You are here

Home » Content

VATAN TOPRAKLARINDAKİ İMZA: TÜRK YER ADLARI, ZİLE KAZASI ÖRNEĞİ (1455-1575)

THE SIGNATURE ON HOMELAND: TURKISH SETTLEMENT NAMES, A CASE STUDY OF ZILE (1455-1575)

Journal Name:

  • Turkish Studies

Publication Year:

  • 2013
DOI: 
http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4067

Key Words:

Keywords (Original Language):

Author NameUniversity of AuthorFaculty of Author
Abstract (2. Language): 
Settlement names having an important place in the cultural treatures of societies keep alive the memories of their own societies and play an important role in the transfering of the culture from the past to the future. Linguistic, historical and geografical characteristics of a nation are enlivened in these names. In this article, settlement names of the district of Zile are examined according to archive documents between 1455 and 1575. Firstly, a short history of the district of Zile was given and the present-day places of the sub-districts attached to the district were determined. After the examination of the name of Zile (Zela), the settlement places in the district were classified according to the charateristics corcerned with environment and people in the framework of the methods of toponimy science. The aim of the article is to determine the settlement places of Zile and provide contribution with the origines of the settlement names of the provinces of Tokat, Yozgat and Çorum. The framework of the study is drawen to a great degree as being based on the the XV and XVIth century detailed tahrir registers. During the XV and XVIth centuries, there are a total of 557 settlement places recorded in detailed tahrir registers in the district of Zile and 7 subdistricts attached to this district. This total consists of 13 quarters attached to the center of the district, 188 villages, 339 hamlets, 1 fortress, 8 sheltered places, 1 mountain pasture, 6 centers and 1 group of hamlets. One of the 6 centers is belonged to 1 group of hamlets, the other 5 centers are the sub-district centers. In reality, there are 3 fortresses in the district of Zile. These are Ağcakale fortress in the subdistrict of Halka-i Hass, Karahisar-ı Behramşah fortress in the subdistrict of Karahisar-ı Behramşah and Danişmend-i Bahşayiş fortress together with the hamlet of Karadiğin. Although hamlets, mountain pastures and sheltered places are counted as temporary or seasonal settlement places in general, some of these hamlets is determined to have population in the year of 1575.
Bookmark/Search this post with
Abstract (Original Language): 
Toplumların kültür hazineleri içerisinde önemli bir paya sahip olan yer adları, ait oldukları toplumların hafızalarını canlı tutar ve kültürün geçmişten geleceğe aktarılmasında önemli rol oynar. Bir ulusun dil, tarih ve coğrafi özellikleri âdeta bu adlarda hayat bulur. Bu makalede 1455-1575 yılları arasında Zile kazası yer adları, arşiv kayıtlarına göre ele alınmıştır. İlk olarak, Zile kazasının kısa bir tarihi verilip kazaya bağlı nahiyelerin günümüzdeki yerleri ortaya konmuştur. Zile adı üzerinde durulduktan sonra kazadaki yer adları çevre ve insanla ilgili özelliklere göre toponomi biliminin metotları çerçevesinde sınıflandırılmıştır. Çalışmanın amacı Zile yer adlarını tespit edip Tokat, Yozgat ve Çorum ili yer adlarının kökenlerine katkı sağlamaktır. Çalışmanın çerçevesi, büyük ölçüde, XV ve XVI. yüzyıla ait mufassal tahrir defterlerine dayalı olarak çizilmiştir. XV. ve XVI. yüzyıllarda Zile kazası ve bu kazaya bağlı 7 nahiyede mufassal tapu tahrir defterlerine kaydedilen toplam 557 yerleşim birimi bulunmaktadır. Bu toplamın 13’ü Zile kaza merkezindeki mahallelerden, 188’i köylerden, 339’u mezralardan, 1’i kaleden, 8’i kışlaklardan, 1’i yaylaklardan, 6’sı merkez ve 1’i ise mezra grubundan meydana gelmektedir. 6 merkezden 1’i mezra grubuna aitken 5’i nahiye merkezi konumundadır. Zile kazası dâhilinde aslında 3 kale olup bunlardan Halka-i Hass nahiyesindeki Ağcakale, kale olarak defterlere kaydedilmişken Karahisar-ı Behramşah kalesi nefs-i nahiye ve Danişmend-i Bahşayiş kalesi ise Karadiğin mezrası ile beraber köy (karye) olarak belirtilmiştir. Mezra, yaylak ve kışlaklar genellikle geçici ya da mevsimlik yerleşim birimleri sayılmakla beraber özellikle 1575’de bu mezralardan bazılarının nüfus barındırdıkları tespit edilmiştir.
FULL TEXT (PDF): 
PDF icon arastrmx_79199_8_pp_89-135.pdf
  • 2
89-135
  • Turkish

REFERENCES

References: 

1.ArĢiv Kaynakları:
BOA (BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi), TD (Tapu Tahrir Defteri) 2.
BOA TD 79.
TKGM (Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü), TKA (Tapu ve Kadastro ArĢivi) , TD 12.
2. Müracaat Eserleri:
Aydıncık 2003, Aydıncık Belediyesi Tanıtım Yaynları, Ankara, s. 7-8.
Çorum İl Haritası (1/275000 ölçekli)
Dünden Bugüne Kadışehri Belediyesi (tarihsiz), KadıĢehri Belediyesi Yayını, Ankara.
Geçmişten Geleceğe Alaca (2002), Alaca Kaymakamlığı Yayını, Yozgat.
Tokat İl Haritası (1/275000 ölçekli).
Tokat İl Yıllığı (1973), Ankara.
Türkiye Cumhuriyeti Dâhiliye Vekâleti(1933), Köylerimiz, Ġstanbul.
Yozgat İl Haritası (1/275000 ölçekli).
122 Murat HANİLÇE
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/2, Winter 2013
Yozgat İl Yıllığı (1990), Yozgat.
Zileliler 2000 Belgeseli, Zileliler YardımlaĢma Derneği Yayını, İstanbul.
3. Kitaplar ve Makaleler:
AÇIKEL, A. (2003), “Artukabad Kazası Yer Adları (1455-1600)”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat
fakültesi Dergisi, Cilt:20, Sayı: 2, Ankara, s. 181-202.
AÇIKEL, A. (2004), “Tokat Sancağının Ġdari Durumu ve Nüfus Yapısı” (1880-1907), Fırat
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 2, Elazığ, s. 331-359.
AÇIKGÖZ, F. (2004), 438 numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) I-II'ye göre
Ankara, Çankırı ve Sultanönü Sancaklarında Yer Adları, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi,
Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstiüsü, Kırıkkkale.
AKAR, A. (2006), “Renge Bağlı Yer Adlandırmalarında Muğla Örneği”, Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi, S:20, Yıl: 2006/1, s.51-63.
ALTINDAL, B. (2011), Zela’dan Zile’ye Tarihi Yolculuk, Ġstanbul.
ARSLANOĞLU, Ġ., “Alevilikte Temel Ġnanç Unsurları ve Pratikler”, http://www. hbvdergisi.
gazi.edu.tr/ ui/dergiler/20-33-134.pdf (18.01.2012).
ATALAR, M. M. (1988) “Zile‟nin Tarihçesi”, Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi
Bildirileri (13-17 Ekim 1986), Samsun, s. 305-307.
BAYKARA, T. (1988), Anadolu’nun Tarihî Coğrafyasına Giriş, 1. Anadolu’nun İdarî Taksimatı.
Ankara.
BUDAK, A. (2001), Yurdumuza Yerleşen Oğuz-Türkmen Boyları ve Bazı Yer Adlarımızın
Anlamları, GaziosmanpaĢa Üniversitesi Yayınları, Tokat.
DEVELLĠOĞLU, F. (2010), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, 26. Baskı, Aydın Kitabevi,
Ankara.
EREN, H. (1989), “Yer Adlarımızın Dili”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Ankara, s. 55-
165.
GABAIN, A. von, (1968), “Renklerin Sembolik Anlamları”, çev. Semih Tezcan, Türkoloji
Dergisi, A.Ü. DTCF Yay., Cilt:3, Sayı:1, Ankara, s. 107-113.
GENÇ, R. (1999), Türk İnanışları ile Millî Geleneklerinde Renkler ve Sarı Kırmızı Yeşil, Atatürk
Kültür Merkezi BaĢkanlığı Yayını, Ankara.
GÖKBĠLGĠN, M. T.(1979), "Tokat", İslam Ansiklopedisi (İA), Cilt: 12/1, Ġstanbul, s. 404.
GÜNDÜZ, T. (2005), XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Danişmendli Türkmenleri, Yeditepe Yayınları,, I.
Baskı, Ġstanbul.
GÜNDÜZ, T. (2007), Anadolu’da Türkmen Aşiretleri, 2. Baskı, Yeditepe Yayınları, Ġstanbul.
HALAÇOĞLU, Y. (2009), Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar (1453-1650), I-II-III-IVV-
VI, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara.
ĠBRET, B. Ü., (2003). “Çankırı‟daki Köy Adları Üzerine Coğrafi Açıdan Bir Ġnceleme”, Marmara
Coğrafya Dergisi, S:7(Ocak), Ġstanbul, s.53-80.
ĠPġĠRLĠ, M. (1993), “DaniĢmend”, DİA, c. VIII, Ġstanbul, s.464-465.
Vatan Topraklarındaki İmza: Türk Yer Adları, Zile Kazası Örneği (1455-1575) 123
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/2, Winter 2013
ĠNAN, A. (1987), “Türk Kabile Ġsimlerine Dair”, Makaleler ve İncelemeler, içinde (s.1-7), Ankara,
Türk Tarih Kurumu Yayınları.
KAPUSUZOĞLU, S. B. (1999), Yozgat Medreseleri, Tekke ve Zaviyeleri, Yozgat Belediyesi Yayını,
Ankara.
KARADOĞAN, A. (2004), “Türk Ad Biliminde Renk Kültü”, Milli Folklor Dergisi, Cilt:8, Yıl:
16, Sayı: 62, s.93 vd.
KILIÇ, A. , Zile Tarihi, Çağıltı Dergisi, Cilt:1, Sayı: 1, Zile, s. 16-17.
KOÇ, B. (2003), Tarihi ve Kültürüyle Çekerek, Çekerek Belediyesi Yayını, Ankara.
KURGUN, L. (2002), Denizli İli Yerleşim Yerleri Adları, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi,
Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
KURT, Y. (2000), Niksar Kazası YerAdları, DaniĢmendliler Döneminde Niksar‟da Tıp, Tarih ve
Kültür Sempozyumu, Niksar, s.98-107.
KÜTÜKOĞLU, M. (1991), Tarih Araştırmalarında Usul, 2. Baskı, Kubbealtı NeĢriyatı, Ġstanbul
1991.
MERAL, Y. ve S. (1982), Her Yönüyle Zile, Sanem Matbaacılık, Zile.
ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı, Eren Yayınları, Ġstanbul 1987.
ÖZCAN, K. (2008), “Anadolu‟da Selçuklu Dönemi YerleĢme Tipolojileri II: Karahisarlar”, Millî
Folklor, Yıl: 20, Sayı: 77, s.89-101.
ÖZCAN, K. “Sivas Yöresinde Battal Gazi ve Onun Silah ArkadaĢlarıyla Ġlgili ĠnanıĢlar”, I. Battal
Gazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu”, Tebliğler, s. 58.
PAKALIN, M.Z. (1983), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I, III. Baskı, MEB
Yayınları, Ankara.
PALANCI, H. (1996), Anadolu’daki Türkçe Yer Adları, BasılmamıĢ Doktora Tezi, Erciyes
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
SAKAOĞLU, S. (2001), Türk Ad Bilimi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
SARI, S..(2000), XVI. Yüzyılda Hamid Sancağı Yer Adları, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Dicle
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
SEVĠM, A. (1988), Anadolu’nun Fethi: Başlangıçtan 1086’ya Kadar, Türk Tarih Kurumu Yayını,,
Ankara, s. 82-83.
SEZEN, T. (2006), Osmanlı Yer Adları (Alfabetik Sırayla), Devlet ArĢivleri Genel Müdürlüğü
Yayınları, Ankara.
SÖYLEMEZ, F. (2002), “RiĢvan AĢireti‟nin Cemaat, ġahıs ve Yer Adları Üzerine Bir
Değerlendirme”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:12, Kayseri,
s. 39-52.
STRABON (1969), Coğrafya (Geographika), çev. A. Pekman, Kitap XII, Bölüm III, Ġstanbul
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Ġstanbul.
ġAHĠN, Ġ. (2007), “Türkçe Yer Adlarının Yapısı Üzerine”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat
Araştırmaları Dergisi, Sayı: 23, s. 1-14, Erzurum.
124 Murat HANİLÇE
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/2, Winter 2013
ġAHĠN, M, Karabacak, Y (2005), Coğrafi, Tarihi, İdari, Sosyal ve Kültürel Yönleriyle Zile, Tofset
Matbaacılık, Tokat.
ġENEL, M. (2003), Elazığ İli Yer Adları Üzerine Bir İnceleme, C.1-2, BasılmamıĢ Doktora Tezi,
Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
ġĠMġĠRGĠL, A. (1991 , “Osmanlılar Ġdaresinde Zile ġehri (1455-1574)”, Marmara Üniversitesi
Türklük Araştırmaları Dergisi, Sayı: 6, Ġstanbul, s. 231-243.
TÜRKAY, C. (1981), Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak,
Aşiret ve Cemaatlar, Tercüman Kaynak Eserler Serisi:1, Ġstanbul.
UMAR, B. (1993), Türkiye’deki Tarihsel Adlar, 2. Baskı, Ġnkilab Kitabevi Yayınları, Ġstanbul.
WITTEK, P. (1969), “Bizanslılardan Türklere Geçen Yer Yer Adları”, çev. Mihri Eren, Selçuklu
Araştırmaları Dergisi, Cilt: I, s. 236-240.
YEDĠYILDIZ, B. (1984), “Türkiye‟de Yer Adı Verme Usulleri”, Türk Yer Adları Sempozyumu
Bildirileri, Ankara, s. 25.
YILDIRIM, M.(2006), Uşak İli ve İlçeleri Yerleşim Yeri Adları (Orun)'nın Yapı ve Köken
Bakımından İncelenmesi, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon.
4. Elektronik Kaynaklar:
http://www.tozanli.net/mezraisimleri.htm (16.01.2012)
http://www.celtekkoyum.tr.gg/Koyumuzdeki-Mevkiiler.htm (15.01.2012)
http://tdkterim.gov.tr/bts/(10-31.01.2012).
“Alevilikte Temel Ġnanç Unsurları ve Pratikler”, http://www.hbvdergisi.gazi.edu.tr/ui/dergiler/20-
33-134.pdf (18.01.2012).
http://www.buyukhirka.com/sb/index.php/beldemiz.html.(21.01.2012).
http://celtekkoyum.tr.gg/Celtek-Baba-Kimdir-f (23.01.2012).
http://zilehabercom.blogspot.com/2011/12/zile-karakuzu-ernebadi-ennebadi....
html.(25.01.2012)

Thank you for copying data from http://www.arastirmax.com