KİMLİK ARAYIŞI: KUZEY KIBRIS'TAKİ KIRSAL YERLEŞİMLER ÜZERİNE GÖZLEMLER

Akdeniz'de doğayla insanlar arasında kurulan ilişkilerin dengesi mimarlar için ^''Tl' «••. .-t,! İ v ' V " ? v ı. • ı her zarnan ilgi çeken bir konu olmuştur. Bu dengede iklimin, peyzajın ve hatla Yeniden Yerleşim Kıbns insan davranışlarının benzerliği ilk bakışta göze çarpan özellikler arasında sayılabilir. Akdeniz çevresinde gerek yaşam tarzı gerekse bu yaşantıların sürdürüldüğü mekanların oluşumunda benzerliklere dayanan köklü geleneksel özelliklerin etkisi büyük rol oynamaktadır. Ancak dikkatle incelendiğinde Akdeniz dünyasının sanıldığı kadar homojen bir yer olmadığı anlaşılmaktadır. Bu yüzden karmaşık toplum yapısının biçimlendirdiği yapısal çevrede farklılıkların ortaya konulması özel bir önem ve değer kazanmaktadır. Adalar, Akdeniz'e özgü yaşam ve yerleşim larzlanmn gözlenebileceği özel araştırma alanları sunmaktadır. Adalarda insan-mekan ilişkileri üzerine yapılacak çalışmalar hassas ve kırılgan bir ekonomik ve kültürel sistemde yerleşimlerin oluşum ve gelişimini anlamamıza yardımcı olabilir. Bu çalışma Akdeniz'in üçüncü büyük adası olan Kıbrıs'ın Kuzey kesiminde yer alan kırsal yerleşimler üzerine yapılmıştır. Kıbrıs ise, hiçbir zaman izole bir ada olmamıştır. Ada, tarih boyunca farklı İnsanların, devletlerin, kültürlerin ve dinlerin buluşma yeri olmuştur. Diğer tüm Akdeniz adalarında olduğu gibi Kıbrıs'ta da iç ve dış dünya arasındaki ilişkiler yerleşimlerin gelişim ve biçimlenişini etkilemiştir. Adadaki kentler üzerine tarihi bilgi bulmak güç değilken kırsal yerleşimlerle ilgili kaynaklara pek rastlanmamaktadır. Bugün adadaki kentlerin hızla değişip büyümesine ve yapısal çevrenin sıradan bir görünüm almasına karşılık, kırsal yerleşimler özel karakterlerini korumakta başka nedenlerle zorlanmaktalar. Bu yerleşimlerin çoğu ihmal edilmiş, bir kısmı da tamamen terkedilmiştir. Bu yerleşimlerle ilgili yazılı veya görsel kaynakların pek bulunmayışı burada yapılacak çalışmada kesil' gezilerinin ve dolaylı kaynaklara ulaşmayı sağlayacak geniş kapsamlı bir araştırmanın yapılmasını gerektirmiştir. Adanın kuzey kesimindeki kırsal yerleşimlerde 1997'den beri devam eden gözlem ve araştırmaların sonucunda yapılan bu çalışmanın amacı, kırsal yerleşimleri bir 'yer' haline getirmiş olan 'izleri okuyarak' yapılarla peyzaj arasında kurulan ilişkileri ortaya koymaktır. Adanın özellikle kırsal kesimlerinde gözlenen ihmal ve terkedilmişlik tablosunda ekonomik, politik ve siyasi alanda hala yaşanmakta olan sıcak ilişkilerin yarattığı belirsizlik ortamının payı büyüktür. Bu ortamda yaşanan toplumsal çatışmalar ve göçler yerleşimlerin kaderini büyük ölçüde belirlemiştir. Çoğu oldukça yıpranmış durumda olan köy evleri, adada yaşanan toplumsal değişim ve dönüşümü ortaya koyan birer belge niteliği taşımakladır. Geçmişte yöresel malzemeler kullanılarak geleneksel yöntemlerle yapılan bu evler, sahiplerinin tüm ihtiyaçlarına cevap verebilecek şekilde biçimlenmiştir. Kuzey Kıbrıs'ın peyzajını bu evler, sahipleri ve arazi beraberce oluşturmuştur. Bugün ayakta kalmış olan köy evleri hala bu peyzajın birer parçasıyken köy sakinleri ve yaşam tarzları için aynı şeyi söylemek güçtür. Çünkü göçlerle değişen toplumsal yapı, yeni yaşam gerekleri ve dolayısıyla mekansal değişiklik ihtiyacını da beraberinde getirmektedir. Zaman geçtikçe geçmişin 'yaşayan yer'lerine dair izler silinmekledir. Bu değişim ve dönüşüm sürecini yakından izleyebilmek amacıyla geçmişe ait izlerin daha okunaklı bulunduğu Dörtyol köyü özel bir örnek olarak incelenmiştir. Kuzey Kıbrıs'taki kırsal dokuların ve köy evlerinin zamanla silinmekte olan mekansal özelliklerinin araştırılması ve belgelenmesinin kırsal yerleşimlerin geleceği üzerine yeni fikirlerin ortaya konulabilmesi için değerli örnekler oluşturduğu anlaşılmaktadır. Kırsal yerleşimlerin mantığının daha iyi kavranması için yaşam biçimi, peyzaj ve mimari arasında kurulan ilişkilerin yakından irdelenmesi gerekmektedir.