Kusursuz Toplum-İdeal Eğitim: İyi Ütopyalarda Eğitim Modelleri İncelemesi

Çalışmanın Temeli: Ütopya, gerçekleşmeyeceği bilinerek, kusursuz bir dünya düşleme geleneğinin edebi/felsefi adıdır. Ütopyalar insanlığa mutlu yaşam vaadi verirler; ya da “bir gün mutlaka” umudunu canlı tutarlar. Bu “doğru düşler kurarsak doğru adımlar atarız” idealinin, her çağda/her ülkede kabul görmüş olması, ütopyaların, hayal kurmaktan öte, işlevsel ve rasyonel kurgular olduğunu düşündürür. Bu çalışma, ütopyaların politik, felsefi ve yazınsal işlevlerinin yanı sıra eğitimbilimsel işlevleri de olduğu varsayımından yola çıkarak, düşlenen ideal yaşantıların, eğitim yaşantılarına dair olanlarını ayırmak, ütopyaların olası/olumlu etkilerini eğitim tartışmalarına taşımak düşüncesindedir. Çalışmanın Amacı: Bu çalışma ütopyacı yaklaşımın eleştirel karakterini kullanarak, hem ütopyalara hem de eğitim sistemlerine ilişkin çözümlemeler denemek amacındadır. Bu bağlamda, ütopyaların/olumlu ütopyaların iyimser yapılandırmacılığından eğitim adına yararlanmak, ideal toplum düşlerinde eğitime verilen yeri/önemi ayırt etmek, ütopya ideallerinin, günümüzün toplumsal/eğitimsel yaşantılarında ne kadar gerçekleştiğini merak etmek ve eğitimin şimdiki zamanına/geleceğine ilişkin çıkarımlarda bulunmak amacıyla yola çıkılmıştır. Kanıt Kaynakları: Çalışmanın örneklemi olarak, ütopyacı yaklaşımın tarihsel süreci/sırası içinde, önceliği olan olumlu ütopyalar ve etkisi diğer ütopya çalışmalarına taşınan/klasikleşen eserler seçilmiştir. Bunlar, Platon’un “Devlet” (İ.Ö. 375), Farabi’nin “Medinet’ül Fazıla” (930), More’un “Ütopya” (1516), Campanella’nın “Güneş Ülkesi” (1602) ve Bacon’un “Yeni Atlantis” (1624) adlı ütopyalarıdır. Bu beş özendirici ütopyanın eğitim modelleri, felsefi, kuramsal, amaçsal yaklaşımları, temel bilgi/bilim alanları, ders programları ve eğitim ortamları incelenmiş ve karşılaştırılmıştır. Ana Tartışma ve Sonuçlar: Ütopyaların eğitim idealleri ya da ideal eğitim ütopyaları hakkında, tartışılması gereken bulgular şunlardır: Ütopya yazarları, birbirleriyle halef/selef durumundadırlar ve Antik Çağın/Platon’un ütopyasının tüm ütopyalara etkisi söz konusudur. Bu etki, ideal eğitimin, aileden çok devletin sorumluluğunda olması, bireycilikten çok toplumcu amaçlar taşıması ve teorilerden çok faydacı/işlevsel özellikler taşıyan bir eğitim olması gerektiği şeklindedir. Felsefi söylemiyle, Farabi, Platon’un rasyonalist/spiritüalist felsefesini erdemli şehir ütopyasına taşımıştır; akılla bilginin birliği temelinde, bilginin doğuştan olduğu düşüncesinde ilk/iki ütopya tasarımı aynı tezlerde birleşir. More, eğitime Epikürcü felsefeyle Pragmatizmi birleştiren bir işlev yükler. Campanella Pragmatik eğitimi toplumsal yarar düzeyine taşıyarak, ütopyasına Sosyalizmi eklemiştir. Bacon ise, Materyalist bilimlerin öncüsüdür; deney, buluş ve evrensel bilgi alışverişini amaçlayan eğitim programları önermektedir. İncelenen ütopyaların tümünde eğitimin devletin ve yöneticilerin görevi olmasının karşılıklı koşulunun, ideal devlet için iyi yurttaş/vatandaş, erdemli insan yetiştirilmesi olduğu vurgulanmıştır. Ütopyalardaki ideal eğitim modellerinin hepsinde çocuk/genç eğitimi önemsenmektedir; yetişkinlerin eğitiminin de örgün eğitimin sonucu ve devamı olarak izlenmesi gerektiği belirtilmektedir. İncelenen ütopyalarda, ortak yan olan kolektif mülkiyete dayalı sosyo-ekonomik düzen önerileri, eğitimin zorunlu ve ücretsiz olması idealiyle örtüşmektedir. Platon ve Farabi’de eğitimin temeli matematiktir, diğer dersler de matematik bilgileri gerektirir. Bu temel, More’da tarım ve iş eğitimi, Campanella’da meslek eğitimi, Bacon’da bilim insanı yetiştirme eğitimidir. Eğitim programlarının içerdiği dersler, Platon’da ve Farabi’de hemen hemen aynıdır; matematik ve türevleri olarak algılanan, felsefe, beden eğitimi ve sanat eğitimidir; diğer ütopyalarda ders sayısı artarak, bunlara din, doğa bilgileri, tarım, yabancı dil ve yetenek dersleri eklenmiştir. İncelenen ütopyalarda, eğitim ortamları boyutunda, ilk kez Platon’da yerleşik eğitim/okul sistemi tasarlanmıştır. More okullaşmadan söz etmekle birlikte, bir eğitim yeri/binası betimlememiştir, Campanella ve Bacon’da eğitim öğretim ortamları görkemli ve özel mimarisi olan okullardır. Güneş Ülkesi ve Yeni Atlantis’de, ülkenin/şehrin tümü eğitim ortamı gibi planlanmıştır: Her biri bir bilim dalına ayrılmış duvarları ve panolarıyla eğitim öğretim ortamları, bugünkü dille üniversite kampuslarına benzetilebilir. Klasik ütopyaların hepsi eğitimde disiplini savunurlar. Demokrasi taleplerinin yanı sıra ve bazen de çelişircesine bürokratik, hiyerarşik, disiplinci ve kural koyucudurlar. Platon’da daha yasakçı, ayrımcı ve tutucu bir eğitim sistemi önerilirken, Avrupalı eğitim ütopyalarında daha eşitlikçi, cezadan çok ödüle yer veren, özendirici eğitim yaklaşımları kurgulanmıştır. İncelenen ütopyalar, kent/ada coğrafyası üzerinde kurgulanmıştır. Ütopyalarını, Platon Sparta şehir devletiyle, Farabi bir şehir toplumu/Medine ile, More ada/kent Abraxa, Campanella Ben Salem adası ve Bacon Nova Atlantis adasıyla sınırlamışlardır. Bu coğrafya seçimleri, siyasi anlamda soyutlanmış ama eğitim/öğretim ve bilimsel alışverişi canlı tutulan toplumları simgelemektedir. Ütopyalarda düşlenen ideal eğitim modellerinin, öğrenci merkezli olduğu söylenemez. Öte yandan, gözleme dayalı/koşullandırmacı öğretimle davranışçı, ezber bilgi yerine düşünme becerisi amacıyla bilişsel, uygulamalı/işbirlikçi/ihtiyaca dayalı öğrenme süreçleriyle yapısalcı özellikler taşımaktadırlar. Bu açıdan, ütopik eğitim anlayışları, günümüzün yapılandırmacı eğitim, yaygın eğitim, iş/meslek eğitimi anlayışlarıyla benzeşmektedir. İdeal toplum eğitimden yararlanan toplumdur; ütopyacı anlamda ya da gerçekçi anlamda. Ütopyalardan ideal eğitimin nasıl olması gerektiği konusunda yardım alırken, nasıl olmaması konusunda ve bu çalışmanın devamı anlamında, disütopyaların ve son dönem çocuk edebiyatı/ütopyalarının incelenmesi önerilebilir. Bu makalenin nihai önerisi, eğitim ütopyaları yazılmasının daha güzel bir dünya/mutlu toplumlar idealine ve yeni eğitim modellerine giden yolda anlamı olacağıdır.