DR. MUSTAFA SARI, TÜRKÇEDE ART ZAMANLI DEĞİŞMELER (YÜZ HADİS YÜZ HİKÂYE ÖRNEĞİ), PEGEMA YAYINCILIK, ANKARA 2007, 358 S.

Dil bilim, kendine özgü yöntemlerle genel olarak dil olayını, özel olarak da doğal dilleri yapıları, işleyişleri, süre içindeki değişimleri vb. açısından inceleyen insan bilimidir.Dilbilimin dallarından biri art zamanlı dilbilimdir. Diyakronik dil bilim, evrimsel ya da tarihsel dil bilim, art süremli dil bilim diye de adlandırılır. Art zamanlı dil bilim, dil olaylarını tarihî gelişme ve değişme süreci içinde inceler.2 Dilin geçirmiş olduğu ses değişimleri, yapısal değişimler, ödünçleme, analoji, söz dizimsel değişim, anlamsal değişim, diller veya dil aileleri arasındaki ilişkiler vb. konularla ilgilenir. Art zamanlı yöntem dil çalışmalarında uygulanan yöntemlerden biridir. Bu tip bir araştırmada olaylar, gelişmeleri açısından inceleneceğinden bir gelişmenin gerçekleşmesi için gereken süre içinde inceleme söz konusudur, bu yüzden ayrı çağlara, evrelere ait belirtiler izlenir.3 Art zamanlı yöntemle yapılmış yurt içinde ve yurt dışında çalışmalar mevcuttur. Bunlarda daha çok ses bilgisi ve şekil bilgisinin esas alındığı görülür. TEKİN’in4, GABAİN’in5, ERDAL’ın6 çalışmaları akla ilk gelenlerdir. Son zamanlarda art zamanlı yöntemin uygulandığı bir diğer çalışma EROL’a aittir.7 EROL’un çalışması Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesi sonuna kadar olan dönemi kapsayan yazılı kaynaklardan takip edilen kelimelerdeki anlam değişikliklerini tespite yöneliktir. Türkçenin tarihî dönemlerine ait birçok metin, transkripsiyon yöntemiyle günümüz alfabesine aktarılmış olmasına rağmen bu metinler üzerinde yeterince dil incelemesi yapılmadığı bilinen bir gerçektir. Oysa günümüz alfabesine aktarılmış olan tarihî metinlerin ses, biçim bilgisi, söz varlığı ve cümle bilgisi gibi dilin bütün alanlarını kapsayacak biçimde incelenmesi de büyük önem arz etmektedir. (Ön Söz’den) Bu çalışmada Türk dilinde zamana bağlı olarak ortaya çıkan değişmeler (Ses, İmla, Söz Varlığı, Yapısal Değişmeler, Anlam Değişmeleri) incelenmiştir. Çalışma Erzurumlu Darîr’in Yüz Hadis Yüz Hikâye adlı eseri üzerine yapılmıştır. Dr. SARI, çalışmasını üç ana bölüme ayırmıştır: I. BÖLÜM’de Erzurumlu Darîr, Eserleri, Yüz Hadis ve Yüz Hikâye hakkında bilgiler verilmiştir. Bu bölümde yazar, Erzurumlu Darîr’in hayatına ilişkin pek fazla bilgi bulunmadığını, Darîr’le ilgili verdiği bilgilerin araştırmacıların çalışmalarına dayandığını belirtir. Buna göre; Erzurumlu Darîr’in asıl adı Mustafa’dır. Babasının adı Yusuf, dedesinin adı ise Ömer’dir. Doğuştan kör olduğu için eserlerinde çoğu zaman Gözsüz ve yine bu anlama gelen Arapça Darîr mahlasını kullanmıştır. ( I. Bölüm, s.7) Yazar, Darîr’in diline ilişkin de araştırmacıların görüşlerini sıralar ancak kendi görüşüne yer vermez. Bu da yazarın konuyla ilgili araştırmacıların fikirlerini benimsediğini düşündürür. Darîr’in yazar çalışmasına da konu olan Yüz Hadis Yüz Hikâye adlı eserinin hangi tarihte yazıldığı, kime sunulduğu bilinmemektedir. Eserin başında yer alan ifadelerden tercüme olduğu anlaşılmaktadır. ( I. Bölüm, s.10) Darîr’in eseriyle ilgili lisans ve yüksek lisans seviyelerinde çalışmaların bulunduğuna değinen yazar, eserin ulaştığı ve gördüğü altı nüshasının tanıtımını yapar.