BİR VARLIKBİLİM SORUNSALI OLARAK KENTSEL MEKÂNIN KORUNMASI

Korumanın bir çok tanımı bilgi kuramından yola çıkmakta ve miras, anıt, tarihi yapı gibi deyimlerle konuya yaklaşmaktadırlar. Ondokuzuncu yüzyılda estetik kaygılarla başlayan korumanın boyutları günümüzde genişlemiş ve toplumsal bellek ve yer kavramlarıyla tanımlanan, bireyin yaşamına dair her şeye ilişkin bir olguya dönüşmüştür. Bu durumda bilgi kuramı yetersiz kalmaktadır. Bu çalışma konuya bir başka açıdan bakmakta ve varlık bilimini korumanın bağlamı olarak yorumlamaktadır. İnsanın en büyük kültür ürünü olduğu söylenen kentler sürekli olarak eskiden varolanla varolacak olanı içlerinde barındırırlar. Bu bağlamda iktisadi yapının getirdiği devingen büyüme süreçleri ile kullanımlardaki çeşitlenme, sosyal yapının getirdiği kentteki sınıfların hareketliliği kenti sürekli olarak bir çatışma alanına dönüştürür. Bu çatışma içinde kent kendini yeniden üretir. Chicago kent sosyolojisi okulunun 1920’lerden başlayarak geliştirdiği kentin gelişmesi ve kendini yenilemesine ilişkin ‘kentsel ekoloji’ yaklaşımı kenti bir organizma olarak görür ve bir kenti oluşturan ve yeniden oluşturan süreçleri inceler. İlk sürece bağlı olarak kentler önce merkezde yoğunlaşmakta ve yapılaşmış alanlarını oluşturmaktadırlar (centralization). Daha sonra her kentin yaşamında kimi zaman merkezden çepere doğru gelişmeler yaşanmakta (decentralization), burada bazı eşiklerle karşılaşıldığında yeniden merkezde yoğunlaşma istemi ortaya çıkmaktadır. Kent çepere doğru büyüdüğünde merkezdeki eski dokular terk edilmekte, terk ve işgal (succession-invasion) olarak bilinen ikinci süreç oluşmaktadır. Bu durumda kimi kullanım ya da sosyal gruplar zaman içinde değişen koşullara bağlı olarak bir bölgeyi terk etmekte, daha alt düzeydeki kullanım ve gruplar o yöreyi işgal etmektedir. Özellikle kentlerin çepere doğru yayıldığı dönemlerde oluşan bu durumlarda, eskiden prestiji olan yerler çöküntü bölgelerine dönüşmekte ve korumanın kentsel dokudaki konusunu oluşturan tarihsel ve değerli yapılar çöküntü sürecine girmektedirler. Sonraki dönemde ise, kent yeniden merkeze yöneldiğinde, bu kez korumanın konusunu oluşturan binaların bulunduğu yerlerde arazinin getirisi yükselmekte ve bu tür yapılar yıkılarak yerlerine yeni yapılar inşa edilebilmektedir. Kentsel ekolojinin kenti bir organizma olarak görmesine karşı çıkan Marksçı düşünürler ise, kentin bir organizma olmadığını, bir siyasi çatışma alanı olduğunu savlayarak, sınıfların ve devletin müdahaleleriyle kentin üretildiğini ve yeniden üretildiğini vurgulamışlardır. Yukarda açıklanan süreçler içinde çok sayıda ve farklı nitelikte siyasa devreye sokulmuştur. Bir kentin durağan olmadığına ve kendini yeniden üretmesi gereğine değinilmişti. Kuşkusuz kentlerin belirli yörelerinde değişim ve dönüşümler de olacaktır. Ancak, anılan siyasaların çoğu salt çöküntü bölgeleri için kullanılmamış, toplumsal belleği oluşturan, orada-varlığın deneyimlediği değerleri de yok etmiştir. Çalışmada yazar, kendi meslek deneyimi ile okumalarına bağlı olarak kentlerin yeniden üretim süreçlerine ilişkin uygulama ya da kuramsal çerçeveleri, varlığın sürdürülmesi olarak tanımladığı koruma olgusu ile ilintilendirerek irdelemiştir. Koruma kentlerin yeniden üretilmesinde başvurulan olgulardan bir tanesini oluşturmaktadır. Salt teknik süreç olarak yorumlandığında bilgi kuramının mantığı devreye girmekte ve niçin, neyi, nasıl koruyacağımızın yanıtları gereksinim, işlev, kamusal alan, bezeme, kültür mirası ve kişilik gibi daha kolay yanıtlayabileceğimiz noktalarında yoğunlaşmaktadır. Sonuçta nesneler dünyası ile uğraştığımız da bir gerçekliktir. Ancak bu yaklaşımlar yeterli midir? Varlıkbilim bunları yetersiz görmekte ve temel tartışmanın nesnelerin varoluşunda yattığını savlamaktadır. Heidegger’in deyişiyle ‘hakkında konuştuğumuz, anlam yüklediğimiz ve ilintilendirdiğimiz her şey varlığa aittir’. Dolayısıyla varlık, hem kendimizdir, hem de hakkında yorum yaptığımız, anlamlar yüklediğimiz dışımızdaki nesnelerdir. Bu bütünlük, yinelemek gerekirse; “şeylerin nesnel mevcudiyetinde, gerçeklikte, sürdürülebirlikte, geçerlilikte, varoluşta (Da-Sein), ve orada varolmakta aranmalıdır” (Heidegger 1996, 5). Bu bağlamda doğal ve kültürel varlıkların korunması, temelde kendi varlığımızın da korunması anlamına gelmektedir. Korumanın konusu olan nesneler kendi başlarına düşünüldüğünde yalnızca vardır, ‘Orada- Varlık’ın ise dünyası vardır. Koruma bu bağlamda düşünüldüğünde ve toplum tarafından benimsendiğinde başarılı olabilmektedir. Bireye, çevresindeki nesnelerle bir bütün olduğunda kendi varlığını sürdürebileceği bilinci aşılanmalıdır. Toplumsal koşullanmalarımız ve eğitim sistemlerimiz insanın kendi varlığına eğilmiyor. Ya bilgi kuramının koşullanmaları, ya da salt pratik bilgi bireyde kendi varlığına karşı yabancılaşmaya ve kafa karışıklığına neden olmaktadır. Bu çerçevede yazar, orada-varlığa (Da-Sein) bir nitelik daha eklenmesi gerektiğini düşünmektedir. Bu da korunacak doğa ve kültür varlıklarına sahip çıkmaktır. Koruma söylemi uzun dönem aydınların denetiminde kalmış, korunacak nesnenin kendisinden çok üzerinde bulunduğu yerin getirisi ön plana çıkmıştır. Korunacak nesnenin kendisi, gerçek varlığı, bir yaşamı sürdürme öğesi olduğunda birey o nesneyle kendi varlığını bütünleştirmekte ve koruma bilinci gelişebilmektedir. Nasıl ki kamu bilinci ve tıp bilimi, bireylerin yok edilmeleri değil, sonuna kadar varlıklarının sürdürülmesi üzerine kurgulanmıştır, koruma da bu yönüyle algılanmalı ve çevre ahlâkı açısından da insanın içinde bulunduğu doğa ile kendi ürettiği saygın kültür varlıklarını yok etmesinin kendi varlığını da yok edeceği bilinciyle donatılmalıdır.