Effect of Perceived Organizational Justice and Organizational Trust on Organizational Commitment Behavior
Journal Name:
- Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi (EBAD)
Keywords (Original Language):
| Author Name | University of Author | Faculty of Author |
|---|---|---|
Abstract (2. Language):
The aim of this study is to determine the effect of perceived organizational justice and organizational trust on organizational commitment. The sample of the study in the survey model is composed of 566 primary school teachers working in the province and the districts of Edirne during the 2010-2011 educational year. The data of the study was collected using three different scales administered simultaneously. In the study, two basic results were obtained through using Beugre’s ‚Organizational Justice Scale‛, Nyhan and Marlowe’s (1997) ‚Organizational Trust Scale‛ and Meyer and Allen’s (2004) ‚Organizational Commitment Scale‛. First, it was determined that there was a positive and high relationship between the predictive variables of organizational justice and organizational trust and the predicted variable of organizational commitment. Second, the feeling of organizational trust was determined statistically to have higher accountability for the organizational commitment when compared to the feeling of organizational justice. As a result of the Path analysis, it was observed that the sub-dimensions of the organizational trust and organizational justice behaviors predicted the organizational commitment behavior in the positive direction. In conclusion, it can be stated that employees’ high organizational trust and organizational justice perceptions will result in an increased organizational commitment.
Bookmark/Search this post with
Abstract (Original Language):
Giriş
Toplumsal ve bireysel ihtiyaçları karşılaması için kurulmuş olan okullar özellikle
yirminci yüzyılın ikinci yarısından sonra sosyal ve bireysel değişimin önemli bir kaynağı olarak
görülmüştür (Olson, 2007). Okullara yüklenen bu görevi yerine getirmesinde birinci derece rol
öğretmenlere aittir. Eğitimsel çabaları etkili bir şekilde planlamak ve yönetmekle sorumlu olan
öğretmenlerin, okul üstündeki etkisi diğer öğelere göre çok daha fazladır (Tumin, 1965; Clark,
1984; Lockheed, 1989; Solmon, 1996; Başaran, 1996; Güneş, 1995; Konan, 2002; Celep & Polat,
2008). Öğretmenlerin, eğitim sistemlerinden beklenen ürünleri ortaya çıkarabilmesi ve
görevlerini tam olarak yerine getirebilmeleri uygun örgütsel çevrede görev yapmalarına
bağlıdır. Örgütsel çevrenin önemli değişkenlerinden biri olan örgütsel bağlılık davranışı uzun
yıllardır araştırmacıların ilgisini çeken bir konu olmuştur. Öğretmenlerden beklenen görevlerin
yerine getirilmesini örgütsel bağlılığın hangi düzeyde etkilediği ile ilgili araştırmaların sayısı
özellikle son yıllarda artmıştır (Sheldon, 1971; Buchanan, 1979; Varoğlu, 1993; Balay, 2000;
Celep, 2001; Laschinger, Finegan & Shamian, 2001; Zangaro, 2001; Chen vd., 2003; Koukkanen,
Leino-Kilpi & Katajist, 2003; Guatam, 2005; Frow, 2007; Tutar, 2007; Buluç, 2009).
Alanyazında örgütsel bağlılık davranışı faklı içerik ve değişkenlerle ilişkisini test etmeye
çalışan araştırmalar günümüzde çoğalmıştır. Bazı araştırmacılar örgütsel bağlılık ile
yöneticilerin liderlik sitillerini (Özden, 1997; Balay, 2000; Dick & Mctcalfe, 2001; Buluç, 2009;
Çokluk & Yılmaz, 2010), okul kültürü ve iklimi (Hoy vd., 2001; Çetin, 2004; Elbir & Doyuran,
2005; Erdem, 2007; Troman, 2008; Yüceler, 2009; Sezgin, 2010; Korkmaz, 2011), örgütsel destek
(Özdevecioğlu,2003), iş doyumu (Jenkins & Thomlinson, 1992; Vanderberg & Lance, 1992;
Cummings & Parks, 1995; Harrison & Hubbard ,1998; Tuten & Neidermeyer, 2004; Guatam vd.,
2004; Akar & Yıldırım, 2008; Izgar, 2008; Yılmaz & Çokluk-Bökeoğlu, 2008; İşçan & Sayın, 2010),
vatandaşlık (Mowday, 1998; Celep vd., 2005; Finegan, 2005; Gürbüz, 2006; Baş & Şentürk, 2011),
sağlık (Mete & Celep, 2004), tükenmişlik (Chuo, 2003; Güneş, Bayraktaroğlu & Kutanis, 2009)
arasındaki ilişkiyi araştırmışlardır.
Ayrıca alanyazın tarandığında bazı araştırmacılar örgütsel bağlılık ile örgütsel adalet
arasındaki ilişkiyi araştırırken (Folger & Konovsky, 1989; Mcfarlin & Sweeney, 1992; Orpen,
1994; Pillai, 1999; Yıldırım, 2002; Doğan, 2008; Kaneshıro, 2008; Yazıcıoğlu & Topaloğlu, 2009;
Çöp, 2008; Erkuş, Turunç & Yücel, 2010; İşcan & Sayın, 2010; Meydan, Basım & Çetin, 2011;
Uğurlu & Üstüner, 2011; Arslantürk, 2012) bazı araştırmacılar ise örgütsel bağlılık ile örgütsel
güven arasındaki ilişkiyi araştırmışlardır (Brocker,1997; Costigan, İlter & Berman, 1998; Dirks &
Ferrin; 2002; Demircan & Ceylan, 2003; Laka-Mathebula, 2004; Çetinel, 2008; Yılmaz, 2008;
Paker, 2009; Taşkın & Dilek, 2010; Demirel, 2008; Gider, 2010; Agun, 2011). Ancak bu
araştırmaların biri dışında (Kaneshıro, 2008) öğretmenlerin örgütsel bağlılık davranışında örgütsel güven mi? yoksa örgütsel adaletin mi? daha güçlü etkiye sahip olduğu ortaya
konulmamıştır. Bu araştırmanın örgütsel bağlılık, güven ve adalet arasındaki ilişkiyi incelemesi
acısından eğitim yönetimi alan yazınına önemli bir katkı yapacağı düşünülmektedir. Bu
araştırmada ilköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin örgütsel güven ve örgütsel
güven algılarının, örgütsel bağlılık algıları üzerindeki etkisi incelenmektedir.
İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin örgütsel bağlılık algılarının, örgütsel
güven ve örgütsel adalet algılarından yordanması amaçlanan bu çalışmada temel amaç
öğretmenlerin örgütsel bağlılık algılarında, örgütsel güven algısı mı, örgütsel adalet algısı mı
daha güçlü etkiye sahiptir? sorusuna cevap aranmaktadır
Yöntem
Araştırmanın modeli; Bu araştırma, ilişkisel tarama modelindedir. Araştırma modelinde
ikisi bağımsız biri bağımlı olmaz üzere üç değişken bulunmaktadır. Örgütsel adaletin alt
boyutları, dağıtımsal, işlemsel, etkiletişimsel ve sistemsel adalet bu araştırmada bağımsız
değişkenlerin bir parçasını oluşturmaktadır. Araştırmanın diğer bağımsız değişkeni örgütsel
güven alt boyutları olan kişilerarası güven ve sisteme güvendir. Araştırmanın bağımlı değişkeni
ise örgütsel bağlılık davranışının alt boyutları olan normatif bağlılık, duygusal bağlılık ve
devam bağlılığıdır. Araştırmada, öğretmenlerin verdiği cevaplara dayalı olarak, örgütsel güven,
örgütsel adalet ile örgütsel bağlılık arasında ilişkinin olup olmadığı ve varsa hangi düzeyde ve
yönde birbirlerini etkiledikleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırmada ayrıca öğretmenlerin
örgütsel bağlılık algılarında, örgütsel güven algısı mı, örgütsel adalet algısı mı daha güçlü
etkiye sahiptir sorularına yanıt aranmıştır
Evren ve örneklem; Araştırmanın hedef evreni, 2010-2011 eğitim-öğretim yılında Edirne
ili sınırları içinde yer alan Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı resmi ilköğretim okullarında görev
yapan 2367 öğretmenden oluşmaktadır. Edirne ilinde merkez ilçede dâhil olmak üzere 9 ilçe
bulunmaktadır. Bu dokuz ilçenin tamamı örneklem olarak alınmıştır. Örneklem büyüklüğü, 9
ilçedeki ilköğretim okullarında bulunan 2367 öğretmen üzerinden oransız eleman örnekleme
yöntemi kullanılarak seçilmiştir. Örneklem büyüklüğü ise, örneklem büyüklüğü hesaplama
formülü uygulanarak hesaplanmıştır. Araştırmanın örneklem büyüklüğünün 480 kişiden
oluşması gerektiği belirlenmiştir. Uygulama sırasında karşılaşılacak güçlüklerden en aza
indirmek ve örneklemin geçerliliğini arttırmak amacıyla 566 kişilik bir örneklem grubuna
ulaşılmıştır. Bu öğretmenlerin 215’i (% 37,9) kadınlardan, 351’i (% 62,1) ise erkek
öğretmenlerden oluşmaktadır. Bayan öğretmenlerin % 18,6’sı (1-5) yıllık bir mesleki kıdeme, %
32,1’i (6-10) yıl, % 37,6’sı (11-16) yıl ve % 11,6’sı ise ( 16 ve üstü) yıldan fazla mesleki kıdeme
sahiptir. Erkek öğretmenlerin % 15’i (1-5) yıllık bir mesleki kıdeme, % 30,1’i (6-10) yıl, % 44’ü
(11-16) yıl ve % 11,9’u (16 ve üstü) mesleki kıdeme sahiptir.
Veri toplama araçları; Araştırmada veriler, eş zamanlı olarak uygulanan üç farklı ölçek
ile toplanmıştır. Birinci ölçek Beugre's (1996) geliştirdiği ‚Örgütsel Adalet Ölçeği (ÖAÖ), ikinci
ölçek Nyhan ve Marlowe'un (1997) geliştirdiği ‚Örgütsel Güven Ölçeği (ÖGÖ), üçüncü ölçek ise
Meyer and Allen's (2004) geliştirdiği ‚Örgütsel Bağlılık Ölçeği’dir (ÖBÖ). Veri toplama aracı
öncelikli olarak geçerlilik ve güvenirlik çalışmaları yapılmıştır.
Örgütsel Adalet Ölçeği (ÖAÖ): Bu çalışmada kullanılan örgütsel adalet ölçeği toplam 35
maddeden oluşmaktadır. Ölçekteki 10 madde dağıtımsal adalet boyutunu, 5 madde işlemsel adalet boyutunu, 10 madde etkiletişimsel adalet boyutunu ve 10 madde sistemsel adalet
boyutlarını ölçmektedir. Örgütsel adalet ölçeğini yanıtlayan bireyler her bir maddeye katılma
düzeyleri ‚(1) Kesinlikle Katılmıyorum ile (5) Kesinlikle Katılıyorum arasında değişen beşli
Likert tipi bir ölçekte işaretlemektedirler. Örgütsel adalet ölçeğinin genel betimsel istatistik
sonuçlarına göre genel ortalama 80,01, standart sapması 24,17 ve varyansı 584,52 'dir. Ölçeğin
her bir boyutunun ne derecede güvenilir olduğunu değerlendirmek amacıyla madde analizine
dayalı olarak hesaplanan Cronbach Alfa iç tutarlılık katsayılarına bakılmıştır. Bu katsayılar;
dağıtımsal adalet boyutu için 0.91, İşlemsel adalet boyutu için 0.78, etkiletişimsel boyutu için
0.95, sistemsel adalet boyutu için 0.93 ve ölçeğin bütünü için ise 0.96 olarak bulunmuştur.
Örgütsel Güven Ölçeği (ÖGÖ): Örgütsel güven ölçeği 12 maddeden oluşmaktadır.
Ölçekteki 8 madde kişilerarası güveni, 4 madde ise sisteme güven alt boyutunu ölçmektedir.
Örgütsel adalet ölçeğini yanıtlayan bireyler her bir maddeye katılma düzeyleri ‚(1) Hemen
Hemen Hiç ile (7) Yüzde Yüz arasında değişen yedili Likert tipi bir ölçekte işaretlemektedirler.
2 alt boyuttan oluşan örgütsel güven ölçeğinin genel betimsel istatistik sonuçlarına göre ölçeğin
genel ortalaması 41,73, standart sapması 15,96 ve varyans değeri 254,74 'dür. Ölçeğin her bir
boyutunun ne derecede güvenilir olduğunu değerlendirmek amacıyla madde analizine dayalı
olarak hesaplanan Cronbach Alfa iç tutarlılık katsayılarına bakılmıştır. Bu katsayılar;
kişilerarası güven boyutu için 0.96, sisteme güven boyutu için 0.90 ve ölçeğin bütünü için ise
0.97 olarak bulunmuştur.
Örgütsel Bağlılık Ölçeği (ÖBÖ): Bu çalışmada kullanılan örgütsel bağlılık ölçeği toplam
17 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin duygusal bağlılık boyutunu 6 madde, 5 madde normatif
bağlılık boyutunu ve 6 madde ise devam bağlılığını ölçmektedir. Örgütsel adalet ölçeğini
yanıtlayan bireyler her bir maddeye katılma düzeyleri ‚(1) Kesinlikle Katılmıyorum ile (5)
kesinlikle katılıyorum arasında değişen beşli Likert tipi bir ölçekte işaretlemektedirler. Üç alt
boyuttan oluşan örgütsel bağlılık ölçeğinin genel ortalama puanı 51,86, standart sapma değeri
7,63 ve varyans değeri ise 58,25 olarak hesaplanmıştır. Ölçeğin her bir boyutunun ne derecede
güvenilir olduğunu değerlendirmek amacıyla madde analizine dayalı olarak hesaplanan
Cronbach Alfa iç tutarlılık katsayılarına bakılmıştır. Bu katsayılar; duygusal bağlanma boyutu
için 0.85, normatif bağlanma boyutu için 0.89, devamsal bağlanma boyutu için 0.79 ve ölçeğin
bütünü için ise 0.81 olarak bulunmuştur
Bulgular
Path katsayıları ve p değerleri incelendiğinde, öğretmenlerin kişiler arası güven
algılarındaki artış devam bağlılığının % 74’ünü açıklamakta iken duygusal ve devam bağlılığını
yordamada başarısızdır. Bu bulgu, örgütsel güven davranışının alt boyutu olan kişilerarası
güven, örgütsel bağlılık davranışının devam bağlılığının güçlü bir yordayıcı olduğunu
göstermektedir. Bu bulgu, kişilerarası güvene ilişkin algının olumlu hale gelmesiyle birlikte,
duygusal bağlılık davranışın arttığı biçiminde yorumlanabilir Öğretmenlerin dağıtımsal adalet
algılarındaki artış duygusal bağlanma davranışının % 15’ini ve devam bağlılığı davranışlarının
% 47’sini açıklamaktadır. Ancak dağıtımsal adalet, normatif bağlılık davranışını açıklamada
başarısızdır. Bu bulgu, örgütsel adalet davranışının alt boyutu olan dağıtımsal adaletin, örgütsel
bağlılık davranışının devam bağlılık davranışının daha güçlü bir yordayıcısı olduğunu
göstermektedir. Öğretmenlerin sistemsel adalet algısı, normatif bağlılığın % 1.26’sını ve devam % 1.34’ünü açıklamaktadır. Ancak sistemsel adalet algısı, duygusal bağlılığı
açıklama başarısızdır. Öğretmenlerin işlemsel adalet algıları ile duygusal bağlılık ve devam
bağlılıklarını açıklamada başarısızdır. Ancak öğretmenlerin işlemsel adalet algıları normatif
bağlılığın % 11’ini açıklamaktadır. Son olarak öğretmenlerin sisteme güven algıları örgütsel
bağlılığın tüm alt boyutlarını açıklamada başarısızdır.
Tartışma ve Sonuç
Araştırmada iki ana sonuca ulaşılmış ve raporlaştırılmıştır. Bunlardan birincisi,
yordayıcı değişkenler olan örgütsel adalet ve örgütsel güven ile yordanan değişken olan
örgütsel bağlılık arasında olumlu ve yüksek bir ilişkinin olduğu saptanmıştır. Çalışanların
örgütsel güven ve adalet algıları artığında örgütsel bağlılık davranışlarının artacağı istatistiksel
olarak görülmüştür. Birçok araştırma sonucu da (Pillai,1999; Beugre,1996; Arye,2002;
Korsgaard,1995; Kaneshıro, 2008) örgütsel bağlılık ile örgütsel güven ve adaletin bir birleriyle
ilişkili olduğunu ortaya koymuştur. Bu noktada öğretmenlerin kendilerinden beklenen
görevleri tam olarak yerine getirmeleri için yöneticilerin adaletli bir yönetim tarzı
benimsemeleri ve güvenli bir örgüt iklimi oluşturmaları öğretmenlerde yüksek bir bağlılık
duygusu oluşturacağı söylenebilir.
Bu araştırmada elde edilen ikinci önemli bulgu, çalışanların örgütlerine bağlılıklarında
örgütsel güvenin, örgütsel adaletten daha fazla önemli olduğu sonucudur. Örgütsel güven,
örgütsel adalet ve örgütsel bağlılığın birbirleri üzerine etkilerini araştıran alan yazında çok az
sayıda araştırmaya rastlanmaktadır. Kaneshıro (2008) örgütsel adalet, örgütsel güven ve
örgütsel bağlılık değişkenlerinin anlamlı bir biçimde ilişkili olduğunu belirlediği çalışması, bu
araştırmanın sonuçlarını desteklenmektedir. Bu nedenle yöneticiler öncelikli olarak
kurumalarında güven duygusu oluşturmaları önemlidir. Hoy ve Tarter’da (2004) okullardaki
örgütsel adaletin en temel taşının okuldaki güven algısı olduğunu öne sürmüştür. Bundan
dolayı yöneticiler öğretmenlere öncelikli olarak ona ve aldığı kararlara güvenmeleri gerektiğini
göstermeleri gerekmektedir. Yöneticilerin öğretmenlerde güven duygusu oluşturmaları için
idari işlerin dağıtımında, ek derslerin verilmesi, nöbet uygulamalarında öğretmenler arasında
ayrım yapmadan adil davranmaları öğretmenlerin güven duygularını arttıracaktır. Artan güven
duygusu ile birlikte öğretmenlerin bağlılıkları artacak ve böylece örgüt kendinden beklenen
düzeyde nitelikte ve verimli işleyecektir. Aynı zamanda idari ve akademik işlerde yüksek
düzeyde performans gösteren öğretmenlerin adalet ve güven algılarını arttırmak için
yöneticilerin fazladan çaba göstermesi önerilebilir. Zira bu öğretmenlerin örgütlerine
bağlılıkların yüksek olmasından örgüt kazançlı çıkacaktır. Yöneticilere, bu çalışanlar için
özellikle ödüllendirme ve ya ceza işlemlerinde daha adil davranılması ve güven duygularının
artırılması önerilebilir.
Sonuç olarak, alanyazındaki çalışmalara benzer bir biçimde bu araştırmada da örgütsel
güven ile örgütsel bağlılık arasında anlamlı ilişki olduğu tespit edilmiştir. Bu noktada
yöneticilerin davranışlarında tutarlı, dürüst ve yardımsever davranmaları, dedikodudan
kaçınmaları, sır tutmaları, nezaketli davranmaları, iletişim kanallarını açık bırakmaları ve
çalışanlarına ilgili göstermeleri öğretmenlerin güven duygularını arttırmak etkili yollar olacağı
söylenebilir. Güven algısının yüksek olduğu örgütle çalışanların örgütlerine bağlılıkları
artacaktır. Bu durum hem çalışanların performanslarını yükseltecek hem de örgütün verimliliğini artıracaktır. Özelikle çalışanların örgütlerine bağlanmalarının zorunluktan hislerini
engellemeleri ve duygusal bağlılıklarını artırmaları gerekmektedir. Bağlılığın alt boyutlarından
birisi olan duygusal bağlılığı artırmak için yöneticilerin daha fazla çaba harcaması gerektiği
unutulmamalıdır.
Bu araştırmada, örgütsel bağlılık üzerinde örgütsel güvenin ve örgütsel adaletin
etkisinin pozitif yönde ve anlamlı olduğu, öğretmenlerin örgütsel bağlılık davranışlarını,
örgütsel güven ve adaletin arttırdığı ortaya konmuştur. Araştırmada ayrıca öğretmenlerin
örgütsel güven algılarının, örgütsel adalet algısına göre örgütsel bağlılığı daha fazla arttırdığı
ortaya konmuştur. Örgütsel güven, örgütsel adalet ve örgütsel bağlılık arasındaki ilişkinin
düzeyi ve yönünün incelendiği bu çalışmanın bulgularına dayalı olarak; işgörenlerin yüksek
örgütsel adalet ve örgütsel güven algıları, artan bir örgütsel bağlılıkla sonuçlanacağı
söylenebilir.
FULL TEXT (PDF):
- 2