EVALUATION OF ARCHITECTURAL DEVELOPMENTS IN TURKEY WITHIN THE SOCIO-ECONOMIC AND CULTURAL FRAMEWORK OF THE 1923-38 PERIOD
Journal Name:
- Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi
| Author Name |
|---|
Abstract (2. Language):
AFET İNAN, Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyetinin Birinci Sanayi Planı
1933, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1972.
Afyon Cumhuriyetin 15Yıh içinde, İstanbul: Tan Basımevi, 1938.
ALTAN, Ç., Atatürk'ün Sosyal Görüşleri, İstanbul: Dönem Yayınları 5, İnceleme
Dizisi 2,1965.
ALTIN, M., Türkiye'de Siyasi Hareketler ve Sosyal Yapı, Ankara, 1961.
Ankara Şehri İmar Kılavuzu, T.C. Ankara İmar Müdürlüğü Yayınları, sayı 1, Ziraat
Bankası Matbaası, 1946.
ARAR, İ., Hükümet Programları (1920—1965), Belgeler ve Araştırmalar Dizisi 1,
İstanbul: Burçak Yayınevi, 1968.
ARIBURNU, K., (Derleyen), Atatürk'ün Milli Ekonomi Üzerindeki Düşünceleri,
Ankara: TC Ziraat Bankası Genel Md. Yayınları, No, 1, 1973.
ARTUKMAÇ, S., Türk İmar Hukuku, 3. Baskı, Ankara: Ayyıldız Matbaası,
1973.
ATAY, F.R., Çankaya 1918-38, İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık Sanayii
A.Ş. Basımevi, 1969.
BAHRAMPOUR, F., Turkey: Political and Social Transformation, New York:
Theo Gaus' Sons Inc. 1967.
Bayındırlıkta 50 Yıl, TC Bayındırlık Bakanlığı, 1973.
1930 Sanayi Kongresi, Raporları, Zabıtlar, Neşreden: Ankara: Milli İktisat ve
Tasarruf Cemiyeti Umum Merkezi, 1930.
BISCriOFF, Von N., Ankara-Türkiye'deki Oluşun Bir İzahı, (Çev. B. BELGE),
Ankara: Ulus Basımevi, 1936.
BORATAV, K., Türkiye'de Devletçilik, 1923-1950, (İktisadi Düşünceler ve
iktisadi Mevzuat), Siyasal Bilgiler Fakültesi, Maliye Enstitüsü, No. 16, Mart,
1962.
BÜĞE, S., Cumhuriyet Devrinde Nafıa İşleri, Ankara: Ulus, 1939.
CEZAR, M., (Yayın Yönetmeni), Devlet Güzel Sanatlar Akademisi, 90. Yıl:
1883-1973, İstanbul, 1973.
COHN, E.J., Turkish Economic, Social and Political Change: The Development
of a More Prosperous and Open Society,New York: Praeger, 1970.
İ. ASLANOĞLU
Cumhuriyet Almanağı 1935, İstanbul: Matbaacılık ve Neşriyat T.A.Ş., 1935.
Cumhuriyet Devrinde İstanbul, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1949.
Cumhuriyetin Ellinci Yılında Ankara, 1973 il Yıllığı, Ankara: Ajans—Türk
Matbaası.
Cumhuriyetin Onuncu Yıl Dönümü, İzmir: İtimat Matbaası, 1933.
Cumhuriyette Samsun 1923—33, Samsun: Vilayet Matbaası, 1933.
ELİÇİN, E.T., Kemalist Devrim İdeolojisi, İstanbul: Ant Yayınları, 1970.
E1Ü Yılda İmar ve Yerleşme 1923—1973, Ankara: İmar ve İskan Bakanlığı, 1973.
Elli Yılda Türk Sanayii, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 1973.
Elli Yıllık Yaşantımız, Milliyet Yayınlan c. 1, (1923-1933), 1975.
ESAD, C, Yeni Mimarı, İstanbul: Agâh Sabri Kitaphanesi, 1931.
Fotoğrafla Türkiye, Ankara: Matbuat Umum Müdürlüğü, 1936.
GÖKALP, Z., Turkish Nationalism and Western Civilization, London, 1959.
GÖKMAN, M., 50 Yılın Tutanağı, 1923-1973, İstanbul, 1973.
HERSHLAG, Z.Y., Turkey: Achievements and Failures in the Policy of
Economic Development During the Inter—War Period 1919—39, Kyklos, 1964.
HERSHLAG, Z.Y., Turkey: an Economy in Transition, The Hague: Van Keulen,
1959.
HEYD, U., Foundations of Turkish Nationalism — The Life and Teachings of
Ziya Gökalp, London: Luzac and Co. Ltd. and the Harvill Press Ltd., 1950.
IRMAK, Y., "Çağdaş Atatürkçülük", Atatürk Devrimleri 1. Milletlerarası Simpozyum
Bildirileri, 10—14 Aralık 1973, İstanbul Üniversitesi Atatürk Devrimleri
Enstitüsü Yayınları, Rektörlük Yayın No. 1967, Enstitü Yayın No. 5, pp. 317—
321.
İzmir Rehberi, İzmir ve Havalisi Asanatika Muhipleri Cemiyeti Neşriyatından
sayı xl, İstanbu: Resimli Ay Matbaası, TL. Şirketi 1934.
JACKSON, A., The Politics of Architecture, London: The Architectural Press,
1970.
KARAOSMANOĞLU, Y.K., Ankara, Istanbul: Remzi Kitabevi, 1972.
EVALUATION OF ARCHITECTURAL DEVELOPMENTS IN TURKEY WITHIN
THE SOCIO-ECONOMIC AND CULTURAL FRAMEWORK OF THE 1923-38 PERIOD 29
KARPAT, K., Türk Demokrasi Tarihi: Sosyal, Ekonomik, Kültürel Temeller,
İstanbul: İstanbul Matbaası, 1967.
KARPAT, K., Social Change and Politics in Turkey, a Structural—Historical
Analysis, Leiden: E. J, Brill, 1973.
KAYA, A.Ö.,Cumhuriyet Devrinde Mesken Meselesi, A.ü. Siyasal Bilgiler Fak.,
Maliye Enstitüsü, İktisadi Gelişme Araştırma Projesi 6, Ankara, 1961.
KELEŞ, R., Türkiye'de Şehirleşme Hareketleri (1927-1960), Türk İktisadi Gelişmesi
Araştırma Projesi No. 8, Siyasal Bilgiler Fakültesi, Maliye Enstitüsü,
Ankara, 1961.
KOHN, H., "Ten Years of Turkish Republic", Foreign Affairs, (1933), pp. 141-
155.
KONGAR, E., İmparatorluktan Günümüze Türkiye'nin Toplumsal Yapısı, İstanbul:
Er—Tu Matbaası, 1976.
KUBAN, D., "Atatürkçülük üzerinde Yorumlar ve Çağdaş Uygarlığa Katılma
Sorunu", Türk Tarih Kurumu Yayınlarından XVII. seri, sayı 4, Atatürk Konferansları
IV, 1970, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1971, pp. 169-Î92İ
LANE, B.M., Architecture and Politics in Germany, 1918—45, Mass.: Harvard
University Press, 1968.
LEWIS, B., The Emergence of Modem Turkey, London: Oxford University
Press, 1961.
LINKE,L., "Social Changes in Turkey", International Affairs, (July 1937),
pp. 540-563.
MERRIL, F.T., "Twelve Years of Turkish Republic", Foreign Policy Reports,
(Oct. 9,1935), pp. 190-200.
On Yıl 1923-33.
On Yılda Türkiye Nafıası 1923-1933, TC Nafıa Vekâleti, İstanbul, 1933.
15. Yıl Kitabı, (CHP tarafından Neşredilmiştir), Ankara, 1938.
ÖKÇÜN, A.G., Yabancıların Türkiye'de Çalışma Hürriyeti, Ankara: Doğuş Matbaacılık
ve Ticaret Limited Şirketi Matbaası, 1962.
ÖKÇÜN, A.G., Türkiye İktisat Kongresi, 1923—İzmir, Haberler, Belgeler, Yorumlar
(ikinci Basılış), Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları,
No. 262, Ankara, 1971.
ÖNDER, İ., Türkiye'de Kamu Harcamalarının Seyri: 1927-1967, İstanbul üniversitesi,
yayınlarından No. 1925, İktisat Fak. No, 330, İstanbul: Fakülteler
Matbaası, 1974.
İ. ASLANOĞLU
ÖNDER, t., Türkiye'de Kamu Harcamalarının Seyri: 1927-1967, İstanbul Üniversitesi
yayınlarından No. 1925, İktisat Fak. No 330, İstanbul: Fakülteler
Matbaası, 1974.
ROBINSON, R.D., The First Turkish Republic: a Case Study in National
Development, Harvard University Press, 1963.
SÖZEN, M., TAPAN, M., 50 Yılm Türk Mimarisi, İstanbul: T. İş Bankası Kültür
Yayınları, 50, Yıl Dizisi: 1,1. Baskı, 1973.
SPEER, A., inside the Third Reich, New York: The Macmillan Co., 1970.
SPEER, A., Yeni Alman Mimarisi (Neue Deutsche Baukunst), Naşiri: Alman Hükümet
Merkezi İnşaat Genel İspekteri, Berlin: Volk und Reich Basımevi, 1942.
Tarih IV, Devlet Matbaası, 1933.
TAUT, B. Mimari Bilgisi, (Çev. A. KOLATAN), İstanbul: Güzel Sanatlar Akademisi
Neşriyatından, 1938.
Teşvik—i Sanayi Kanunu, Ankara Türkiye Ticaret Odaları, Sanayi Odaları ve
Ticaret Borsaları Birliği, 1969.
TİMUR, T., Türk Devrimi ve Sonrası 1919-1946, Ankara: Doğan Yayınları,
1971.
TİMUR, T., Türk Devrimi, Tarihî Anlamı ve Felsefî Temeli, Ankara Üniversitesi,
Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 252,1968.
TOYNBEE, A., Türkiye Bir Devletin Yeniden Doğuşu, Çev. K. YARGICI. İstanbul,
1971.
TUNAYA, T.Z., Türkiye'nin Siyasî Hayatında Batılılaşma Hareketleri, İstanbul,
1960.
TUNAYA, T.Z., "Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük", Siyaset
İlmi Serisi 14, İstanbul, 1964, pp. 119-122.
TÜLBENTÇİ, F.F., Cumhuriyetten Sonra Çıkan Gazeteler ve Mecmualar 29 İlkteşrin
1923-31, İlkkânun 1940, İstanbul: Devlet Matbaası, 1940.
Türkiye Bibliyografyası 1933—1965, Milli Kütüphane Bibliyografya Enstitüsü,
Ankara.
Türkiye'de Toplumsal ve Ekonomik Gelişmenin 50 Yılı, Ankara: Başbakanlık
Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, 1973.
ULUĞ, N. H., ve İstanbul Ankara Kulübü, Hemşehrimiz Atatürk, Türkiye îş Bankası
Kültür Yayınları, İstanbul: Yenilik Basımevi.
EVALUATION OF ARCHITECTURAL DEVELOPMENTS IN TURKEY WITHIN
THE SOCIO-ECONOMIC AND CULTURAL FRAMEWORK OF THE 1923-38 PERIOD 31
VERONESI, G., Difficolta Politiche dell'.Architettura in Italia, Milano: Libreria
Editrice Politecnica Tamburini, 1935.
WEBSTER, D.E., "State Control and Social Change in Republican Turkey",
American Sociological Review, IV, (1939), pp. 247—256.
WEBSTER, D. E., The Turkey of Atatürk: Social Process in the Turkish
Formation, Philadelphia, American Academy of Political and Social Science,
1939, New York: AMS Press, 1973.
WEINBERG, J., Gazi'nin Eseri, Îstanbul-Beyoğlu, 1933.
Yabancı Gözüyle Cumhuriyet Türkiyesi, Ankara Dahiliye Vekâleti Matbuat
Umum Müdürlüğü Neşriyatından, 1938.
YASA,Î., Türkiye'nin Toplumsal Yapısı ve Temel Sorunları, Türkiye ve Orta
Doğu Amme Enstitüsü Yayınları, No. 136, Ankara, 1973.
YAVUZ, F., Ankara'nın İmar ve Şehirciliğimiz, Ankara Üniversitesi, Siyasal
Bilgiler Fakültesi Yayınlarından No. 21—3, Ankara, 1952.
Bookmark/Search this post with
Abstract (Original Language):
Mimarlığın ekonomik, sosyo-kültürel ve diğer faktörlerin oluşturduğu ortamın
somut bir uzantısı ve doğal bir sonucu olduğu gerçeğini kabul edince, belli bir
dönem mimarlığının, sözü edilen öğelerin yarattığı ortam içinde değerlendirilmesi
gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Çalışmaya konu olan onbeş yıllık dönem,
mimarlığın oluşumunda etkili etmenlerden biri olan ekonomik yapının önemi
gözÖnüne alınarak iki farklı ekonomi politikasının sürdürüldüğü 1923—1932 liberal
ekonomi yıllan ve 1932—1938 devletçi ekonomi politikası yılları olarak iki
dönem içinde ele alınmış ve bu süreler mimarlığı ekonomik ve sosyo-kültürel
gelişmeler doğrultusunda incelenmeye çalışılmıştır.
14. Yüzyılın ilk yarısında oluşmaya başlayıp, devletin geçirdiği evreleri izleyerek
gelişen Osmanlı mimarlığı, 16.Yüzyılda ülkenin politik, askeri, ekonomik ve sosyal
kurumlarında vardığı en üstün düzeyle birlikte klasik değerlere ulaşmıştır.
Bir yüzyıl sonra kurumlarda görülen durağanlık mimarlık alanında da etkili olmuş,
batı ile ilişkiler 18. Yüzyılın ortalarından başlayarak Osmanlı mimarlığının
yapısını köklü bir biçimde değiştirmiştir, imparatorluğun geçirdiği siyasal ve
ekonomik krizin artması karşısında, 19. Yüzyılın son yıllarında gelişen milliyetçilik
hareketleri, 1908 de II. Meşrutiyetin ilanıyla daha da güçlenmiş, mimarlığı
da etki alanı içine almıştır. Milliyetçi genç mimarlarca ulusal bilinci yaratmaya
yardımcı olabilecek bir araç olarak görülen mimarlık, Osmanlı mimarlığının
klâsik değerlerini cephelerde de olsa yaşatılması isteği doğrultusunda eskiye
duyulan bir özlemle gelişmiş, Cumhuriyetin 20 li yılllarında da geçerliliğini sürdürmüştür.
1923-32 döneminde yurt ölçeğinde bayındırlık, ulaşım, alt yapı gereksinmelerinin
karşılanması, kent planiamalan, Ankara'nın batılı anlamda modern bir başkent
olarak yeniden kurulması, ivedilikle gereken kamu yapılarının inşası, devralınan
Osmanlı borçlan, göçmenlerin yerleştirilmeleri, çözüm bekleyen önemli sorunlar
olmuştur. 8u dönemin ekonomi politikasının amacı, özel girişimlere ulusal
ekonomi içinde önemli bir yer verilmesi, ancak özel sektörün gerçekleştiremediği
yatınmlann devlet eliyle yapılmasının sağlanması olmuştur. Bu dönemde
ulusal bilinci güçlendirmek amaciyle her alanda aranan milli olma isteği ile aynı
doğrultuda olan Birinci Milli Mimarlık biçimlenmesi görülen tek üsluptur.
1929-33 yıllan arasında birçok alanda olduğu gibi yapı alanında da hissedilen
Dünya Ekonomik Bunalımının dolaylı etkileri, harcamalar bütçelerinde büyük
indirimler yapılmasına ve yeni ekonomik Önlemlerin alınmasına yol açmış, batılı
ülkelerin uğradığı ekonomik kriz bir dış etmen olarak Türkiye'nin devletçiliğe
yönelmesine ve özel girişimlere olan güvenin sarsılmasına yol açmıştır. Ekonomik
devlet kuruluşlannın ve Merkez Bankasının açılışı, ilk beş yıllık planın
uygulanmaya konulması, devletçilik İlkesinin, mimarlıkta etkilerinin görüleceği
halkçılık ve ulusçuluk ilkeleriyle desteklenmesi ikinci dönemdeki Önemli gelişmeler
olmuştur.
İ. ASLANOĞLU
Sosyal yaşamda girişilen devrimler doğrultusunda mimarlığın da yeniyi yansıtması
düşüncesi, batılı ülkelerle girişilen daha yakın kültürel ilişkiler ve 1927 Teşvik-
i Sanayi Yasası ile batıya açılma olanaklarının tanınması sonucunda, ülkeye
getirtilen yabancı mimarlar, mimarlık eğitimi ve uygulaması alanlarında görevlendirilmişlerdir.
1930larda Türk mimarlığı yerli ve yabancı mimarlar elinde
farklı tutumlarda şekillenmiştir: Yabancılar ya uluslararası ya da batıda bazı
totaliter rejimli ülkelerde etkili olan biçimci neo-klâsik üslûbu uygularken, Türk
mimarlarının çoğunluğu rasyonel-fonksiyoncu tutumlu uluslararası biçimlenmeyi
izlemiş, bir kısmı batılı anlamdaki neo-kiasik üslûpte yapı tasarlarken, diğerleri
yeni bir Türk ulusal mimarlığının yaratılması eğilimini göstermişlerdir.
Kentlerin çehresini değiştiren ve halk arasında " kübik mimari" olarak adlandırılan
uluslararası üslûp Türk mimarları tarafından oldukça başarıyla ulgulanmış,
batıdakilerden hiç de geri kalmayan düzeyde örnekler vermişlerdir. İmar siyasetinin
çimento siyaseti şeklinde kabul edildiği dönem mimarlığının en belirgin
yapı özelliklerinden biri betonarmenin yaygın kullanımı olmuştur.
İkinci dönemde devlet malzeme ve standartlar konusunda önlemler getirmeye
çalışmış, ancak bunlar yeterli olmamış, fiyatlar bir türlü denetlenememiş, dışarıdan
malzeme ithali sürmüştür.
Kısaca Özetlenirse, onbeş yılın sonunda ülke ekonomisine uygun bir yerli yapı
ekonomisinin kurulamaması, kentlerde yerel malzeme kullanımının bırakılması,
bölgesel koşullara uyulmaması gibi eleştirilere karşın, bu yılların tanıtılmaya değer
modern yaklaşımının bugün hâlâ yıkılmadan kalabilmiş örneklerinin de
gösterdiği gibi, Türk mimarlığının gelişme çizgisi içinde önemli bir yeri olduğu
da bir gerçektir.
FULL TEXT (PDF):
- 2
15-41