İRAN ALİMLERİNİN OSMANLI DEVLETİNE GELİŞİ VE OSMANLI BİLİMİNE KATKILARI (TİMUR DÖNEMİNİN BAŞINDAN SAFEVİ DÖNEMİNİN SONUNA KADAR)

Bu makale, İran'da Timur döneminden "Darülfumm"un açılışına kadar İran ile Osmanlılar arasındaki ilmî münasebetleri konu alan bir araştırmanın özetidir. Makalede temel olarak İranlı bilim adamlarının Osmanlı'ya gelişi ve bunun iki ülke üzerindeki etkileri ele alınmaktadır. Timur'un 1404 yılında ölümünden sonra bütün topraklar ŞahrulVa kalmış ve İran, 40 yıldan uzun bir süre devam edecek bir barış dönemine girmişti. Bu dönemin en önemli özelliklerinden bir tanesi de, bilim ve sanatlardaki gelişmedir. Bu dönemde Osmanlılar, İran'ın batısmda güçlü bir devlet kurarak topraklarmı genişletmişlerdi. Hükümranlık döneminin henüz başında olan ve İran'ın batısının durumundan; Ebu Bekir ile Ömer (Timur'un torunları ve Batı İran'ın idarecileri) arasındaki kavgalardan; Akkojunlu ile Karakoyunlu Türkmenlerin itaatsizliklerinden endişe duyan Şahruh, Osmanlı sultanlarda Timurlular döneminüı sonuna kadar devam eden iyi ilişkiler kurmuştu. Ülkeler arasındaki ilmî temaslar bu iyi komşuluğun önemli kültürel neticelerinden biriydi. Şahruh'uıı 1447'deki ölümünden sonra oğlu Uluğ Bey'in hükümranlığı en fazîa üç yıl sürdü. Uluğ Bey öldürüldü ve böylece Şahruh dönemindeki barış ortamı sona ermiş oldu. Timur'un halefleri ile diğer yerel idareciler İran'ın çeşitli bölgelerini bir süre yönettiler, fakat hiçbiri düzenli bir devlet kuramadı. Şahruh'ım hükümranlığının ortalarında, 1435'den itibaren Karakoyunlu Cihan Şah Azerbeycan'ı Timur'un topraklarından ayırdı ve 1467'ye kadar süren bağımsız bir hükümet kurdu, Bu tarihte Akkoyunlu Uzun Hasan Azerbeycan'm güney batısı ile Diyarbakır'ı alarak bölgeyi 1477'e kadar yönetti. İran'ın doğusunda Sultan Ebu Said, Sultan Ahmed, Sultan Mahmud ve Hüseyin Baykara sırasıyla 1451-1467, 1467-1494, 1494-1495 ve 1470-1505 yılları arasında iktidara geldiler. Bunlardan Hüseyin Baykara, Horasan'ın küçük bir bölümünü barış içinde 3'önetti ve devletinin başkenti olan Herat, Timurlular dönemi bilim adamları ve sanatçılarının beşiği oldu. Şahruh dönemine kıyasla, Hüseyin Baykara hükümetinin Osmanlılarla ilişkileri ve bilim alışverişleri önemli ölçüde gelişti.