Buradasınız

TATARLARIN ÖZBEK EDEBÎ DİLİNİN OLUŞUMUNDAKİ ROLÜ

THE TATARS' ROLE IN THE FORMING OF LITERARY UZBEK LANGUAGE

Journal Name:

Publication Year:

Keywords (Original Language):

Author NameUniversity of AuthorFaculty of Author
Abstract (2. Language): 
Tatar intellectuals have an influence on social, cultural and political structures of local communities, especially in Uzbeks, with their Reformist (Ceditcilik) movement that they have established in Kazan and reached to Central Asia in the colonialism era of Tsardom of Russia in the area, continued from the second half of the 19th century to 1917. Tatars play a significant role in education with Cedit schools, in cultural life with theater events, in press with published newspapers and magazines and in forming literary Uzbek language with "purist and purifier" and reformist understanding. Becoming influent on Uzbek language by means of press, especially after 1905, the Tatar effect had continued intensively until 1920s. Moreover, with the efforts of the Tatar journalists, Russian vocabulary and international vocabulary via Russian began to enter in the Uzbek language. The effect of Tatars is not only seen in introducing new vocabulary, but also seen in the morphological structure of the Uzbek language.
Abstract (Original Language): 
Çarlık Rusyasının 19. yüzyılın ikinci yarısından 1917 yılına kadar devam eden Orta Asya'daki sömürgecilik devrinde Tatar aydınları, Kazan'da başlattıkları ve zamanla Orta Asya içlerine kadar götürdükleri ceditçilik (yenilik) hareketiyle bölge halklarından özellikle Özbeklerin toplumsal, kültürel ve siyasal yapısında etkili olurlar. Tatarlar cedit okullarıyla eğitimde, tiyatro etkinlikleriyle kültür yaşamında, çıkardığı gazete ve dergilerle basında, "dilde özleştirmeci, arındırmacı" ve reformcu anlayışlarıyla Özbek edebî dilinin oluşumunda önemli rol oynarlar. Özbek dili üzerindeki bilhassa 1905 yılından sonra basın yoluyla kendini hissettiren Tatar etkisi 1920'li yıllara kadar yoğun biçimde sürer. Ayrıca Tatar gazeteciler sayesinde Rusça ve bu dil üzerinden uluslararası sözcükler Özbek diline girmeye başlar. Tatarların etkisi sadece yeni sözcüklerin girmesinde değil, aynı zamanda Özbekçenin biçimbilgisel yapısında da görülür.
281
295

REFERENCES

References: 

ABDUAZIZOVA, Nazira Abdumacidovna, Turkiston matbuoti tarixi (1870-1917), Toşkent 2000.
ABDURAHMONOV, Ğ. - Ş. Şukurov, Üzbek tilining tarixiy grammatikasi, Toşkent 1973.
ABDURAHMONOV, Ğ. A., Ş. Ş. Şoabdurahmonov, A. P. Hociyev, Üzbek tili grammatikasi I, Morfologiya, Toşkent 1975.
AKPINAR, Yavuz (Haz.), İsmail Gaspıralı: Seçilmiş Eserleri 3 (Dil Edebiyat Seyahat Yazıları), İstanbul 2008.
ANDİCAN, Ahad, Cedidizm 'den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi, İstanbul
2003.
BALDAUF, Ingeborg, "Tatarismus in Mittelasien - Das tatarische Vorbild in der Entwicklung der uzbekischen Sprache", Jens Peter Laut u. Klaus Röhrborn (Hrsg.), Sprach- und Kulturkontakte der türkischen Völker, Wiesbaden 1993, s. 13-49.
BALDAUF, Ingeborg, Schriftreform und Schriftwechsel bei den muslimischen Russland- und Sowjettürken (1850-1937): Ein Symptom ideengeschichtlicher und kulturpolitischer Entwicklungen, Budapest 1993.
BENNINGSEN, Alexandre et Chantal LEMERCIER-QUELQUEJAY, La presse et le mouvement national chez les musulmans de Russie avant 1920, Paris-La Haye 1964.
BOROVKOV,
A
. K., Uzbekskiy literaturnıy yazık v period 1905-1917 gg., Taşkent
1940.
CUMANIYOZOV, Rahimboy, Eski üzbekyozuvi, Toşkent 1989.
ELTAZAROV, Jo'liboy, O 'zbekistonda 20-Asrda Amalga Oshirilgan Yozuv va Imlo Islohotları Tarixidan (Sotsiolingvistik Tahlil), Toşkent 2006.
NAGAYEV, Safter,
"Dilde
, Fikirde, İşte Birlik (Gaspıralı ve Türkistan)", Kardaş Edebiyatlar (Akt. Bayram Orak), 26, Ocak-Mart 1994, s. 8-14.
ÖNER, Mustafa, Bugünkü Kıpçak Türkçesi (Tatar, Kazak, Kırgız Lehçeleri Karşılaştırmalı Grameri), Ankara 1998.
ÖZTÜRK, Rıdvan, Yeni Uygur Türkçesi Grameri, Ankara 1994.
QODIRIY, Abdulla, Kiçik asarlar, Toşkent 1969. QODIRIY, Abdulla, Mehrobdan chayon, Toshkent 2004.
Türkiyat Mecmuası, C. 21/Bahar, 2011
295
QOSIMOV, Begali, Şarif YUSUPOV, Uluğbek DOLIMOV vd., Milliy uyğoniş davri üzbek adabiyoti, Toşkent 2004.
ROY, Olivier, Yeni Orta Asya ya da Ulusların İmal Edilişi (Çev. Mehmet Moralı), İstanbul 2000.

Thank you for copying data from http://www.arastirmax.com