THE APPEARANCE OF THE XVIITH CENTURY ÇITAK DIALECT
IN CONTEMPORARY TURKISH DIALECTS
Journal Name:
- Turkish Studies
Keywords (Original Language):
| Author Name | University of Author |
|---|---|
Abstract (2. Language):
The Travel Book of Evliya Çelebi is one of the most valuable sources
for the researchers of Turkish language, culture, and history. The work
consists of information and determinations about languages in the
regions such as the Middle East, the Central Europe, the Caucasus, and
Egypt. Besides, the work presents crucial data on several dialects of
Turkish which have been studied by the scientists over the past 100
years.
While some scientists (H. Eren, M. Duman, H. Develi, M. Aydın)
have studied the Anatolian dialects mentioned in the Book, others (A.
Günşen, . Gülsevin, A. İğci) have studied and evaluated the data given
about the historical periods of Rumelian dialects.
One of the Turkish groups that Evliya Çelebi mentioned in his Book
is the ‘Çıtak’s. In the Book, where they lived at that time is also recorded:
Çayırlı village (in Deliorman), Yanbolu, Dırama, Hıdırağa village, Alaybeği
village, Kızanlık/Kızanlık town, Dobruca, et al.
The dialectological features Evliya Çelebi recorded while he was
mentioning the Çıtaks are also utmost important. A few examples: hışır
‘melon’ (III. 125a), hışırka ‘watermelon’ (III. 125a.), çogaş ‘sun’ (III. 125a.),
koza ‘hot spring’ (V. 174a.), napayın ‘what will I do’ (III. 125a.),
sulubayımız neçik buyuramış eylece edesik ‘let us do what our voivode
orders’ (VIII. 207b.). The dialectological characteristics of the Çıtaks, who
are said to have migrated from the Rumelia and live in Anatolia today,
has not been studied independently as far as I know.In this paper, I will evaluate the data Evliya Çelebi recorded about
the dialect of the Çıtaks, who lived in the Rumelia in the XVIIth century,
and show the ranges of those distinct linguistic features among
contemporary Turkish dialects. Besides, the relation between the
linguistic features that Evliya Çelebi recorded as Çıtak features and the
historical and contemporary dialects will also be shown. Through the
data obtained, the dialectological features of presents Çıtaks will be
evaluated.
In conclusion the following questions have been tried to be
answered in the paper:
1. Today where do we find the dialectological characteristics that were
recorded as the Çıtak characteristics of the XVIIth century Rumelia? Does
it have powerful common features with an Anatolian dialect or can we
create maps regular and meaning maps in any dialectological region?
2. To what extent does the present Çıtak dialect of Anatolia resemble
that of the XVIIth century of Rumelia?
3. What do the similarities or non-similarities between the present Çıtak
dialect of Anatolia and that of the 17th century of Rumelia refer to?
Bookmark/Search this post with
Abstract (Original Language):
Evliya Çelebi Seyahatnamesi, XVII. yüzyıl Türk dili, kültürü, tarihi araştırmacıları için en değerli kaynaklardandır. Eserde Ortadoğu’dan Orta Avrupa’ya, Kafkasya’dan Mısır’a kadar bölgelerdeki diller hakkında bilgiler ve tespitler yer almaktadır. Bunun yanı sıra Türkçenin muhtelif lehçe ve ağızları hakkında da son derece önemli veriler sunulmuştur. 100 yılıdır Evliya Çelebi’nin bu tür verileri bilim adamları tarafından incelenmektedir.
Seyahatname’de Türkiye Türkçesinin hem Anadolu grubu ağızları hakkında (H. Eren, M. Duman, H. Develi, M. Aydın) hem de Rumeli grubunun tarihî dönemleri hakkında verilen bilgiler çeşitli araştırmacılar tarafından değerlendirilmiştir (A. Günşen, G. Gülsevin, A. İğci).
Evliya Çelebi’nin eserinde bahsettiği Türk gruplarından biri de Rumeli’de yaşayan ‘Çıtak’lardır. O dönemde Çıtakların yaşadığı yerlerden bazıları da Seyahatname’de kaydedilmiştir: Çayırlı köyü (Deliorman nahiyesinde), Yanbolu, Dırama, Hıdırağa köyü, Alaybeği köyü, Kızanlık/Kızaŋlık kasabası, Dobruca vd.
Evliya Çelebi’nin bir Rumeli halkı olarak ‘Çıtak’lardan bahsederken kaydettiği ağız özellikleri de son derece değerlidir. Birkaç örnek: hışır ‘kavun’ (III. 125a.), hışırka “karpuz” (III. 125a.), çogaş ‘güneş’ (III. 125a.), koza ‘kaplıca, ılıca’ (V. 174a.), napayın ‘ ne yapayım’ (III. 125a.), sulubayımız neçik buyuramış eylece edesik ‘voyvadamız ne emrederse öyle yapalım’ (VIII. 207b.). Bugün Anadolu’nun da çeşitli yerlerinde yaşamakta olan ve Rumeli’den göç etmiş oldukları söylenen Çıtakların ağız özellikleri, bildiğim kadarıyla, müstakil bir çalışmaya konu olmuş değildir.
Bu makalede, Evliya Çelebi’nin XVII. yüzyılda Rumeli’de yaşayan Çıtakların dili hakkında kaydettiği veriler değerlendirilecek, günümüz Türkiye ağızlarında o ayırıcı dil özelliklerinin yayılma alanları
gösterilmeye çalışılacaktır. Evliya Çelebi’nin Çıtak ağzı özelliği olarak
bahsettiği dil unsurlarının tarihî ve yaşayan Türk lehçelerindeki
bağlantıları da gösterilecektir. Elden edilen malzemeye dayanılarak
günümüz Çıtaklarının ağız özellikleri değerlendirilecektir.
Sonuç olarak bu makalede şu sorulara cevap aranmıştır:
1. XVII. yüzyıl Rumeli Çıtaklarının ağız özellikleri olarak verilenler bugün
nerelerde yaşıyor? Anadolu’da herhangi bir bölgenin ağzıyla yüksek
oranda ortaklık gösteriyor mu veya herhangi bir ağız bölgesinde düzenli
ve anlamlı haritalar oluşturabiliyor mu?
2. Günümüzde Anadolu’da yaşayan Çıtakların ağız özellikleri XVII. yüzyıl
Rumeli Çıtaklarının ağız özellikleri ile ne derecede benzerlik gösteriyor?
3. Günümüzde Anadolu’da yaşayan Çıtakların ağız özellikleri ile XVII.
yüzyıl Rumeli Çıtaklarının ağız özellikleri arasındaki benzer yönler veya
benzememe durumları ne ifade etmektedir?
FULL TEXT (PDF):
- 30