THE COMPARISON OF KARACA AHMET SULTAN MENKABES IN WRITTEN AND ORAL ENVIRONMENT
Journal Name:
- Turkish Studies
Keywords (Original Language):
| Author Name | University of Author | Faculty of Author |
|---|---|---|
Abstract (2. Language):
Folk narratives that come from the past to the present hanging and transforming in the social conditions and time maintain its existence. Cultural sources; transferring knowledge and experience of individuals as members of society have a function that contributes to the integration of individuals into society. Verbal narratives shaped in culture medium containing important information about every aspect of life, has a function that plays an important role in the collective unconscious of society. Verbal narratives, can have even subsisted in today’s conditions. Verbal narratives, find a place soon after in written statements by means of the invention of writing and technological developments and so on. Verbal culture products, look as if fell to second place due to reasons such as writing and technological developments may also remain in effect at all times. Menkabes, are one of the folk narratives which have formed first in the verbal culture and then imported to the writing. Menkabes are called as the miracle stories that describe the religious. The formation of Menkabes; better recognition of the great religions, the desire to understand them better and curiosity are effective. Menkabes are contained the issues occurring around a saint. Karaca Ahmet Sultan, who lived in different regions of Anatolia and Rumelia, showed many miracles, especially known for being a folk doctor is a great Alevi saint. Information relevant to Karaca Ahmet Sultan is quite limited. Many shrines, islamic monastery and rank were established on behalf of Karaca Ahmet Sultan. Around these shrines, islamic monasteries, ranks and his life, many menkabes were created in oral and written media describing the various aspects of Karaca Ahmet Sultan. Menkabes as written sources; In certain parts of works like Karaca Ahmet Sultan menkabes with two copies written by Seyyit Hüseyin Enisi and Hacı Bektaş Veli Velayetnamesi, Hacım Sultan, Dediği Sultan Menkabes, Saltukname and Hikayat, it’s evaluated that identified and describing sections relevant to Karaca Ahmet Sultan. Menkabes in verbal culture media; At İstanbul-Üsküdar Karaca Ahmet Sultan Islamic monastery, at shrines established on behalf of Karaca Ahmet Sultan in Adapazarı-Pamukova, Aydın-Central, Ankara- Polatlı, Bursa-Yenişehir, Manisa- Karaköy, Uşak –Ulubey it’s compiled with area work via interview method at verbal culture media.
In article, Karaca Ahmet Sultan menkabes examined in written and verbal culture medium were detected, receiving of the name “Karaca” of Karaca Ahmet Sultan, his generation, whence occurs, his guide-sheikh, encountering with Hacı Bektaş Veli, miracles, his grave at the miracle motifs related to other factors (main shrine) features such as; were compared in terms of content are discussed in terms of similarities and differences. In written and verbal menkabes various features of the Karaca Ahmet Sultan were investigated under eight headings. From these characteristics; encountering of Karaca Ahmet Sultan with Hacı Bektas Veli, four motifs of miracle, the actual tomb or shrine is expressed in a similar way. It’s seen that the variation of the other features. According to Karaca Ahmet Sultan menkabes, the name of “Karaca” was given to him by Sheikh Musa-yı Zuli. The menkabes about taking the name of “Karaca” of Karaca Ahmet Sultan, does not take place in other menkabes except Karaca Ahmet Sultan menkabes we examined. Many of the verbal sources believe that the name given to Karaca Ahmet Sultan, by Hacı Bektaş Veli. In addition, a portion of the verbal sources, indicate that the name of “ Karaca” is being come from the deer herd to result in making shepherd for Karaca Ahmet Sultan. Karaca Ahmet Sultan is recognized as one dealer obtaining profit in Aydın. Karaca Ahmet and Mardin which is located in Dediği Sultan Menkabes, his father Kara Arslan (Black Lion), his mother Safiye, the names Emir Sultan, Dediği Sultan are not included in the verbal menkabes. General of the oral sources say that for Karaca Ahmet Sultan is being come from Khorasan, his father name is Süleyman Horasani and the name of his mother is Sultan. The names of Karaca Ahmet Sultan’s sons are not mentioned in oral sources although it takes place in Karaca Ahmet Sultan menkabes. The oral sources know the names of Karaca Ahmet Sultan as Hıdır Abdal, Gani Abdal, Kamber Abdal and Eşref Abdal. In Karaca Ahmet Sultan menkabes, his sheikh is known as Sheikh Mûsâ Zûlî but in Hacı Bektaş Veli Velayetname it’s said that as Seyyit Nurettin. In oral sources, the sheikhs of Karaca Ahmet Sultan are Ahmet Yesevi and Hacı Bektaş Veli. Encountering of Karaca Ahmet Sultan with Hacı Bektaş Veli in many written sources; Attempting to prevent Hacı Bektas Veli by Rum saints and Hacı Bektas Veli opposition to this situation is described. In these sections, it’s reflected that change shape for Hacı Bektaş Veli and Hacı Tuğrul. It is emphasized that the persons who change the shape are Hacı Bektas Veli and Karaca Ahmet Sultan in some of the written sources. Oral sources of this encounter, know as general as those described in written sources. This encounter is mentioned as walking of stone and wall by Hacı Bektaş Veli and riding on a lion transforming the snake to whipper by Karaca Ahmet Sultan in both written and oral sources. The menkabes that just mentioned in written sources is the section that told the long struggle between Hacı Bektaş Veli and Karaca Ahmet Sultan which is rumoured in Dediği Sultan Menkabes. It does not take place in written sources that the miracle of ripening the fruits on the trees which presented in Karaca Ahmet Sultan menkabes. It does not take place in oral sources that the miracle of being appear at several different places at the same time that transferred from Karaca Ahmet Sultan menkabes. Locate and remove the hidden motives goods and materials are also available only in one of the menkabes that told in Karaca Ahmet Sultan menkabes. In addition, know what is going on in the past, telling the future, contact with genii by using the services of destroying evil miracle motives are also take place in written sources although no place in oral sources. Into the mold of a variety of animals, using the wild and wildlife service, stone and rocks execution occurrence find events elsewhere, see the current person (scouting talent and scouting mission), disease improvement miracle motifs are expressed in a similar way in the written and oral sources. In oral sources, it’s presented that treatment of patients and tomb of the horse for Karaca Ahmet Sultan but also these are not included in the written sources. This case is remarkable. Because in these two chapters narrated from menkabes is known by many people interviewed. Today the tomb of Karaca Ahmet Sultan’s horse is visited at the place in Üsküdar where the shrine is. The actual tomb of Karaca Ahmet Sultan is unclear where he currently is.
Information specified in the written and oral sources described in menkabes is identical in general. Especially, the Sakarya river specified in Karaca Ahmet Sultan menkabes is confirmed by the oral sources. Karaca Ahmet Sultan tombs are present in Paşalar village depending on Adapazarı Pamukova and Karaca Ahmet depending on Ankara Polatlı district that one of the place passing through the Sakarya river. In oral sources, unlike written sources, it is known the places like Afyon, Aydın, Bolu, İstanbul, Manisa and Uşak. We generally learn the statement of “Get the space in a place, burn the” kindle in forty place” from the menkabes told in oral sources. We find a similar statement just in Karaca Ahmet Sultan menkabes as written sources. This wish is just for his sons. In the oral source of this word, it is emphasized that by Hacı Bektas Veli to Karaca Ahmet Sultan. There are similarities and differences in Karaca Ahmet Sultan’s menkabes which are being in written and oral sources. It’s seen that there would be some changes when menkabes occurring in oral media is transferred to written sources. The menkabes are transmitted from generation to generation in an oral culture enriched environment. Menkabes, vividly alive to the oral culture media, are valuable in terms of demonstrating the importance of social life
Bookmark/Search this post with
Abstract (Original Language):
Halk anlatıları geçmişten günümüze kadar sosyal şartlar ve zaman içinde değişerek ve dönüşerek varlığını sürdürmektedir. Kültürel kaynaklar; kişilerin mensup olduğu toplumla ilgili bilgi ve deneyim aktaran, fertlerin toplumla bütünleşme sürecine katkı sağlayan bir işleve sahiptir. Sözlü kültür ortamında şekillenen anlatılar hayatın her alanıyla ilgili önemli bilgiler içeren, toplumda kolektif bilinçaltı oluşmasında önemli rol oynayan bir fonksiyona sahiptir. Sözlü anlatılar, yaşadığımız günün şartlarında dahi varlığını sürdürebilmektedir. Sözlü anlatılar bir müddet sonra yazının icadı, teknolojik gelişmeler vb. nedenlerle yazılı ifadelerde de yer bulmaktadır. Sözlü kültür ürünleri, yazı ve teknolojik gelişmeler gibi nedenlerden dolayı ikinci plana düşmüş gibi görünse de her zaman için geçerliliklerini sürdürebilmektedirler. Menkabe, din büyüklerinin kerametlerinin anlatıldığı hikâyelere denmektedir. Menkabeler, önce sözlü kültür ortamında teşekkül etmiş, sonradan yazıya aktarılmış halk anlatılarındandır. Menkabelerin teşekkülünde; din büyüklerini daha iyi tanıma, onları daha iyi anlama isteği ve merak duygusu etkili olmaktadır. Menkabeler, bir velinin etrafında meydana gelen konuları da ihtiva etmektedir. Karaca Ahmet Sultan, Anadolu’nun ve Rumeli’nin farklı coğrafyalarında yaşamış, birçok keramet göstermiş, özellikle de devrinin halk hekimi olmasıyla tanınan ulu bir Alevî erenidir. Karaca Ahmet Sultan ile ilgili bilgiler, oldukça sınırlıdır. Karaca Ahmet Sultan adına oluşturulmuş birçok türbe, dergâh ve makam vardır. Bu türbe, dergâh ve makam çevresinde Karaca Ahmet Sultan’ı çeşitli yönleriyle anlatan, sözlü ve yazılı ortamlarda birçok menkabe oluşturulmuştur. Yazılı kaynak olarak Seyyit Hüseyin Enisî’nin yazdığı ve iki nüshası bulunan Karaca Ahmet Sultan Menâkıpnâmesi ile Hacı Bektaş Veli Velâyetnâmesi, Hacım Sultan, Dediği Sultan Menâkıpnâmesi, Saltuknâme ile Hikâyat adlı eserlerin belli kısımlarında Karaca Ahmet Sultan’ı anlatan bölümler incelenerek değerlendirilmiştir. Sözlü kültür ortamlardaki menkabeler; İstanbul- Üsküdar Karaca Ahmet Sultan dergâhında, Karaca Ahmet Sultan adına kurulmuş olan Adapazarı-Pamukova, Aydın-Merkez, Ankara- Polatlı, Bursa-Yenişehir, Manisa- Karaköy, Uşak -Ulubey Karaca Ahmet Sultan türbelerinde mülakat yöntemiyle alan çalışması yapılarak sözlü kültür ortamında derlenmiştir. Makalede, tespit edilen yazılı ve sözlü kültür ortamlardaki Karaca Ahmet Sultan menkabeleri incelenmiş, Karaca Ahmet Sultan’ın “Karaca” ismini alması, soyu, nereli oluşu, mürşidi-şeyhi, Hacı Bektaş Veli ile karşılaşması, kerametleri, diğer unsurlarla ilgili keramet motifleri olarak atının ve kendisinin mezarı (asıl türbesi) gibi özellikler; muhteva açısından karşılaştırılmış, benzerlikleri ve farklılıkları açısından ele alınmıştır.
Yazılı ve sözlü menkabelerde Karaca Ahmet Sultan’ın çeşitli özellikleri, sekiz başlık altında incelenmiştir. Bu özelliklerden; Karaca Ahmet Sultan ve Hacı Bektaş Veli’nin karşılaşması, kerametlerinden dört motif ile asıl mezarı (türbesi) benzer anlatılarla ifade edilmektedir. Bunların dışındaki özelliklerin yazılı ve sözlü kaynaklarda farklılaştığı görülmektedir.
Karaca Ahmet Sultan Menâkıpnâmesi’ne göre “Karaca” adı Karaca Ahmet Sultan’a Şeyh Mûsâ-yı Zûlî tarafından verilmiştir. Karaca Ahmet Sultan’ın “Karaca” ismini alması ile ilgili menkabe, Karaca Ahmet Sultan Menâkıbı’nın dışındaki incelediğimiz diğer menâkıpnâmelerde yer almamaktadır. Sözlü kaynakların birçoğu bu adın Karaca Ahmet Sultan’a, Hacı Bektaş Veli’nin verdiğini düşünmektedir. Ayrıca sözlü kaynakların bir kısmı, Karaca Ahmet Sultan’ın geyik sürülerine çobanlık yapması neticesinde “Karaca” adını aldığını belirtmektedir. Karaca Ahmet Sultan Aydın’da ise, “Karcı” kar dağıtan biri olarak tanınmaktadır.
Karaca Ahmet ve Dediği Sultan Menâkıpnâmesi’nde yer alan Mardin şehri, babası Kara Arslan, annesi Safiye, Emir Sultan, Dediği Sultan gibi isimler sözlü menkabelerde bulunmamaktadır. Sözlü kaynakların geneli Karaca Ahmet Sultan’ın Horasan’dan geldiğini, babasının adının Süleyman Horasanî, annesinin adını da Sultan olarak bildiklerini söylemektedir. Karaca Ahmet Sultan Menâkıpnâmesi’nde geçen Karaca Ahmet Sultan’ın oğullarının adlarını sözlü kaynakların geneli, zikretmemektedir. Sözlü kaynaklar, Karaca Ahmet Sultan’ın oğulları olarak Hıdır Abdal, Gani Abdal, Kamber Abdal ve Eşref Abdal adlarını bilmektedirler. Karaca Ahmet Sultan Menâkıpnâmesi’nde şeyhinin Şeyh Mûsâ Zûlî, Hacı Bektaş Veli Velâyetnâmesi’nde, Seyyit Nurettin olduğu dile getirilir. Sözlü kaynaklarda Karaca Ahmet Sultan’ın şeyhi, Ahmet Yesevî ve Hacı Bektaş Veli’dir. Bu durum ‘birinin yerine diğerinin geçmesi’ kuralıyla açıklanabilir. Alevî-Bektâşî toplumunun belleğinde daha canlı olan Hacı Bektaş Veli öne çıkmıştır.
Karaca Ahmet Sultan ile Hacı Bektaş Veli’nin Karşılaşması yazılı kaynakların birçoğunda; Hacı Bektaş Veli’nin Rum erenleri tarafından engellenmeye çalışılması, Hacı Bektaş Veli’nin de bu duruma karşı çıkması etrafında anlatılmaktadır. Bu bölümlerde genellikle Hacı Bektaş Veli ile Hacı Tuğrul’un şekil değiştirdikleri yansıtılmaktadır. Yazılı kaynakların bazılarında, don değiştirenlerin Hacı Bektaş Veli ve Karaca Ahmet Sultan olduğu vurgulanmaktadır. Sözlü kaynaklar bu karşılaşmayı, genel itibariyle yazılı kaynaklarda anlatılanlar gibi bilmektedirler. Ayrıca yazılı ve sözlü kaynaklarda bu karşılaşma, Hacı Bektaş Veli’nin taşı veya duvarı yürütmesi ile Karaca Ahmet Sultan’ın yılanı kamçı yapıp aslana binmesi şeklinde dile getirilmektedir. Bu karşılaşmayla ilgili yazılı kaynaklarda olup da sözlü kaynaklarda olmayan menkabe, Dediği Sultan Menâkıpnâmesi’nde rivayet edilen Hacı Bektaş Veli ve Karaca Ahmet Sultan arasında uzun süren bir mücadelenin anlatıldığı bölümdür.
Karaca Ahmet Sultan menkabelerinde yer alan meyve ağacı olmayan ağaçlarda meyve oldurma kerameti, yazılı kaynaklarda bulunmamaktadır. Karaca Ahmet Sultan Menâkıpnâmesi’nde nakledilen aynı anda birkaç yerde görünme kerameti, sözlü kaynaklardan derlenen menkabelerde yer almamaktadır. Gizli eşya ve maddeleri bulup çıkarma motifi de sadece Karaca Ahmet Sultan Menâkıpnâmesi’nde anlatılan bir menkabede bulunmaktadır. Ayrıca geçmişte olup bitenleri bilme, gelecekten haber verme, cinlerle temas kurma, kötülüklerini yok edip hizmetinde kullanma keramet motifleri de yazılı kaynaklarda olup sözlü kaynaklarda yer almamaktadır.
Çeşitli hayvanların kalıbına girme, vahşi ve yabani hayvanları hizmetinde kullanma, taş ve kayaları yürütme, başka yerlerde vukû bulan olayları, mevcut kişileri görme (gözcülük yeteneği ve gözcülük görevi), hastalıkları iyileştirme keramet motifleri yazılı ve sözlü kaynaklarda benzer şekilde ifade edilmektedir. Sözlü kaynaklarda, Karaca Ahmet Sultan’ın hastaları tedavi şekli ve atının mezarı, yazılı kaynaklarda yer almamaktadır. Bu durum dikkat çekicidir. Çünkü bu iki başlık içerisinde rivayet edilen mankabeler, görüşme yapılan birçok kişi tarafından bilinmektedir. Günümüzde Üsküdar Karaca Ahmet Sultan Dergâhındaki türbenin bulunduğu yerde atının mezarı, ziyaret edilmektedir.
Karaca Ahmet Sultan’ın asıl türbesinin şu anda nerede olduğu kesinlik kazanmamıştır. Yazılı ve sözlü kaynaklarda anlatılan menkabelerde belirtilen bilgiler genel anlamda benzerlikler arz etmektedir. Özellikle Karaca Ahmet Sultan Menâkıpnâmesi’nde belirtilen Sakarya nehri, sözlü kaynaklar tarafından da teyit edilmektedir. Sakarya nehrinin geçtiği yerlerden biri olan Ankara Polatlı ilçesine bağlı Karaca Ahmet ve Adapazarı Pamukova’ya bağlı Paşalar köyünde Karaca Ahmet Sultan türbesi bulunmaktadır. Sözlü kaynaklarda, yazılı kaynaklardan farklı olarak Afyon, Aydın, Bolu, İstanbul, Manisa, Uşak gibi yerler bilinmektedir.
‘Bir yerde mekânın olsun, kırk yerde çerağın yansın’ sözünü, genellikle sözlü kaynakların anlattığı menkabelerden öğrenmekteyiz. Yazılı kaynaklardan sadece Karaca Ahmet Sultan Menâkıpnâmesi’nde, bu sözün bir benzerini bulmaktayız. Bu dileği, evlatları için söylemektedir. Sözlü kaynaklarda ise bu sözün, Hacı Bektaş Veli tarafından Karaca Ahmet Sultan’a söylendiği vurgulanmaktadır.
Karaca Ahmet Sultan’ın yazılı ve sözlü kaynaklardaki menkabelerinde, benzerlikler ve farklılıklar bulunmaktadır. Sözlü ortamda meydana gelen menkabelerin, yazıya aktarılırken birtakım değişikliklere uğradıkları görülmektedir. Bu değişim, toplumun ve kişilerin içinde bulunduğu sosyal şartlar (bağlam) dolayısıyladır. Kültür ortamının değişimi tabii olarak metni de etkilemektedir. Bu durum halk metinlerinin yaygın bir özelliğidir. Bu değişim, metne canlılık kazandırırken halkbilimin dinamizmini gösteren bir olgudur.Karaca Ahmet Sultan’ın şahsı etrafında oluşan menkabeler her ne kadar yazılı bir metne sahipse de toplum, onu sözlü kültür ortamında duyduğu menkabeleriyle belleklerinde tutmakta bu bağlamda menkabe ‘birincil sözlü kültür ortamı’ sürecini yaşamaktadır.
Türk toplumundaki ‘atalar ve veli kültü’nün de etkisiyle dilden dile aktarılarak yenilenen, farklı unsurlarla şekillenen menkabelerin kültür hayatımızda birçok işlevleri bulunmaktadır. Bu işlevler, menkabelerin, sözlü kültür ortamında canlı bir şekilde yaşamasını sağlamaktadır. Bir nesil sonra benzer mekânlarda yapılacak derlemelerde anlatılanların farklılaşacağını ve zenginleşeceğini öngörebiliriz. Türbesi bulunan ve yoğun ziyaretçi alan velilerin hayatı etrafında gelişen menkabeler, folklorun temel işlevlerini karşılayan özellikleri dolayısıyla alıcısının çokluğu oranında canlılığını ve gelişimini sürdürecektir
FULL TEXT (PDF):
- 4