Buradasınız

Anasayfa » Content

KAPPADOKİA BÖLGESİ OSMANLI DÖNEMİ KİLİSELERİ: ÖRNEKLER, SORUNLAR, ÖNERİLER

CHURCHES IN THE CAPPADOCIA REGION DURING THE OTTOMAN PERIOD: EXAMPLES, PROBLEMS AND SUGGESTIONS

Journal Name:

  • Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi

Publication Year:

  • 2009
DOI: 
10.4305

Key Words:

Keywords (Original Language):

Author Name
Abstract (2. Language): 
There were numerous churches and monasteries built during the Ottoman Period, in the region called Cappadocia, which holds the cities of Nevşehir, Niğde, Aksaray and Kayseri in Central Anatolia. Most of these monuments had been built in the 18th and the 19th centuries, depending on the constitutional changes that took place in the administration of the Empire. Most of these religious monuments, which were completely abandoned following the 1923 Lausanne Treaty and the Agreement for Population Exchange, have almost been destroyed due to lack of preservation strategies. Even the inventory studies for most monuments have not been realized yet. Beginning from 1996, the author’s field studies funded by TÜBİTAK and Hacettepe University with the permission of the Turkish Ministry of Culture and Tourism, have focused mainly on the documentation and inventorization of these monuments. Three Churches and monasteries documented in and around Aksaray are three (excluding Güzelyurt inland town), in and around Nevşehir (excluding Mustafapaşa inland town), are approximately ten; in and around Niğde are approximately 30, in and around Kayseri are approximately 40. Our studies concerning Kayseri and the settlements in the vicinity are still in progress. These churches, built by the non-Muslim citizens of the Ottoman Empire, have neither been fully explored nor appropriately documented in the context of art history and history of architecture as disciplines. They have not been considered to be part of the Ottoman art history. In this paper, some of these monuments have been introduced briefly, related with their value and place in art history, architecture, local / settlement history and social history. Some suggestions regarding the preservation and utilization of these monuments have been discussed. The interdisciplinary study still calls for the interest and action of several parties affective in the field.
Bookmark/Search this post with
Abstract (Original Language): 
“...Vapora bindik hepimiz bir de Çok koyunlar ayırdık bizler sürüden Karantina ettiler ölüm yüzünden Sen yardım et Allah çeken kuluna. Çeşme gibi akar gözyaşları Tellerde kestiler sakal saçları Denize attılar çok kardaşları Durmasın ağlasın gözün yaşları...” Şair Kosma A. Çekmezoğlu (Balta ve Millas, 1996, 262) Günümüz Türkiyesi’nin irili ufaklı hemen her yerleşiminde görülebilen bir grup mimari eser, her gün önlerinden geçen, yanıbaşlarında iş tutan, gezinen insanların bile dikkatini çekmeden varlıklarını sessizce sürdürmektedir. Günlük işindeki kişiler için bu yapılar ‘gavur hamamı’dır, ‘kisle’dir, ‘gavur yapısı’dır, ‘harabe’dir, ‘virane’dir. Çoğu büyük boyutludur, alımlıdır, dirençlidir, terkedilmiştir. Sanki yokturlar. Orta büyüklükteki yerleşimlerde belediyenin malzeme yığdığı depo olarak kullanılırlar, daha küçük yerleşimlerde ahır, samanlık ve bazılarında, yeni cami yapılıncaya kadar ibadet mekanı olarak işlev görürler. Büyük yerleşimlerin bazılarında sinema, belki sergi salonu, spor salonu, pek azında şehir kütüphanesi, metropollerde, ‘sanat/kültür merkezi, sergi salonu’ olarak kullanılırlar. İstanbul’dakilerin bazıları özgün işlevlerinde, ibadethane olarak kullanılmaktadır. İstanbul özeldir onlar için, bundan dolayı gerçek işlevlerinde kullanılabilmektedirler; belki İstanbul’a İzmir, Mardin, Midyat, Diyarbakır gibi bazı şehirler de eklenebilir; bu kentlerin de özel nedenleri vardır. Bu mimari eserlere Batı dillerinde Post-Bizans kiliseler denir; yani Bizans sonrası inşa edilen kiliseler… 1990’ların ortalarından itibaren Osmanlı İmparatorluğu döneminde yaşayan, Osmanlı vatandaşı sayılan gayrimüslim teba, Rum Ortodoks, Ermeni milleti olarak tanımlanan toplulukların inşa ettiği dini yapıların, yani kilise, manastır, vaftizhane veya martirium gibi yapıların saptanmasına yönelik çalışmalarım, öncelikle Batı Anadolu’nun Selçuk ve Foça gibi yerleşimlerini kapsamış, sonra daha sistematik bir şekilde Kappadokia’daki yerleşimlerde sürdürülmüş ve hala da sürdürülmektedir. Günümüzde de bir coğrafi bölge olarak tanımlanan Kappadokia bölgesi, Bizans İmparatorluğu döneminde idari bir yönetim bölgesine verilen addır (1). Sınırları yüzyıllar içinde bir çok kez değişmiş olmasına karşın, kabaca günümüzün Nevşehir, Niğde, Aksaray, Kayseri; kısmen Sivas, Kırşehir, Malatya illerini kapsayan coğrafya olarak tanımlanabilir. Bu şehirlerdeki tarihi eserler, Neolitik dönemden itibaren olmak üzere araştırılmış, özellikle Bizans, Selçuklu, Osmanlı dönemlerine ait eserlerin bir kısmı değerlendirilmiştir; ancak, Osmanlı dönemine ait Hıristiyan eserleri ihmal edilmiş gibi görünmektedir. Halbuki adı geçen illerde, şehir merkezlerinde, küçük yerleşimlerinde bir çoğu 19. yüzyılda inşa edilmiş Hıristiyan dini yapıları bulunmaktadır. Bu yazıda, Kappadokia bölgesinde Osmanlı döneminde inşa edilen Hıristiyan dini yapılardan bazıları kısaca tanıtılacak, bugünkü durumları, kullanımları ve koruma/kullanımlarına yönelik gözlem ve önerilerimiz yer alacaktır.
FULL TEXT (PDF): 
PDF icon arastrmx_290_26_pp_249-277.pdf
  • 2
249-277
  • Turkish

REFERENCES

References: 

ARI, K. (1995) Büyük Mübadele: Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923- 1925),Tarih
Vakfı Yurt Yayınları, Ankara.
ARKHİEALOS, S. (1899) Sinasos, Atina.
AUGISTINOS, G. (1992) Küçük Asya Rumları, çev. D. Evci (1997) Ayraç
Yayınevi, Ankara.
BAĞIŞ, A.İ. (1983) Osmanlı Ticaretinde Gayrimüslimler: Kapitülasyonla Beratlı
Tüccarlar Avrupa ve Hayriye Tüccarları (1750-1839), Turhan Kitabevi,
Ankara.
BALLIAN, A., vd. (1994) Cappadocia, Travels in The Christian East, Adam
Editions, Athens.
BALTA, E. ed. (2004) Ürgüp, Photographs from the Archive of the Centre Asia
Minors Studies, Centre For Asia Minor Studies, Athens.
BALTA, E., ed. (2005) Sinasos. Mübadeleden Önce Bir Kapadokya Kasabası, çev.
A. Çokona (2006) Bir Zamanlar Yayıncılık, İstanbul.
BALTA, E. MILLAS, H. (1996) 1923 Mübadelesi’nin Tarihsel Sorunları
Üzerine Düşünceler: Bir Destan ve Sözlü Tarih, Tarih ve Toplum (149)
5-15.
BOZKURT, G. (1989) Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelişmelerin Işığı
Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu (1839-
1914), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
BRYER, A. vd. (2002) The Post-Byzantine Monuments of the Pontos, Variorum
Collected Studies Series, Suffolk.
COŞKUNER, B. (2003) Az Dokunulmuş Sinasos. Popüler Tarih Dergisi,
(36) 32-7.
ÇADIRCI, M. (1997) Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve
Ekonomik Yapısı, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
DUKAS (1956) Bizans Tarihi, çev. Vl. Mirmiroğlu (1956), İstanbul Matbaası,
İstanbul.
DÜSTUR (1931) Üçüncü Tertip. Kanunları, Tefsirleri ve BMM.si Kararlarını,
Nizamname ve Muahede ve Umumi Hizmetlere ait Mukavelatı muhtevidir,
c: 5, 11 Ağustos 1339-19 Teşrinievvel 1340, Necmi İstikbal Matbaası,
İstanbul. EKİN, C. (2005) Kayseri Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri, yayılanmamış
yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Ankara.
ERCAN, Y. (2001) Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler:Kuruluştan
Tanzimat’a Kadar Sosyal, Ekonomi ve Hukuki Durumlar, Turhan
Kitabevi Yayınları, Ankara.
ERGİN, O. (1937) Türk Tarihinde Evkaf, Belediye ve Patrikhaneler, Ötüken,
İstanbul.
ERİM, N. (1953) Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri I, Osmanlı
İmparatorluğu Anlaşmaları, Ankara.
EYİCE, S. (1977) Anadolu’da Karamanlıca Kitabeler. (Grek Harfleriyle
Türkçe Kitabeler), Belleten (XLIV) 683-96.
GÖKAÇTI, M.A. (2002) Nüfus Mübadelesi. Kayıp Bir Kuşağın Hikayesi,
İletişim Yayınları, İstanbul.
GÜLER, A. (1997) Osmanlı Devletinde Azınlıklar, Turan Yayıncılık, İstanbul.
GÜNGÖR AÇIKGÖZ, Ş., AHUNBAY, Z. (2008) 19. Yüzyıl Kayseri
Kiliseleri için Koruma Önerileri, itü dergisi/a. mimarlık, planlama,
tasarım (7-2) 26-37.
GÜVENÇ, S., ed. (2005) Common Cultural Heritage: Developing Local
Awareness Concerning the Architectural Heritage Left from the Exchange
of Populations in Turkey and Greece Fondation of Lausanne Treaty
Emigrants, İstanbul.
HAMILTON, W. J. (1842) Research in Asia Minor Pontus and Armenia; With
some account of their Antiquities and Geology I-II, London.
HILD, F., RESTLE, M. (1981) Kappadokien (Kappadokia, Charsianon,
Sebastia und Lykandos), Tabula Imperii Byzantini 2, Verlag der
Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien.
HIRSCHON, R. (2003) Ege’yi Geçerken, çev. M. Pekin ve E. Altınay (2005)
İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
İLBARS, Z.,TEMREN, B. (2003) Kültürel Boyutuyla Mustafapaşa (Sinasos),
Türsev Yayınları, Ankara.
İNALCIK, H. (1970) The Foundations of Ottoman Economic-Social System
in Cities. Studia Balcanica (3) 17- 24.
KARACA, E. L. (1985) The Last Hellenism of the Region of Gregory of
Nazianzus Akseray-Ghelveri (Carbala), Ekloseis, Athens.
KARACA, Z. (1995) İstanbul’da Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri, Yapı Kredi
Yayınları, İstanbul.
KARACA, Z. (2008) İstanbul’da Tanzimat Öncesi Rum Ortodoks Kiliseleri,
Yapı Kredi Yayınları, İstanbul
KARAL, E.Z. (1983) Osmanlı Tarihi V, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
KARPAT, K. (1975) The Background of Ottoman Concept of City and
Urbanity, Structure Sociale et developpement culturel de villes Sud-Est
Europeenees et Adriatiques aux XVII-XVIII siecles, Bükreş.
KONYALI, İ.H. (1947) Abideleri ve Kitabeleri ile Niğde Aksaray Tarihi, 3 cilt,
Fatih Yayınevi, İstanbul. KNOBEN, U. (1974) Gregor von Nazianz, Lexikon der christlichen
Ikonographie, Herder, Rom. Reiburg. Basel. Wien.
KUBAN, Z. (2001) Considerations on the Definition of Ottoman
Architecture in the 19th Century, EJOS IV, (der. M. Kiel, N.
Kandman ve H. Theunissen, Proceedigs of the 11th International
Congress of Turkish Art, Utrecht, August 23-28 1999) n: 28; 1-20.
KÜÇÜK, C. (1985) Osmanlılar’da illet ve Tanzimat, Tanzimat’tan
Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (4) 1007-24.
LA FONTAINE, J. (1963) Nouvelles notes Cappadociennes, Byzantion (33)
121-83.
LEBIDES, A. M. (1899) Ai en Monolithois Monai tes Kappadokias kai Lykaonias,
İstanbul.
LEWIS, B., BRAUDE, B. (1981) Christians and Jews in the Ottoman Empire, 2
cilt, New-York.
MEHMED HAYRİ (M. 1922/H. 1338) Türkiye Büyük Millet Meclisi Umur-u
Sıhhiye ve Muavenet-I İçtimaiyye Vekaleti, 2. Cüzü, Türkiye’nin Sıhıye-i
İçtimai Coğrafyası, Niğde Sancağı, Öğüt Matbaası, Ankara.
McCARTHY, J. (1983) Müslümanlar ve Azınlıklar “Muslims and Minorities”
Osmanlı İmparatorluğunda Nüfus Sorunu ve İmparatorluğun Sonu, çev.
B. Umar (1998) İnkılap, İstanbul.
MİLLAS, H., der. (2001) Küçük Asya Araştırmaları Metkezi, Göç, İletişim,
İstanbul.
ORTAYLI, İ. (1981) İkinci Abdülhamit Döneminde Osmanlı İmparatorluğu’nda
Alman Nüfuzu, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi
Yayınları, Ankara.
ÖZBAY, A., ed. (2005) Mustafapaşa - Sinasos Mevcut Durum Raporu ve Acil
Eylem Planı, Epik Grafik, Ankara.
ÖZBEK, Y. (2005) Mustafapaşa (Sinasos) Evlerinde Duvar Resimleri, Grup
Matbaacılık, Kayseri.
PALLIS, A. A. (1997) Yunanlıların Anadolu Macerası (1915-1922), Yapı Kredi
Yayınları, İstanbul.
PAPADOPOULOS, T. P. (1952) Studies and Documents Relating to the History
of the Greek Church and People Under Turkish Domination, Brüksel.
PAPARRIGOPOULOS, K. (1877) Epilogos tis Istorias tou Ellinikou Ethnous,
Atina.
PARMAN, E. (1988) Niğde Çevresi Araştırmaları, Hacettepe Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi Dergisi (5-2) 123-48.
PEKAK, S. (1993) Güzelyurt’ta (Gelveri) Bulunan Bizans / Post-Bizans
Dönemi Eserleri 1, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (10-
2) 123-60.
PEKAK, S. (1994) Güzelyurt’ta (Gelveri) Bulunan Bizans /Post Bizans
Dönemi Eserleri 2, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (11)
177-216.
PEKAK, S. (1997) 18-19. Yüzyıllarda Anadolu’da Yaşayan
Gayrimüslimlerin İmar Faaliyetleri ve Foça’daki Post- Bizans Kiliseleri, Geçmişten Günümüze Foça; Uluslararası Sempozyum: 23- 25
Ağustos 1996-Foça, Bildiriler; 75 -90.
PEKAK, S. (1998a) Kappadokya’da Post-Bizans Dönemi Dini Mimarisi
I: Nevşehir ve Çevresi. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel
Müdürlüğü. XV. Araştırma Sonuçları Toplantısı (I) 1- 43.
PEKAK, S. (1998b) Kappadokya’da Post-Bizans Dönemi Dini Mimarisi I:
Nevşehir ve Çevresi (1) Arkeoloji ve Sanat (83)12-21.
PEKAK, S. (1998c) Kappadokya’da Post-Bizans Dönemi Dini Mimarisi I:
Nevşehir ve Çevresi (2) Arkeoloji ve Sanat (84) 23-33.
PEKAK, S. (1999) 18-19. Yüzyıllarda Niğde ve Çevresinde Hıristiyan Dini
Mimarisi, Kültür Bakanlığı Anıtlar Müzeler Genel Müdürlüğü XVI.
Araştırma Sonuçları Toplantısı: 25- 29 Mayıs 1998-Tarsus: Bildiriler (1)
25-48.
PEKAK, S. (2001) Aksaray Çevresi Osmanlı Dönemi Hıristiyan Kiliseleri,
Kültür Bakanlığı Anıtlar Müzeler Genel Müdürlüğü XVIII. Araştırma
Sonuçları Toplantısı: 22-26 Mayıs 2000-İzmir: Bildiriler (1) 61-74.
PEKAK, S. (2005) Christian Art of Cappadocia from the Middle Ages to the
20th Century, ed. S. Güvenç Common Cultural Heritage. Developing
Local Awareness Concerning the Architectural Heritage Left from the
Exchange of Populations in Turkey and Greece: 18- 24 eylül 2004-
Mustafapaşa: Bildiriler; 29-34.
PEKİN, M., TURAN, Ç. (2002) Mübadele Bibliyografyası. Lozan Nüfus
Mübadelesi İle İlgili Yayınlar ve Yayınlanmamış Çalışmalar, Lozan
Mübadilleri Vakfı, İstanbul.
PEKİN, M. (2005) Yeniden Kurulan Yaşamlar, 1923 Türk-Yunan Zorunlu Nüfus
Mübadelesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
PETROPOULOS, D., ANDREADIS, H. (1971) He en Monolithois Monai tes
Kappadokias kai Lykaonias, İstanbul.
PIMENIDES, F. (1985) Sinassos, çev. E. Malkoç, Londra.
RAMSAY, W. (1915- 16) The Intermixture of Races in Asia Minor; Some of
Its Causes and Effects, Proceedings of the British Academy (7) 359-422.
RAMSAY, W. (1962) The Historical Geography of Turkey, Amsterdam.
RESTLE, M. (1979) Studien zur frühbyzantinischen Architektur Kappadokiens’
Tabula İmperii Byzantini, Band 3, Wien.
RIZOUS, S. (1856) Cappadocia.
ROTT, H. (1908) Kleinasiatische Denkmaeler aus Psidien, Pamphylien,
Kappadokien und Lykien, Dieterich’sche Verlagsbuchhandlung Theodor
Weicher, Leipzig.
SAĞIR, G. (2000) Kayseri İl Merkezindeki Surp Krikor Lusavoriç ve Surp
Asvadzadzin Ermeni Kiliseler, yayınlanmamış yüksek lisans tezi,
Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
SARANTIDOU, A. I. (1899). I Sinassos, Atina.
SHEPERD, S. R. (1986) Sinassos in Cappadocia, Atina.
SÖZEN, M., ed. (1998). Kapadokya, Şahenk Vakfı, İstanbul. STAMATOPOULOS, K. (1985). Kapadokya, Sinasos’ta Günlük Yaşam, çev.
E. Malçok, Kapadokya’daki Sinasos, Agra Pubicitions, London.
ŞAKİROĞLU, M. H. (1983) Fatih Sultan Mehmed’in Galatalılara Verdiği
Fermanın Türkçe Metinleri, Ankara Üniversitesi DTC Fakültesi Tarih
Araştırmaları Dergisi, (XIV) 211-24.
TANÖR, B. (1985) Anayasal Gelişmelere Toplu Bakış, Tanzimat’tan
Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (4) 1137-50.
ŞAHİN, M.S. (1980) Fener Patrikhanesi ve Türkiye, İstanbul.
TEKİNDAĞ, Ş. (1967) Osmanlı İdaresinde Patrik ve Patrikhane, Belgelerle
Türk Tarihi Dergisi (1) 52-5.
TEMREN, B., ZAFER, İ. (2003) Kültürel Boyutuyla Mustafapaşa (Sinasos),
Ankara
TÜRKER, O. (1998) Ahali Mübadelesinin 75. Yılı, Tarih ve Toplum (172) 226-
35.
TÜRKMEN, K. T. (1999) Bilinmeyen Bir Kapadokya’dan Bir Kesit Ürgüp, Ürün
Yayınları, Ankara.
UBICINI, M.A. (1973) Letters on Turkey; An Account of the Religious, Political,
Social and Commercial Condition of the Ottoman Empire, (çev. Lady
Easthope), New York.
ULUSOY BİNAN, D. (1994) Güzelyurt Örneğinde, Kapadokya Bölgesi
Yığma Taş Konut Mimarisinin Korunması İçin Bir Yöntem
Araştırması, yayınlanmamış doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi
Fen Bilimlei Enstitüsü, İstanbul.
UZUNÇARŞILI, İ.H. (1983) Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
VRYONIS, S. Jr. (1968-1970) The Byzantine Legacy and Ottoman Forms,
Dumbarton Oaks Paper (23- 4) 253-308.
YENİŞEHİRLİOĞLU, F. (1989) Ottoman Architectural Works Outside Turkey,
Nurol Matbaacılık, Ankara
YEORGIOS, F. (1992) Şehir Düştü, çev. K. Dinçmen, Scala Yayıncılık,
İstanbul.
YERASIMOS, S. (1980) Az Gelişmişlik Sürecinde Türkiye, Bizans’tan 1971’e,
Gözlem Yayınları, İstanbul.
YILDIRIM, Z.Ö. (2004) Sinasos Yöresel Mimarisi ve 19. Yüzyıl Batılılaşma
Hareketleri’nin Konut Mimarisine Etkisi, yayınlanmamış yüksek
lisans tezi, İstanbulTeknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,
İstanbul.

Thank you for copying data from http://www.arastirmax.com