You are here

Home » Content

Erzurumlu Darîr’in Sîretü’n-Nebî Adlı Eserinden Eski Anadolu Türkçesinin Söz Varlığına Katkılar

Contributions to the Old Anatolian Turkish Vocabulary from the Work of Erzurumlu Darîr Named Sîretü’n-Nebî

Journal Name:

  • Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi

Publication Year:

  • 2017
DOI: 
http://dx.doi.org/10.21497/sefad.377405

Key Words:

Keywords (Original Language):

Author NameUniversity of AuthorFaculty of Author
Abstract (2. Language): 
Erzurumlu Mustafa Darîr is one of the most famous authors in the 14th century. His reputation comes from Sîretü’n-Nebî and his role in transforming Mamluk Qypchaq into Oguz Turkic. Darîr's Sîretü’n-Nebî is prepared by compiling and translating the works of various Arabic prophetic biography authors. The work, which has been written as a mixture of poem and mostly prose is quite remarkable with its six volumes. The big volume of the book has also contributed to the Turkish vocabulary to a great extent. Having literary skills and dominance on Turkish language, Darîr used a wide variety of vocabulary in Sîretü’n- Nebî. Various words have been preferred for the same term in this book. Such a work of bigvolume in simple Turkish deserved to be examined in terms of vocabulary. Therefore, we aimed to contribute to Old Anatolian Turkish by reviewing the first four volumes of Sîretü’n- Nebî. "Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü" (Scanning Dictionary with Witnesses), which keeps its importance as the most comprehensive dictionary in Turkish vocabulary, has been used as a benchmark.
Bookmark/Search this post with
Abstract (Original Language): 
Erzurumlu Mustafa Darîr, 14. yüzyılın en ünlü edipleri arasında yer almaktadır. Onun ünü, Memluk Kıpçakçasının Oğuzcalaşmasındaki rolünden ve Sîretü’n-Nebî adlı eserinden kaynaklanmaktadır. Darîr’in Sîretü’n-Nebî’si çeşitli Arap siyercilerin eserlerinden istifade edilerek hazırlanan hem tercüme hem de telif bir eserdir. Manzum ve mensur karışık (büyük bir bölümü mensur) olarak kaleme alınan eser, altı ciltlik hacmiyle oldukça dikkat çekicidir. Eserin hacminin fazlalığı, esere söz varlığı açısından da büyük bir zenginlik kazandırmıştır. Darîr, edebî yeteneği ve Türkçeye hâkimiyeti sayesinde Sîretü’n-Nebî’de çok çeşitli bir kelime kadrosu kullanmıştır. Eserde aynı kavram için birbirinden farklı kelimelerin tercih edildiği görülmüştür. Sade Türkçeyle yazılmış böylesi hacimli bir eserin söz varlığı açısından incelenmesi gerekmekteydi. Dolayısıyla biz de bu çalışmada Sîretü’n-Nebî’nin ilk dört cildini taramak suretiyle Eski Anadolu Türkçesinin söz varlığına katkı yapmayı amaçladık. Bu hususta da Eski Anadolu Türkçesinin söz varlığıyla ilgili en kapsamlı sözlük olma özelliğini hâlâ koruyan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü’nü ölçüt aldık.
FULL TEXT (PDF): 
PDF icon arastirmax-erzurumlu-daririn-siretun-nebi-adli-eserinden-eski-anadolu-turkcesinin-soz-varligina-katkilar.pdf
  • 38
353
380
  • Turkish

REFERENCES

References: 

Ahmed Fakih (1974). Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-Şerîfe. haz. Hasibe Mazıoğlu. Ankara: Türk Dili
Kurumu Yay.
AKKUŞ, Muzaffer (1995). Kitab-ı Gunya. Ankara: Türk Dili Kurumu Yay.
ALTUN, Nesrin (1996.) Erzurumlu Darîr’in Fütûhu’ş-Şâm Tercümesi Giriş-Metin Açıklamalı
Dizin. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi..
Aptullah Battal (1997). İbni Mühennâ Lûgati. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
ARAT, Reşit Rahmeti (1979). Kutadgu Bilig III-İndeks. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma
Enstitüsü Yay.
AŞCI, Ufuk Deniz (2012). Mûsâ-nâme. Konya: Palet Yay.
ATA, Aysu (1997). Kısasü’l-Enbiyâ I-II. Ankara: Türk Dili Kurumu Yay.
ATA, Aysu (1998). Nehcü’l-Ferâdis C. II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
ATMACA, Emine (2016). Eski Oğuz Türkçesinden Günümüz Türkiye Türkçesine Söz Varlığı ve
Anlam Olayları. Konya: Palet Yay.
Birgili Muhammed Efendi (2000).Vasiyyet-nâme. haz. Musa Duman. İstanbul: R Yay.
CAFEROĞLU, Ahmet (2011). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
Cem Sultan (2000). Cemşîd ü Hurşîd. haz. Adnan İnce. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
CEMİLOĞLU, İsmet (2000). 14. Yüzyıla Ait Bir Kısas-ı Enbiya Üzerinde Sentaks İncelemesi.
Ankara: Türk Dili Kurumu Yay.
CEYHAN, Adem (1997). Bedr-i Dilşâd’ın Murâd-nâmesi. İstanbul: MEB Yay.
CİN, Ali (2012). Süheylü Nev-bahâr (Kenzü’l-Bedâyî). Konya: Eğitim Yayınevi.
Dervîş Muhammed bin eş-Şeyh ahmed el- Ankaravî (2012). Dürrü’l-Meknūn Giriş-Metin-
Dizin-Tıpkıbasım. haz. Zuhal Kültüral-Aylin Koç. Konya: Palet Yay.
Dervîş Muhammed Yemînî (2002). Fazilet-nâme. haz. Yusuf Tepeli. Ankara: Türk Dil
Kurumu Yay.
DEVELLİOĞLU, Ferit (2002). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
DİLÇİN, Cem (2009). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
DİREKÇİ, Bekir (2011). Cevâhirü’l-Me’ânî. Konya: Aybil Yay.
Emre (1998). Terceme-i Pendnâme-i Attâr. haz. Azmi Bilgin. İstanbul: Enderun Kitabevi.
ERCİLASUN, Ahmet-AKKOYUNLU, Ziyat (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk. A nkara T ürk D il
Kurumu Yay.
ERGİN, Muharrem (1997). Dede Korkut Kitabı I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
EROL ASLAN, Hülya (2014). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri.
Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
ERTAYLAN, İsmail Hikmet (1945).Varaka ve Gülşah. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat
Fakültesi Yay.
GÜRSOY-NASKALİ, Emine-DURANLI, Muvaffak (1999). Altayca-Türkçe Sözlük. Ankara:
Türk Dil Kurumu Yay.
HAMILTON, James Russel (1998). İyi ve Kötü Prens Öyküsü. çev. Vedat Köken. Ankara: Türk
Dil Kurumu Yay.
KANAR, Mehmet (2011). Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say Yay.
KARASOY, Yakup (2013). Sirâcü’l-Kulûb. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
Kirdeci Ali (2002). Kesikbaş Destanı. haz. Mustafa Argunşah. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
Mahmud bin Kâdî-i Manyas (1993). Gülistan Tercümesi. haz. Mustafa Özkan. Ankara: Türk
Dil Kurumu Yay.
Mesud Bin Ahmed (1991). Süheyl ü Nevbahar. haz. Cem Dilçin. Ankara: Türk Dil Kurumu
Yay.
SEFAD, 2017 (38): 353-380
3_7_9_ _____ Erzurumlu Darîr’in Sîretü’n-Nebî Adlı Eserinden Eski Anadolu Türkçesinin Söz Varlığına Katkılar
Muhammed Bin Hamza (1978). XV. Yüzyıl Başlarında Yapılmış Kur’an Tercümesi C. II. haz.
Ahmet Topaloğlu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
Muhammed Bin Mahmûd-ı Şirvânî (1999). Tuhfe-i Murâdî. haz. Mustafa Argunşah. Ankara:
Türk Dil Kurumu Yay.
NADALYAYEV, V. M., NASİLOV, D. M., TENİŞEV, E. R., ve ŞÇERBAK, A. M. (1969).
Drevnetyurskiy Slovar’. Leningrad: İzdatel’stvo “Nauka”.
ÖLKER, Gökhan (2013). Kıssa-i Mûsâ ‘Aleyhi’s-selâm. Konya: Palet Yay.
ÖZÇELİK, Sadettin (2001). Kitâbü’l-Mühimmât. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı
Yay.
ÖZKAN, Abdurrahman (2009). Mehekkü’l-‘İlim ve’l-Ulemâ (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler-
Tıpkıbasım). Isparta: Fakülte Kitabevi.
ÖZMEN, Mehmet (2001). Ahmed-i Dâ’i Divânı (Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
PAÇACIOĞLU, Burhan (2016). Türkçenin VIII.-XVI. Yüzyıllar Arasında Söz Dağarcığı. İstanbul:
Kesit Yay.
RADLOFF, Wilhelm (1966). Versuch Eines Wörterbuches Der Türk-Dialecte. C I-II-III-IV. 's
Gravenhage: Mouton.
SEVORTYAN, Edvard Vladimiroviç (1974, 1978, 1980, 1989, 1997, 2000, 2003).
Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov C. I-VII. Moskva: İzdadetel’stvo “Nauka”.
Sinan Paşa (2001). Tazarru’nâme. haz. A. Mertol Tulum. Ankara: MEB Yay.
Şeyh Ahmed-i Antakî (2013). Se-Zebân. haz. Gökhan Ölker-Hidayet Duyar. Konya: Palet Yay.
Şeyhoğlu (1991). Kenzü’l-Küberâ ve Mehekkü’l-Ulemâ. haz. Kemal Yavuz. Ankara: Atatürk
Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
TEKİN Talat (2016). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1963). Şeyhî’nin Husrev ü Şîrin’i. İstanbul: İstanbul Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi Basımevi.
TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1981). Şeyhî’nin Harnâmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
TİMURTAŞ, Faruk Kadri (2013). “Yunus Emre’nin Dili Üzerine Notlar”. Makaleler Dil ve
Edebiyat İncelemeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
TOKER, Mustafa (2012). Anonim Satır Altı Kuran Tercümesi C. II. Konya: Selçuk Üniversitesi
Basımevi.
TOPARLI, Recep vd. (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
Türk Dil Kurumu (1993). Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (8 Cilt). Ankara: Türk Dil
Kurumu Yay.
TÜRK, Vahit (2009). Bahrü’l-Hakâyık. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
ÜNLÜ, Suat (2012). Harezm Altınordu Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
ÜNLÜ, Suat (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
YASTI, Mehmet (2011). Esrârü’l-‘Ârifîn. Konya: Aybil Yay.
YAVUZ, Kemal (2007). Mu‘înî’nin Mesnevî-i Murâdiyyesi. Konya: Selçuk Üniversitesi Yay.
YAVUZ, Orhan (1988). Tezkiretü’l-Evliya. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
YAVUZARSLAN, Paşa (2002). Münebbihü’r-rakîdîn. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay..
Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân (2009). Dürr-i Meknûn. haz. Ahmet Demirtaş. İstanbul: Akademik
Kitaplar.
SEFAD, 2017 (38): 353-380
Orhan Yavuz-Fatih Numan Küçükballı _________________________________________________3_8_0_
KAYNAKÇA
AKYILDIZ AY, Didem (2017). “Tarama Sözlüğü: Sözlükbilimi İlkeleri Çerçevesinde Betimsel ve Eleştirel Bir Değerlendirme”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi (56): 1-22.
BALBABA, Sefa (2009). Kemal Ümmî Divanı (Tenkitli Metin-İndeks). Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi.
EGÜZ, Esra (2013). Erzurumlu Mustafa Darîr'in Sîretü'n-nebî'sindeki Türkçe Manzumeler (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
EREN, Hasan (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Yay.
ERKAN, Mustafa (1986). Sîretü’n-nebî (Tercümetü’z-Zarîr) Sözlük-İndeks. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
Erzurumlu Mustafa Darîr (2016). Yüz Hadis Yüz Hikâye-Türk Dilinde Art Zamanlı Değişmeler. haz. Mustafa Sarı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
Erzurumlu Mustafa Darîr(2007). Yüz Hadis Yüz Hikâye. haz. Selahattin Yıldırım-Necdet Yılmaz. İstanbul: Darulhadis Yay.
Erzurumlu Mustafa Darîr. Sîretü’n-Nebî C. I. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Koğuşlar Bölümü No: 1001
Erzurumlu Mustafa Darîr. Sîretü’n-Nebî C. II. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Hazine Bölümü No: 1222
Erzurumlu Mustafa Darîr. Sîretü’n-Nebî C. III. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi. Türkçe Yazmalar Bölümü No: 1552
Erzurumlu Mustafa Darîr. Sîretü’n-Nebî C. IV. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Koğuşlar Bölümü No: 992
GABAİN, A. Von (2003). Eski Türkçenin Grameri. çev. Mehmet Akalın. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
GÜL, Veli (2008). Altayca Almış Kaan Destanı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
İLAYDIN, Hikmet (1954). “Tanıklariyle Tarama Sözlüğü (Kitaplar - Tenkit)”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi III (28): 227-231.
KARAHAN, Leyla (1994). Erzurumlu Darîr Kıssa-i Yûsuf (Yûsuf u Züleyhâ) İnceleme-Metin-Dizin. Ankara:Türk Dil Kurumu Yay.
KORKMAZ, Zeynep (2005). “Erzurumlu Darîr ve Memlûk Türkçesinin Oğuzcalaşmasındaki Yeri.” Türk Dili Üzerine Araştırmalar C. I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
SIR, Ayşe Nur (2013). “Hikayet-i Ashabi'l-Kehif'ten Eski Anadolu Türkçesi Söz Varlığına Katkılar”. Karadeniz Araştırmaları Dergisi 9 (36): 149-162.
TİETZE, Andreas (1993). “Tarama Sözlüğü”. Türk Dilleri Araştırmaları (3): 267-270.
TİETZE, Andreas-TEKİN, Talat (1989). “Tarama Sözlüğü Üzerine Bazı Açıklamalar”. Erdem 5 (13): 285-293.
TİETZE, Andreas-TEKİN, Talat (1994). “Tarama Sözlüğü Üzerine Bazı Açıklamalar II”. Türk Dilleri Araştırmaları (4): 159-169.
TURAN, Fikret (2001). Eski Oğuzca Sözlük Bahşâyiş Lügati. İstanbul: Bay Yay.
Türk Dil Kurumu (1996). Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü I-VIII. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 2. bs.
Türk Dil Kurumu (2001). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
YASTI, Mehmet (2011). Esrârü’l-‘Ârifîn. Konya: Aybil Yay.
YAVUZ, Orhan (2002). Kansu Gavrî’nin Türkçe Dîvanı. Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yay.
YILMAZ, Emine-DEMİR, Nurettin (2009). “Kısas-ı Enbiya’dan Eski Anadolu Türkçesinin Sözvarlığına Katkılar I”. Festschrift to Commemorate the 80th Anniversary of Prof. Dr. Talat Tekin’s Birth. ed. Emine Yılmaz-Süer Eker-N. Demir. International Journal of Central Asian Studies 13: 495-517.
YILMAZ, Emine-DEMİR, Nurettin (2010). “Kısas-ı Enbiya’dan Eski Anadolu Türkçesinin Sözvarlığına Katkılar II”. Studies on the Turkic World. Festschrift in Honour of Stanisław Stachowski. ed. E. Mańczak-Wohlfeld and B. Podolak: 215–226.
YILMAZ, Emine-DEMİR, Nurettin (2012). “Kısas-ı Enbiyadan Eski Anadolu Türkçesinin Sözvarlığına Katkılar III”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi (19-1): 159-168.

Thank you for copying data from http://www.arastirmax.com