İBN SÎNÂ’YA GÖRE TANRININ BİR MAHİYETİ VAR MIDIR?

Mâhiyet ve varlık arasındaki ayrım İslam düşüncesinin en temel tezlerinden birini meydana getirir. Mâhiyet ve varlık ayrımıyla Zorunlu ve mümkün varlık ayrımı birbiriyle yakından ilişkilidir. Mâhiyet ve varlık arasındaki ayrımı ilk ortaya atanın Farabî olduğunu söyleyenler olduğu gibi, bu ayrımı İbn Sînâ’ya isnat ederken onun öncüsünün Farabî olduğunu ifade edenler de vardır. 1 İbn Sînâ, Zorunlu varlık ve Mümkün varlık arasındaki en temel farklılığı varlık ve mâhiyet ayrımıyla ilişkilendirmekte ve bu ayrım yoluyla temellendirmektedir. Buna göre Zorunlu Varlık “varlığından ayrı bir mâhiyeti olmayan” varlık; mümkün varlık da “varlığından başka bir mâhiyeti olan” varlıktır. İbn Sînâ’ya göre Zorunlu Varlığın varlığından ayrı, varlığı gerektiren bir mâhiyeti yoktur. Çünkü ona göre varlığından ayrı mâhiyeti olanlar sebepli varlıklardır. 2 Burada temel sorun Vâcibu’l-Vücûd’un varlığından başka bir mâhiyeti olmamak tam olarak ne anlama gelmektedir? Bu tür bir yargı Vâcibu’l-Vücûd’un bir mâhiyetinin olmadığını söylemekle eş değer midir? Bir varlığın mâhiyeti onun salt varlığı olabilir mi? Bir mâhiyeti olmayan salt varlık düşüncesinin akla sığmayan, anlaşılmayan bir şey olduğunu dile getiren Gazâlî, mâhiyetin yadsınmasının gerçekliğin yadsınmasıyla aynı anlama geleceğini ifade etmektedir. 3 İbn Sînâ’nın Vâcibu’l-Vücûd’a bir mâhiyet atfetmediğini düşünen Gazalî gibi düşünürlerin yanı sıra, İbn Sînâ’nın “Vâcibu’l-Vücûd’un varlığından ayrı bir mâhiyeti yoktur”, ifadesinin Vâcibu’l-Vücûdun bir mâhiyeti olduğunu inkar anlamına gelmediğini ve söz konusu mâhiyetin Vâcibu’l-Vücûd’un varlığı (hakikati, inniyeti, anity) olduğunu ileri süren düşünürler vardır. Burada çevirisini verdiğimiz yazı yukarıda değindiğimiz sorunu farklı bakış açılarından ele almaktadır. Bu yazı E. M. Macierowski’nin “Does God Have A Quiddity According To Avicenna?” adlı yazısının çevirisidir.