You are here

ÇAĞDAŞ UYGUR EDEBİYATI VE ONUN GELECEĞİ

MODERN UYGHUR LITERATURE AND ITS FUTURE

Journal Name:

Publication Year:

Abstract (2. Language): 
Modern Uyghur Literature expresses the Uyghur Literature which is formed in the end of the 19th century and in the beginning of the 20th century. While Uyghur Literature is intensified on the classical works in the mid of the 19th century, it entered a new period because of the political events which are experienced in the Eastern Turkistan after the mid of this century. We consider the development which is shown in the 1930’s, 1940’s years by the Modern Uyghur Literature which is formed in the beginning of the 20th century separately from the reform and publication works which are performed in education. The subject which is mentioned in the literature changed because of the management change in the year 1949 and the Modern Uyghur Literature and scholars are heavily impacted in the Culture Reform. Novel took more importance in the Modern Uyghur Literature which enlivened after the year 1976 and history which is a prohibited subject started to be seen intensively in the literary works. When we come to the year 2000, so-called “bilingual education” started to be implemented and to become widespread increasingly. Leaving Uyghur Turkish out of operation beginning from the nursery not only took the new generations far from the national values but also it will remove the printing and publication, and will influence the future of the Modern Uyghur Literature.
Abstract (Original Language): 
Çağdaş Uygur edebiyatı, XIX. yüzyılın sonu XX. yüzyılın başlarında oluşan Uygur edebiyatını ifade etmektedir. Uygur Edebiyatı, XIX. yüzyılın ortalarına kadar divan şiiri merkezli gelişirken, bu yüzyılın ikinci yarısından itibaren yavaş yavaş yeni bir döneme girmiştir. XX. yüzyılın başlarında oluşan Çağdaş Uygur Edebiyatının 1930'lu ve 1940’lı yıllarda gösterdiği gelişmeyi ceditçilik hareketinden ayrı düşünemeyiz. 1949’da yönetimin el değiştirmesi nedeniyle, edebiyatta işlenen konular da değişmiş, Kültür Devrimi’nde çağdaş Uygur edebiyatı ve edipler ağır darbe almıştır. 1976 sonrasında canlanan çağdaş Uygur edebiyatında roman ön plana çıkmış, yasak konu olan tarih, edebî eserlerde yoğun olarak işlenmeye başlamıştır. 2000 yılına gelindiğinde ise sözde “çift dilli eğitim” uygulanmaya ve yaygınlaştırılmaya başlamıştır. Uygur Türkçesinin kreşten itibaren devre dışı bırakılması, yetişecek nesilleri millî değerlerden uzaklaştırmakla kalmayıp, Uygurca basın yayını ortadan kaldıracağı gibi, çağdaş Uygur edebiyatının geleceğini de olumsuz yönde etkileyecektir.
129
145

REFERENCES

References: 

 ANDİCAN A. Ahat, Cedidizm’den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi, Emre
Yayınları, İstanbul 2003.
 Azad Şerqi Türkistan Gazetesi, 08.06.1946, S. 128, s. 1.
 EHMİDİ İmincan, Uyğur Edebiyatı Tarixidiki Namayendiler, Şincañ Halk Neşriyatı,
Ürümçi 1996, e-kitap.
 EMET Erkin, 5 Temmuz Ürümçi Olayı ve Doğu Türkistan, Grafiker Yayınları, Ankara
2009.
 HACİ Abduqadir, “1933 yildin 1937 yilğiçe Qeşker, Hoten, Aqsularda Bolup Ötken
Veqeler”, Şincañ Tarix Materiyalliri, Ürümçi 1986, S. 17, s. 1-113.
 HADİ Teyipcan, Çoruq Hékim, Şincañ Halk Neşriyatı, Ürümçi 1996.
 HUŞUR Memtimin, “Teyipcan Hadi Heqqide”, Çoruk Hekim, Şincañ Halk Neşriyatı,
Ürümçi.
 İLKUL Ahmet Kemal, Çin Türkistan Hatıraları, Şanghay Hatıraları, Haz: Yusuf
Gedikli, Ötüken Yayınları, İstanbul 1997.
 İLKUL Ahmet Kemal, Türkistan ve Çin Yollarında Unutulmayan Hatıralar, Zarif İş
Matbaası, İstanbul 1955.
 İNAYET Alimcan, “Çağdaş Uygur Edebiyatında Bir Hikaye: Çenikiş”, Türk Dünyası
İncelemeleri Dergisi, C. IX, S. 2, s. 73-117.
 KAŞGARLI Sultan Mahmut, Çağdaş Uygur Türklerinin Edebiyatı, Kültür Bakanlığı
Yayınları, Ankara 1998.
 Uyğur Edebiyatı Tarixi, Milletler Neşriyatı, Pekin 2006, C. 3.
http://www.tianshannet.com/news/content/2010-09/10/content_5228398 (Erişim Tarihi: 01.10.2010).
75 http://www.hjedu.gov.cn/10000/10010/2010/27567.htm, (Erişim Tarihi: 17.11.2010).
76 http://cn.chinagate.cn/education/2010-09/26/content_21008210_2.htm (Erişim Tarihi: 19.11.2010).
RAİLE ABDÜLVAHİT KAŞGARLI 
144
 KOMİSYON, Uyğurlarniñ Qisqiçe Tarixi, Şincañ Halk Neşriyati, Ürümçi 1989.
 KURBAN İklil, “Turgun Almas ve ‘Uygurlar’”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 1, s.
169-173.
 LİU Zhi-xiao, Uyğur Tarixi, C. 2/2, Uygurca’ya Çev: Ablet Nurdun v.d, Şincañ Halk
Neşriyati, Ürümçi 2003.
 MA Da-jeng ve SHU Jian-ying, “Şerqi Türkistan Döliti” Xamxiyaliniñ Berbat Boluşi,
(Doğu Türkistan Devleti Rüyasının Berbat Oluşu), Çev.: Ehmet Mömin Tarimi, Şincañ
Halk Neşriyati, Ürümçi 2007.
 MUTİİ İbrahim, “Meripetperver Merhum Mexsut Muhiti Toğrisida Eslime”, Şincañ Tarix
Materiyalliri, S. 13, s. 100-115.
 ÖRKİŞİ Nurmuhammet Yasin, “Yabani Güvercin”, Gök Bayrak, S. 65, s. 8 -14.
 POLAT Muhammed, Uyğur Edebiyatida Proza, Şincañ Halk Neşriyati, Ürümçi 1985.
 SULAYMAN Esed, Teklimakanğa Dümlengen Roh, Şincañ Halk Neşriyati, Ürümçi
2000.
 SULTAN Azad ve ABDUREHİM Kerimcan, Uyğur Bügünki Zaman Edebiyat Tarixi,
Şincañ Üniversitesi Neşriyatı, Ürümçi 2002.
 SULTAN Azad, “20-Esir Uyğur Edebiyatiniñ Umumiy Ehvali”, İlmiy Maqaliler Toplimi,
Şincañ Üniversitesi Neşriyati, Ürümçi 2001, s. 14-18.
 SULTAN Azad, Bügünki Zaman Uyğur Edebiyati Toğrisida, Şincañ Halk Neşriyatı,
Ürümçi, 1997ŞEHİDİ Burhan, Şincañniñ 50 Yili, Çev.: Nurmuhemmet Döleti v.d.,
Milletler Neşriyatı, Pekin 1986.
 TATLİQ Erşidin, “1949. Yildin Burun Şincañda Uyğur Tilida Neşir Qilinğan Gézit-
Jornallar”, Şincañ Tezkiriçiliki Jornili, S. 3, Ürümçi 2004, s. 51-56.
 TEKLİMAKANİ Abdureof Polat, Muhakimetul Lugeteyindin Meariful Lugeteyinğiçe,
Teklimakan Uygur Neşriyatı, İstanbul 2010.
 Teyipcan Éliyev Şé’irliri, Haz.: Muhammet Réhim, Milletler Neşriyatı, Pekin 1998, C. 2.
 TEYLUR K., Wild West Chına The Taming of Xinjiang, Uygurca Neşri: Tincimas
Uyğur Diyari, Uygurca’ya Çev.: Abdurehman, Dünya Uygur Kurultayı Neşriyatı,
Miyonhen 2006, C. 2.
 YARRING Gunnar Alfred, Qeşqerge Qayta Seper, Haz.: Yang Lian, Çev.: Abdugupur
Seidin, Şincañ Halk Neşriyatı, Ürümçi 1998.
 YUAN She-li, “A Fan Ti Yu You Chuan Tong You Mo Xing Ge De Wei Wu Er Ren”,
Min Zu Wen Xue Yan Jiu, 1995, S. 2, s. 44-50, 94
 ZAMAN Nurmuhemmet, “Dramatorg ve Şair Abdulla Rozi Heqqide”, Şincañ Daşösi
İlmiy Jurnili, Ürümçi 1996, S. 4, s. 40-50
Elektronik Kaynaklar
http://www.wetinim.org/forum/forumdisplay.php?fid=85&page=2 (Erişim Tarihi:
25.02.2010).
http://www.gov.cn/jrzg/2010-07/29/content_1667143.htm (Erişim Tarihi: 01.10.2010).
 Çağdaş Uygur Edebiyatı ve Onun Geleceği
145
http://www.tianshannet.com/news/content/2010-09/10/content_5228398 (Erişim Tarihi:
01.10.2010).
http://www.hjedu.gov.cn/10000/10010/2010/27567.htm. (Erişim Tarihi: 17.11.2010).
http://cn.chinagate.cn/education/2010-09/26/content_21008210_2.htm (Erişim Tarihi:
19.11.2010).

Thank you for copying data from http://www.arastirmax.com