A SOME ARCHAIC VERB FORMS OF PAST TENSE IN SUBDIALECTS OF TATAR LANGUAGE
Journal Name:
- Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi
Keywords (Original Language):
| Author Name |
|---|
Abstract (2. Language):
Forms with –dy /(–ды), -gan /(-ган), which are used in all dialects and subdialects of Tatar language and typical for the majority of Turkic languages, distinguish themselves by their rich semantic content and their multifunctionality. The Tatar dialect language is not opposed by usage of mentioned above forms of Tatar language to any Turkic languages but only shows its common Turkic basis. Besides of all, there are forms of Past Tense in subdialects of Tatar language with different degree of usage activity and semantic spreading, appeared in different periods of formation of Tatar nation and its various subdialects. From the linguistic geography point they form isoglosses of different configuration and intension. As a rule such verb forms present substrate phenomenon that arouse from language and ethnic interactions. First of all, these are the forms with –yp (ty)/ –ып (ты), - uly/ -улы, - ganda /-ганда.
The study of verbal forms of subdialects of the Tatar language using system-synchronous method allowed to conclude that the form with –gan/–ган, which is extensively used in all the subdialects, in the first place is typical for the subdialects of the Kazan Tatars (subdialects of the middle dialect). Their formation begins during the Bulgarian period. Despite the fact that the form of the past tense with –gan/–ган is specific to many Kipchak languages, area of distribution of competitive forms with –yp/–ып, - uly/-улы is wider. They are quite actively used in many Turkic languages within their various groups. In the first conjugation of third person, it is the dominant form in Kazakh, Nogai, Karachay-Balkar, Uzbek, Kyrgyz, in some Turkic languages of Siberia. These past-tense forms are known in Uighur, Turkmen, Yakut, Azerbaijani languages. The article concludes that, in contrast to the common Turkic forms with –dy/–ды, -gan /-ган, it is revealed in the history that it is emerged in outlying subdialects of the Tatar language as a result of the influence of some neighboring Kipchak languages. According to the use the form with –ganda/–ганда Tatar dialectic language sharply contrasted with the rest of the Turkic languages. The article concludes that, in spite of this fact, this form is formed based on the model of the Turkic languages.
Bookmark/Search this post with
Abstract (Original Language):
Tatar dilinin bütün şivelerinde ve ağızlarında kullanılan ve birçok Türk dilinde rastlanan -dı, -ğan biçimleri zengin semantik ve fonksiyonel potansiyele sahiptir. Geçmiş zamanın yukarıda anılan biçimlerinin kullanılmasından dolayı Tatar dili hiçbir Türk dilinden farklı değildir, aksine onlarla aynı kökten olduğu kanıtlanmaktadır. Bundan başka Tatar dili ağızlarında geçmiş zamanın fonksiyonel ve semantik bakımdan çeşitli derecede olan ve Tatar halkının, onun ağızları tarihinin çeşitli dönemlerinde ortaya çıkan başka biçimlerine de rastlanır. Lengüistik coğrafya bakımından onlar çeşitli biçimdeki ve yoğunluktaki izoglosları meydana getirmektedirler. Genellikle bu fiil biçimleri dil ve etnik ilişkiler sonucunda ortaya çıkan alanlarda meydana gelen alt birimleri teşkil ederler. Mesela, -ıp(tı), -ulı, -ğanda biçimleri bunların başında gelirler.
Yazar, makalede bu biçimlerin kullanılış özellikleri temelinde Tatar dili ağızlarının oluşmasında önemli yer tutan çeşitli etnik grupları açıklamaktadır. Makalede bütün Tatar ağızlarında da aktif şekilde kullanılmakta olan -dı biçiminin eski ortak Türk dili temelinde meydana gelmiş Kazan Tatarları ağızları için has olan bir özellik olduğundan bahsedilmektedir. -gan geçmiş zaman biçiminin Kıpçak grubu dillerine has olan bir özellik olarak ele alınmasına rağmen, bazı kenar ağızlarda onunla rekabet eden -ıp (-ıptı), -ulı biçimli fiillerin yayılma alanı daha geniş toprakları kapsamaktadır. Tatar şivelerinden başka bu biçimler Türk dillerinin diğer gruplarında da aktif şekilde kullanılmaktadır. Makalede bu biçimlerin anlamları ve fonksiyonları bakımından Tatar dili ağızlarının Kıpçak dilleri grubuna ait olan Kazak, Nogay, Karaçay-Balkar dilleriyle yakınlığı gösterilmektedir. Özellikle -ıp (-ıptı) biçimli fiillerin Tatar dili ağızlarında komşu Kıpçak dillerinin etkisi sonucunda kullanılması hakkında fikir öne sürülmektedir. -ıp (-ıptı), -ulı biçimlerinden farklı olarak -ganda biçiminin kullanılmasıyla Tatar şivesi dili diğer Türk dillerinden farklılık göstermektedir. Buna rağmen makalede -ganda biçiminin Türk dili modeli temelinde oluştuğu hakkında fikir öne sürülmektedir.
- 3