından, diğeri ise çeşitli vilayetlerde kadılık ve müderrislik görevlerinde bulunmuş bir din adamı tarafından kaleme alınmış olan bu iki eser, kullandıkları dini referansların içeriği ve siyasetle ilgili tavsiyelerinin ne şekilde gerekçelendirildiği bakımlarından paralel bir okumaya tabi tutulmuştur. Beklendiği üzere dini referansların ve dini içerikli gerekçelerin Usulül’l Hikem’de Asafname’den daha fazla kullanıldığı görülmüştür. Bununla beraber, daha geniş bir kategori olan ve hem dini, hem geleneksel, hem de yasal gerekçelendirmeyi içeren kurala dayalı/formel argümanların Asafname’de daha fazla kullanıldığı görülmüştür. Dini bir eğitim alan ve dini referansları metin içinde sıkça kullanan Akhisari ise Usulü’l Hikem’deki siyasetle ilgili tavsiyelerini kuralcı değil, daha çok faydacı argümanlarla desteklemiştir. Bu bulguya dayanarak, Akhisari’nin erken dönem İslam hukukundaki iki temel yaklaşım olan eh-i rey ve ehl-i hadis’ten birincisine daha yakın olduğu söylenebilir. Makale ayrıca siyasi tavsiyelerin içerik analizi için kullanılabilecek bir yöntem de önermektedir. Buna göre bütün tavsiyeler biri tavsiyenin kendisi, diğeri de tavsiyenin gerekçesi olmak üzere iki parçadan oluşan terkipler olarak değerlendirilebilir. Bu yöntem kullanıldığında, incelenen metinlerin içerdikleri ahlaki argümanların sayısal bir analizini yapmak mümkün hale gelmektedir.