A MANUAL OF THE PEOPLE OF THE DERVİSHE
Journal Name:
- Turkish Studies
Keywords (Original Language):
| Author Name | University of Author | Faculty of Author |
|---|---|---|
Abstract (2. Language):
There are valuable collections composed of Turkish manuscripts and printed works in research and missionary centres and in Swedish Uppsala and Lund Universities, which are significant centres in terms of science of Turkishness. One of those collections exists in the library of Lund University which have an important place in Turcology studies.
Among the works regarded as the third largest collection in the world are biographies written in Chagatai and Uyghur Turkish. One of these biographies is Risāle-i Ehl-i Dervįş registered to Prov. 7 in the library of Lund Univesity. It is rich in terms of phonetical properties of Chagatai Turkish, and sufism and sufi teaching.
Throughout history various movements of thought and interpretation have appeared in the societies which have adopted Islam as religion due to political, social, economic reasons. After the adoption of Islam among Turks, sufism and sufi schools based on tolerance and human love have grown in the Turkish world. Quite a few works are written about sufi teaching in the Eastern Turkestan where Turco-Islamic thought, still prevalent at the present time, began to develop. Risāle-i Ehl-i Dervįş is one of the important works of this thought.
This work, 20 by 16,5 cm in dimension, in the Gunnar Jarring collection in Lund University was dublicated by Swedish missionary Gunnar Hermansson in 1920. Also, the number of page lines of the biography taken under preservation by Gunnar Jarring in 1929 varies between ten and eleven.
This biography on which there has been no study so far is composed of sixteen leaves (31 pages). Although most of words in the work are Turkish, there are also a lot of borrowed Arabic and Persian words due to its subject. In the biography starting with ‘bismillah (in the name Allah)’ and continuing with the narratives by Hodja Ahmet Yesevi, the gates of sharia, sect, attainment, reality and their lower ranks are described as follows:
There will be sheiks in doomsday who will misuse religion and piousness. They will not be away from bodily pleasures. They will regard what is contrary to Islam as good, and will not act in accordance with sharia law. They will favour what is forbidden by Islam, will scorn what honest people do, and will not abandon hope to be forgiven by Allah. Though such sheiks’ followers will reject their wishes, those sheiks who reject Islam will keep their followers within their path through a number of promises. When such people eat from what their followers produce, they will feel as if they ate dog flesh; when they wear clothes, their prayers will not be accepted by Allah. Also, they will demand unrest within the society. They will consider the good as the evil, their deeds will be wrong, their egos will be betrayal, their secrets will be complaint, and ritual ablution of the whole body will be unclean. Then, the sufis living in such an age will not have the desire to abandon the world, the poor will not be contented, the rich will not be generous, and the dervishes will not possess the fear of doomsday.
In order to prevent and eradicate such problems, the following solution proposals within the sufi tradition are offered:
“Dervish! Just so you know the first word is shariah, second word is sect, the third word is attainment, and the fourth word is reality. A person who is called sufi cannot be called a real sufi unless he is aware of these. The word of shariah is ‘lailahe illallah’, the word of sect is ‘lailahe illallah and Prophet Muhammed is the last prophet of Allah’. The word of attainment is ‘lailahe illallah and Prophet Muhammed is the most exalted of the created’. The word of reality is ‘lailahe illallah and Prophet Muhammed is sent by Allah almighty.’ Dervish! Those sheiks adopt poverty, keep their promises, and act according to the provisions and rules; they struggle with their egos and subdue them; they bow to what is predestined; they are contented with what they have, and are grateful for blessings. Provided that they practice what is told in this booklet, and follow Allah’s orders, they will be good dervishes. Unless they practice these, and declare themselves as sheiks, they will be in trouble and in shame on the Day of Judgement.”
Then, the following information is provided about lower orders in sufi tradition: “He is clean unless otherwise he learns this the order of dervish is forbidden for him. He is not granted that rank. He is an ignorant person. Ten of the mentioned forty orders is in shariah, ten in sect, ten in attainment, and ten in reality. The ranks in shariah are as follows: 1. believing firmly in Allah’s existence, names and attributes 2. establishment of daily prayers, 3. fasting, 4. concern for and almsgiving to the needy, 5. the pilgrimage to Makkah 6. being kind while speaking 7. engaging in learning 8.following the Prophet’s tradition 9. encouraging what is good 10. staying away from evil. The ranks of sect are as follows: 1. abjuration 2. lending hand to the founder of the order 3. being in fear 4. being hopeful 5. carrying out special daily prayers 6. serving his sheik 7. speaking upon permission by sheik 8. listening 9. İsolation 10. retiring into seclusion. The ranks of attainment are as follows: 1. poverty 2. living as a dervish 3. enduring everything 4. demanding legitimate earnings 5. possession of religion knowledge 6. following the path of shariah 7. abandoning the world 8. prefering afterlife 9. being aware of the rank of existence 10. being aware of the secrets of reality. The ranks of reality are as follows: 1. being in the right way 2. being aware of the good and the evil 3. welcoming the guests in the best way 4. being contented with what he has 5. bowing to predestination 6. being away from profanity 7. keeping away from the forbidden 8. following the path of sect 9. keeping his secrets 10. being aware of the ranks of shariah, sect, attainment and reality and act accordingly.”
In the following chapters, there is information about the ten ranks of poverty that Prophet Muhammed was shown by Allah when He ascended to heaven, ten divine lights, ten ways, ten places, and forty ranks. Also, the person who adopted Sufism is advised to bear hardships, not to ask for anything from the people in terms of eating and clothing, to fast during the day and do night prayer, to be humble and to be away from worldly goods. And it is noted that he will be a real sufi if he realizes these, his prayers will be accepted, he will not die before hearing from Allah, and he will not feel frightened of Munkar and Nekir Angels when he dies.
In the last part, the things mentioned above are the ranks of prophets, and the views of poverty by prominent sufis such as Hodjaa Ahmet Yesevi, Cuneyd-i Bagdadi, Hz. Seyyid-i Ahmed-i Kubra, Sheik Ahmet, Sheik Şakik-i Belhi, Sheik Ahmedi Cay, Sheik Kutbettin Haydari, Hodja Abdullah Haydari, Sheik Mansur-ı Hallacı and Sheik Lokman Serhati are provided.
In the last part, the concepts of heart, soul, sirr, khafi, and akhfa are explained through various pictures, and their places in the body, and to which prophets they belong to are shown. The people who have acquired these characteristics will belong to those prophets’ spirit.
In terms of language properties, this text possesses the qualities of Chagatai Turkish after Classics Period, and it is rich in Turkish, Arabic and Persian words. In the 1920s, scientific studies on this work which was duplicated by missionary Gunnar Hermansson, and brought to Sweden, and similar works will help us obtain reliable information about the essence of sufi thought which has a significant place in turko-islamic thought, and about the historical development of Turkish language.
In this study, the translation named Risāle-i Ehl-i Dervįş duplicated by missionary Gunnar Hermansson in 1920, and donated to the library of Lund University will be elaborated in terms of subject, language properties and vocabulary, and some assessments will be made.
Bookmark/Search this post with
Abstract (Original Language):
Türklük bilimi çalışmalarında önemli merkezlerden biri olan İsveç’in Uppsala ve Lund Üniversiteleri ile araştırma ve misyonerlik merkezlerinde Türkçe el yazması ve matbu eserlerden meydana gelen değerli koleksiyonlar bulunmaktadır. Bu koleksiyonlardan biri de Türkoloji çalışmalarında önemli bir yeri olan Lund Üniversitesi kütüphanesindedir.
Dünyanın üçüncü büyük koleksiyonu olarak adlandırılan bu eserler içerisinde, Çağatay ve Uygur Türkçesiyle kaleme alınan tezkireler önemli bir yer tutar. Bu tezkirelerden biri de Lund Üniversitesi kütüphanesinde Prov. 7 numaraya kayıtlı olan Risāle-i Ehl-i Dervįş’tir. Dil bakımından Klasik Sonrası Çağatay Türkçesine ait ses özelliklerini ihtiva etmesi, konu itibariyle tasavvuf ve öğretilerini içermesi açısından oldukça zengindir.
Tarih boyunca İslamiyet’i bir din olarak kabul eden toplumlarda siyasi, sosyal, ekonomik, coğrafi vb. sebeplerden dolayı çeşitli İslami yorum ve fikir akımları ortaya çıkmıştır. İslamiyet’in Türkler arasında kabul edilmesinden sonra, merkezine insan sevgisi ve hoşgörüyü koyan tasavvuf ve sufilik ekolü Türk dünyasında önemli bir gelişim imkânı bulmuştur. Günümüzde hâlâ geçerliliğini koruyan bu Türk İslam anlayışının ilk tohumlarının atıldığı Doğu Türkistan bölgesinde, tasavvuf öğretisini ön planda tutan birçok eser kaleme alınmıştır. Üzerinde çalışılan Risāle-i Ehl-i Dervįş de bu anlayışın ifade edildiği önemli eserlerden biridir.
Lund Üniversitesinde bulunan Gunnar Jarring koleksiyonundaki ölçüleri 20x16,5 cm olan bu eser, İsveçli misyoner Gunnar Hermansson tarafından 1920 yılında kopya edilmiştir. Aynı zamanda Gunnar Jarring tarafından 1929 yılında koruma altına alınan tezkirenin sayfa satır sayıları on ile on bir arasında değişmektedir.Şimdiye kadar üzerinde herhangi bir ilmi çalışmanın yapılmadığı bu tezkire, toplam on altı varaktan (31 sayfa) oluşur. Eserin kelime dünyası çoğunlukla Türkçe olmakla birlikte konusu gereği Arapça ve Farsça alıntı kelimeler de oldukça fazladır. Besmeleyle başlayan ve Hoca Ahmet Yesevî Hazretleri’nin gelecekle ilgili anlatılarıyla devam eden eserde, tasavvuf ve sufilik geleneğini oluşturan şeriat, tarikat, marifet, hakikat kapıları ve bunların alt makamları şöyle ifade edilir:
Ahir zamanda dini ve dindarlığı kötü amaçlarla kullanacak şeyhler gelecek. Şeytan bu tür insanlardan kaçarken bazıları onları sevip örnek gösterecek. Aynı zamanda o şeyhler müritlerine istek duyacak, bedenlerini küfür delaletinden uzak tutamayacak ve İslam’a aykırı şeyleri güzel görüp şeriat hükümleriyle amel etmeyecek. Haram olan şeylere bakıp kötülüğün arkasında olmakla beraber Allah’ın rahmetinden de ümit kesmeyip dürüst insanların yaptıklarını ise hor görecekler. Fakat müritleri bunların isteklerini reddetmesine rağmen dinden çıkan bu kişiler, bir takım vaatlerle talebelerini kapılarında tutacak. Bu kişiler, müritlerinin çalıştıklarından yeseler köpek eti yemiş gibi olacak, elbise alıp giyseler kıldıkları namazları kabul olmayacak. Aynı zamanda bu kişiler toplum içerisinde fitne çıkmasını isteyecek. Şer olan şeyler mubah gösterecek bu insanların, sünnetleri uydurma, fiilleri suç, nefisleri ihanet, sırları şikâyet, gusülleri ise cenabet olacaktır. İşte bu zamanda sufilerde dünyadan vazgeçme hevesi, fakirlerde kanat, zenginlerde cömertlik, dervişlerde ise kıyamet korkusu olmayacak.
Bu tür olumsuzlukları önlemek ve ortadan kaldırmak için sufilik geleneği içerisinde yer alan şu çözüm önerileri sunulur:
“Ey derviş! Bil ki ilk kelime şeriat, ikinci kelime tarikat, üçüncü kelime marifet ve dördüncü kelime hakikat’tir ve bunları bilmek gerekir. Sufi olup da bunları bilmeyene sufi denmez. Kelime-i şeriat, ‘lailahe illallah’, kelime-i tarikat, ‘lailahe illallah ve Hz. Muhammed peygamberlerin en sonuncusudur.’ Kelime-i marifet, ‘lailahe illallah ve Hz. Muhammed yaratılanların en yücesidir.’ Kelime-i hakikat, ‘lailahe illallah ve Hz. Muhammed Allah’ın kudretiyle gönderilmiştir.’ Ey derviş! O şeyhler ki fakirliği kabul edip sözünü tutar, onun hüküm ve kurallarını bilip yerine getirir; hevesini terk edip nefsiyle mücadele ederek ona boyun eğdirir; kazaya razı olur, olanlara sabreder; verilen nimetlere şükreder; bu risalede anlatılanları hayatında uygular ve Allah’ın emirlerini yerine getirirse dervişlik işleri salim olur. Eğer bunları yapmaz ve şeyhlik davası güderse o kişinin yüzü kıyamet günü kara olup, Allah ve Resulleri katında utanç içine düşecektir.”
Eserin devamında sufilik geleneğinin alt makamları hakkında şu bilgiler verilir:
“Hz. Ali der ki: ‘Dervişlik makamı kırktır. Eğer derviş bunu bilerek amel ederse oldukça temiz olur, yok eğer bunu öğrenmezse dervişlik makamı ona haram olur. O makam ona nasip olmaz. O, cahil bir kişidir. Zikr olunan bu kırk makamın onu şeriat, onu tarikat, onu marifet ve yine onu da hakikat’tedir.’ Şeriat’teki makamlar şunlardır: 1. Allah’ın zatına, sıfatlarına ve birliğine inanmak. 2. Namaz kılmak, 3. Oruç tutmak, 4. Zekât vermek, 5.Hacca gitmek, 6. Yumuşak sözlü olmak, 7. İlim öğrenmek, 8. Hz. Peygamberin sünnetine uymak, 9. İyilikleri emretmek, 10. Kötülüklerden uzak durmak. Tarikat makamları şunlardır: 1. Tövbe etmek, 2. Pîre el vermek, 3. Korku içinde olmak, 4. Ümitvar olmak, 5. Verilen zikirleri yapmak, 6. Şeyhinin hizmetinde olmak, 7. Pîrinin icazeti ile konuşmak, 8. Dinlemek, 9. Tecrid, soyutlanmak, 10. İnzivaya çekilmek. Marifet makamları şunlardır: 1. Yokluk makamı, 2. Dervişliği kabul etmek, 3. Her şeye karşı sabretmek, 4. Helal kazanç istemek, 5. Marifet (ilim) sahibi olmak, 6. Şeriat yolunu tutmak, 7. Dünyayı terk etmek, 8. Ahireti tercih etmek, 9. Varlık makamını bilmek, 10. Hakikat sırlarını bilmek. Hakikat makamları şunlardır: 1. Hak yolunda olmak, 2. İyiyi ve kötüyü tanımak, 3. Misafirine öncelik verip kendisini geri tutmak, 4. Aza kanaat etmek, 5. Kazaya razı olmak, 6. Sövüp sayma işinden uzak durmak, 7. Reddedilmiş şeyleri yapmamak, 8. Tarikat yolunu takip etmek, 9. Herkesten sırrını saklamak, 10. Şeriat, tarikat, marifet ve hakikat makamlarını bilmek ve ona göre amel etmek.”
Eserin devamında Hz. Peygamber’e, Mirac’a çıktığında Allah tarafından gösterilen fakirliğin on makamı ile on nur, on yol, on yer ve kırk mertebe hakkında bilgi verilir. Ayrıca sufilik yoluna giren kişinin bela ve sıkıntılara tahammül etmesi; yeme, içme ve giyim konusunda halktan bir şey istememesi; gündüz oruç tutup gece namaz kılması; her zaman Kuran okuması; korku ve ümit arasında olması; ibadetlerini gizli yapması; alçak gönüllü olması ve dünyalık her türlü arzudan uzak durması tavsiye edilmektedir. Bunları yapan kişinin gerçek sufi olacağı, dualarının Allah katında kabul edileceği; Allah’tan ses işitmediği sürece vefat etmeyeceği; öldüğünde sorgu melekleri olan Münker ve Nekir’den korkmayacağı bildirilir.
Son bölümde ise yukarıda anlatılanların peygamberlik makamları olduğu ve bunlarla ilgili Hoca Ahmet Yesevi, Cüneyd-i Bağdadi, Hz. Seyyid-i Ahmed-i Kübra, Şeyh Ahmet, Şeyh Şakik-i Belhi, Şeyh Ahmedi Cay, Şeyh Kutbettin Haydari, Hoca Abdullah Haydari, Şeyh Mansur-ı Hallacı ve Şeyh Lokman Serhati gibi tasavvuf büyüklerinin fakirlik hakkındaki görüşleri açıklanır.
Kalp, ruh, sır, hafi ve ahfa kavramlarının açıklandığı bitiş bölümlerinde ise çeşitli resimler üzerinde bunların bulunduğu yerler ve hangi peygamberlere ait oldukları gösterilmiştir. Zira bu özellikleri kazanan kişilerin o peygamberlerinin meşrebinden olacakları ayrıca belirtilmiştir.
Dil özellikleri olarak Klasik sonrası Çağatay Türkçesine ait bu metin Türkçe, Arapça ve Farsça kelime kadrosu bakımından oldukça zengindir. 1920’li yıllarda misyoner Gunnar Hermansson tarafından kopya edilerek İsveç’e götürülen bu ve benzeri eserlerin ortaya çıkarılıp üzerinde yapılacak bilimsel çalışmalar, Türk İslam anlayışında büyük bir yeri ve önemi olan tasavvuf düşüncesinin özü ile Türk dilinin tarihi gelişimi ve seyri hakkında sağlıklı bilgiler elde etmemize katkıda bulunacaktır.
Bu çalışmada, misyoner Gunnar Hermansson tarafından 1920 yılında kopya edilen ve 1929 yılında Lund Üniversite kütüphanesine bağışlanan Risāle-i Ehl-i Dervįş adlı eserin çeviri yazısı, konu, dil incelemesi ve kelime dünyası üzerinde durularak birtakım değerlendirmelerde bulunulacaktır.
FULL TEXT (PDF):
- 2