Buradasınız

DİVANÜ LÛGATİ’T-TÜRK’TE ÖRTMECE SÖZCÜKLER ÜZERİNE

ABOUT THE WORDS OF EUPHEMISM IN DİVANÜ LÛGATİ’T-TÜRK

Journal Name:

Publication Year:

Author Name
Abstract (2. Language): 
There have been lots of written works for depicting Turkish language, history and culture. Divanü Lûgati’t-Türk which was written at 1073/1074 is one of the most important work of Turkish language, literature and culture. The translation of Divanü Lûgati’t-Türk, which is one of the works of Karahanlı Turkish period, was published by Besim Atalay in 1939 years. The Divanü Lûgati’t-Türk which is the first source about the Turkish world’s literature, language, cultural, social situation in the 11th century gives us very important and original know-ledges for Turcology researching. Semantics is an are of science that studies the meanings of a language using the diachronic and synchronic methods. It is well known that there are few studies on semantics in Turkish. So, there are many semantic issues which must be examined synchronicly and diachronicly in Turkish. Semantic change, may be described as one word becoming to have a expression of a different concept in time, or its making its meaning range narrower or wider. Euphemism means that an inoffensive expression or a word is used in place of blunt, harsh, indecent one that is considered to be upsetting or embarrassing. This situations is very widespread in hunting and animal names, death and names of illness, sexuality and physiological process and names of some shameful things. In this article, the words of euphemism in vocabulary of Divanü Lûgati’t-Türk will be determined and examined. Some of these words is defined as ‘hapax legomenon’ in vocabulary of Divanü Lûgati’t-Türk. Semantics is an are of science that studies the meanings of a language using the diachronic and synchronic methods. It is well known that there are few studies on semantics in Turkish. So, there are many semantic issues which must be examined synchronicly and diachronicly in Turkish. Semantic change, may be described as one word becoming to have a expression of a different concept in time, or its making its meaning range narrower or wider. Euphemism means that an inoffensive expression or a word is used in place of blunt, harsh, indecent one that is considered to be upsetting or embarrassing. This situations is very widespread in hunting and animal names, death and names of illness, sexuality and physiological process and names of some shameful things. In this article, the words of euphemism in vocabulary of Divanü Lugati’t Türk will be determined and examined. Some of these words is defined as ‘hapax legomenon’ in vocabulary of Divanü Lugati’t Türk.
Abstract (Original Language): 
Türk dili, tarihi ve kültürünü anlatmak bakımından birçok eser yazılmıştır. 1073/1074 yıllarında yazılmış olan Divanü Lûgati’t-Türk, Türk dilinin, edebiyatının ve kültürünün en önemli eserlerinden biridir. Karahanlı Türkçesi eserlerinden olan Divanü Lûgati’t-Türk’ün tercüme yayını 1939 yılında Besim Atalay tarafından yapılmıştır. XI. asır Türk dünyasının dil, edebiyat, kültür ve sosyal durumuyla ilgili zengin ve özgün ilk bilgileri veren Divanü Lûgati’t-Türk, Türkoloji araştırmalarında her zaman temel kaynak olmuş ve araştırmacılar tarafından çok yönlü olarak ele alınmıştır. Anlam bilim, dili art zamanlı ve eş zamanlı yöntemleri kullanarak anlam yönünden inceleyen bilim dalıdır. Türkçede anlam bilimi çalışmaların azlığı bilinmektedir. Anlam bilimi ile ilgili hem eş zamanlı hem de art zamanlı biçimde incelenmesi gereken birçok sorun bulunmaktadır. Anlam değişmesi, bir kelimenin zamanla farklı bir kavramı anlatır duruma gelmesi ya da önceki anlam alanını daraltması veya genişletmesi olarak tanımlanabilir. Örtmece, söylenmesinden rahatsızlık duyulan veya utanılan bir durumu uygunsuz, kaba, yakışıksız kelimelerle ifade etmek yerine, daha uygun kelimelerle ifade etmektir. Bu örtmeceler hayvan adları, ölüm ve ölüm ile ilgili durum ve nesneler, hastalık adları, cinsellik ve çeşitli fizyolojik süreçleri içeren ayıp sayılan kavramlar ve insan ilişkilerinde kişilerin birbirlerini nitelemeleri ve hitaplarında yoğunlaşmaktadır. Bu makalede Divanü Lûgati’t-Türk’ün söz varlığında yer alan örtmece sözcükler tespit edilecek ve incelenecektir. Bu sözcüklerden bazıları Divanü Lûgati’t-Türk’ün söz varlığında ‘hapax legomenon’ olarak tanımlanan sözcüklerdir. Anlam bilim, dili artzamanlı ve eşzamanlı yöntemleri kullanarak anlam yönünden inceleyen bilim dalıdır. Türkçede anlam bilimi çalışmaların azlığı bilinmektedir. Anlam bilimi ile ilgili hem eş zamanlı hem de art zamanlı biçimde incelenmesi gereken birçok sorun bulunmaktadır. Anlam değişmesi, bir kelimenin zamanla farklı bir kavramı anlatır duruma gelmesi ya da önceki anlam alanını daraltması veya genişletmesi olarak tanımlanabilir. Örtmece, söylenmesinden rahatsızlık duyulan veya utanılan bir durumu uygunsuz, kaba, yakışıksız kelimelerle ifade etmek yerine, daha uygun kelimelerle ifade etmektir. Bu örtmeceler hayvan adları, ölüm ve ölüm ile ilgili durum ve nesneler, hastalık adları, cinsellik ve çeşitli fizyolojik süreçleri içeren ayıp sayılan kavramlar ve insan ilişkilerinde kişilerin birbirlerini nitelemeleri ve hitaplarında yoğunlaşmaktadır. Bu makalede Divanü Lugati’t Türk’ün sözvarlığında yer alan örtmece sözcükler tespit edilecek ve incelenecektir. Bu sözcüklerden bazıları Divanü Lugati’t Türk’ün sözvarlığında ‘hapax legomenon’ olarak tanımlanan sözcüklerdir.
107
120

REFERENCES

References: 

Arıkoğlu, E-Kuular, K. (2003). Tuva türkçesi sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Arslan, H. E. (2002-II). Tabu (taboo) ve kelimelerin anlam alanlarına etkisi, Türk Dili
Araştırmaları Yıllığı Belleten, 35-56. http://www. tdk.gov.tr/images/css/
TDA/2002_2/2002_2_03_Arslan.pdf. adresinden elde edildi.
Ata, A. (1996). Çok kelimesinin kökeni üzerine, Türk Dili Dergisi, Sayı: 534, 1310-1313.
http://www.tdk.gov.tr/images/css/TDD/1996s534/1996s534_00_13_A_ATAY.pdf
adresinden elde edildi.
Aydemir, A. (2012-a). Divanü lugati’t türk’te aşk ve cinsellik üzerine, The Journal of
Academic Social Science Studies, (5) 2, 15-41. Doi Number:
http://dx.doi.org/10.9761/JASSS_45 ISSN: 2147-2971
Aydemir, A. (2012-b). Türkçede art zamanlı söz varlığı boyutuyla: ‘yok’ ve ‘çok’ kelimeleri
üzerine, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, (101) 200, 133-168. ISSN: 0255-0644
turan.org.tr
Aydemir, A. (2013). Divanü lugati’t türk’te problemli iki cümle üzerine, Turkish Studies,
(8) 4, 223-231. Doi Number : 10.7827/TurkishStudies.3483 ISSN: 1308-2140
Clauson, S.G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century turkish, Oxford
University Press.
Clauson, S.G. (2007). Türkçede sekizinci yüzyıldan önce kullanılan ekler, (Çev. Uluhan
Özalan), Dil Araştırmaları Dergisi, (1) 1, 185-196. http://www.dilarastirmalari.com/
adresinden elde edildi.
Çağatay, S. (1979-I). Türkçede ‘kadın’ için kullanılan sözler, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı
Belleten, 13-49. http://www.tdk.gov.tr/images/css/TDA/1962/1962_2_
Cagatay.pdf adresinden elde edildi.
Deer, J. (1954). İstep kültürü, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi,
(12) 1.2, 159-176. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1244/14214.pdf
adresinden elde edildi.
Demirci, K. (2008). Örtmece (euphemısm) kavramı üzerine, Millî Folklor Dergisi, Sayı: 77,
21-34. http://www.millifolklor.com/tr/ adresinden elde edildi.
Doerfer, G. (2008). İran’daki türk dilleri, Dil Araştırmaları Dergisi, (Çev. Sultan Tulu),
Sayı: 3, 99-110. http://www.dilarastirmalari.com/2008-3.html adresinden elde
edildi.
Ekşi, P. (2012). Altay dillerinde /k/ fonemi, İdil Sanat ve Dil Dergisi, (1) 2, 17-29. DOI:
10.7816/idil-01-02-02
Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü, 2. Baskı, Ankara: Bizim Büro Yayınları.
Gülensoy, T. (2007). Türkiye türkçesindeki türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü,
Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Güngör, A. (2006). Tabu-örtmece (euphemism) sözler üzerine, Atatürk Üniversitesi
Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 29, 69-93. http://edergi.atauni.edu.tr/index.php/taed
adresinden elde edildi.
İbn Fazlan. (1995). İbn fazlan seyahatnâmesi, (Haz. Ramazan Şeşen), İstanbul: Bedir
Yayınları.
İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün şamanizm materyaller ve araştırmalar, Ankara: Türk
Tarih Kurumu Yayınları.
İnan, A. (1998). Makaleler ve İncelemeler, Cilt I-II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Karabulut, F-Ospanova, G. (2013). Örtmece sözlerin mantığı: kazak türkçesi ile türkiye
türkçesinde karşılaştırmalı model analizi, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim
Dergisi, (2) 2, 122-146. http://dx.doi.org/10.7884/teke.156
Karakurt D. (2011). Türk söylence sözlüğü, http://upload.wikimedia.org/wikipedia/
tr/0/00/TurkSoylenceSozlugu.pdf adresinden elde edildi.
Kâşgarlı Mahmud. (2006). Divanü lûgati’t-türk, (Çev. Besim Atalay), Ankara: Türk Dil
Kurumu Yayınları.
Killi, G. (2006). Hakas türkçesinde tabu sözler ve örtmece, Ankara Üniversitesi Modern
Türklük Araştırmaları Dergisi, (3) 3, 50-65. IDOI: MTAD 2006,3(3):50-65 (Mak. #42)
Koç, A. (2010). Hastalık isimlerinde örtmece, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı:
188, 77-94. ISSN: 0255-0644 turan.org.tr
Naskali, E.G-Duranlı, M. (19999). Altayca-türkçe sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu
Yayınları.
Ögel, B. (1984). İslâmiyetten önce türk kültür tarihi orta asya kaynak ve buluntularına
göre, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Ölmez, M. (2013). Moğolların gizli tarihi ve söz varlığı üzerine, bengü beläk. Ahmet Bican
Ercilasun Armağanı, (Ed. Bülent Gül), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü
Yayınları, 377-384, http://www.turkkulturu.org.tr adresinden elde edildi.
Rasonyi, L. (1996). Tarihte türklük, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü
Yayınları.
Sıddıkov, Z. (2007-II). Vuruş kavramlı türkçe akraba kelimeler: ses olayları ve etimoloji,
Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 151-173.
http://www.tdk.gov.tr/images/css/TDA/2007_2/2007IIsiddikov.pdf adresinden
elde edildi.
Starostın, S.A.-Dybo, A.V.,-Mudrak, O.A. (2005). Etymological dictionary of the altaic
languages, Leiden-Boston.
Şen, S. (2009-II). Çok sözcüğü nereden geliyor?, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten,
107-111. http://www.tdk.gov.tr/images/css/TDA/2009_2/2009IIsens.pdf
adresinden elde edildi.
Şeyh Süleyman Efendi. (1902). Çagataj-osmanisches wörterbuch, (Haz. Ignaz Kunos),
Budapeşte.
Tanyu, H. (1984). Totem, totemizm ve tabu üzerinde yeni araştırmalar, Ankara
Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, (26) 1, 155-172. DOI: 10. 1501 /Ilhfak _
0000000259
Tarama Sözlüğü. (Muhtelif). Cilt I-VI, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tavkul, Ufuk. (2003). Codex cumanicus ve karaçay-malkar türkçesi, Türk Dünyası Dil ve
Edebiyatı Dergisi, Sayı: 15, 45-81.
http://www.tdk.gov.tr/images/css/TAE/2003_15/2003_15_04_Tavkul.pdf
adresinden elde edildi.
Toparlı, R-Vural, H-Karaatlı, R. (2007). Kıpçak türkçesi sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu
Yayınları.
Tuna, O.N. (1976). Osmanlıcada moğolca kelimeler, İstanbul Üniversitesi Türkiyat
Mecmuası, Sayı: 18, 281-314. http://www.journals.istanbul.edu.tr/tr/
index.php/turkiyat adresinden elde edildi.
Türkmen, S. (2009). Türkçedeki örtmece sözler, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, (6)23,
131-140. http://www.karam.org.tr/Makaleler/1645169984_turkmen.pdf
adresinden elde edildi.
Üçok, N. (1951). Fonemlerin özellikleri üzerine bir deneme, Ankara Üniversitesi Dil ve
Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, (9)4, 363-380.
http://dergiler.ankara.edu.tr/detail.php?id=26 adresinden elde edildi.
Üstüner, A. (2009). Örtmece sözlerle ilgili terimler, Turkish Studies, (4) 8, 166-176. Doi
Number: 10.7827/TurkishStudies.946 ISSN: 1308-2140
Yudahin K.K. (1998). Kırgız sözlüğü, (Çev. A. Taymas), Cilt I-II, Ankara: Türk Dil Kurumu
Yayınları.
Yusuf Has Hacib. (2006). Kutadgu bilig, (Haz. Reşid Rahmeti Arat), İstanbul: Kabalcı
Yayınları.

Thank you for copying data from http://www.arastirmax.com