KÜNHÜ'L-AHBAR'A GÖRE ÂLÎ'NİN BAZI ÖZELLİKLERİ

GELÎBOLU'lu Mustafa Âlî (948-1008/1541-1599) yıllarında yetişmiş bir ilim adamımızdır. Âlî şairdir, araştırmacıdır, tarihçidir, münekkiddir ve devlet adamıdır. Çok şeyler ummuş, gözü daima yükseklerde, bunları da elde edemediği için daima müştekidir, daima tenkid,edicidir. Bu doymayan hırsı nedeniyledir ki, yer yer dolaşarak, devlet sınırlarının hemen hemen her yerini gezmiştir. Fakat bu fırsatı kaçırmayan Âlî gezip gördüğü yerleri eserlerinde bize aktarmaktadır. Amasya'da, Kayseri yolunda görüp ziyaret ettiği yerler, gördüğü alimler ve kitaplar hakkında bize bilgi vermektedir. Biz onun diğer yönlerini bırakarak, "Künhü'l-Ahbar"m bir kısmında inceleyebildiğimiz bazı özelliklerini sizlere aktarmaya çalışacağız. Biz bu Özelliklerini şu başlıklar altında topladık: 1-Kaynakları kullanma ve vermesi. 2-Ondaki Anadolu ve bilhassajGelibolu ve civarı aşkı ve sevgisi. 3-Kullandığı Türkçe ve yabancı kelimeler. . • 4-Tarihçilik anlayışı. 5-Tenkitçiliği "Devri, kaynağı ve şahsı" idâre anlayışı ve kaderciliği. 1-Kaynakları Kullanması ve Vermesi : ÂH yazdığı her devir için muteber kaynakları kullanmış ve bunları bahsetmekten de asla çekinmemiştir. İdrîs-i Bitlîsî, Âşık Paşa-zâde, Ruhî, Neşrî, Mîr-Hond, Tevkiî Muhammed b. Ramazan, Hoca Saadettin, Seyyid Lokman, Arap-Şah, Şerafeddin Ali Yezdî, Mevlanâ Şahabüddin "Mahâcetü't-Tevarih", Latifi, Sehî Velâyet-nâme, ibrahim b. Hanif Şâh "Acâyibu'l-Kübrâ", Kısâb-ı Enbiya, Dürr-i Meknûn, Zafer-nâme, Şekâik-i Nûmâniye... Daha niceleri onun kullandığı kaynaklardandır. Kaynakta gördüğü hatalar varsa onu da tenkit etmektedir. Meselâ bir yerde Şekâik'in yazarı hakkında I. Murad'ın cülusundan (761/1359) bahsederken diyor ki, "Şekâik-i Nûmâniye müellifi dikkat itmeyüp cülus tarihin sitünden taayyün etmişler. Halaki siyâk-u sibak dellâllık ile hilafı semte gitmişler..." (24a) Yine Timur ile Yıldırım Beyazıd arasındaki olaylardan bahsederken diyor ki; "Bazı müverrîhîn-i pür-taksîr, Selârîn-i Âl-i Osmânı tevkîr ve Timur Gürgânİ scmâtcl-ü tahkir kasdma hilâf-ı vâki' bazı nesneler yazmışlardır." (34a)