OSMANLI HUKUKUNDA EVLİLİK AKDİ VE SÖZ KONUSU AKDİN 1869 TARİHLİ TABİİYYET-İ OSMANİYYE KANUNNAMESİNE GÖRE OSMANLI TABİİYYETİNE ETKİSİ

Çalışmamız “ Osmanlı Hukukunda Evlilik Akdi ve söz konusu Akdin 1869 tarihli Tabiiyyet-i Osmaniyye Kanunnamesine göre Osmanlı Tabiiyyetine Etkisi” başlığını taşımaktadır. Bu çalışma kapsamında özellikle evlilik kurumunun, Türkler ve Osmanlı Devleti özelinde tarihsel gelişimi, kurumun Tanzimat Dönemi itibarıyla yeni hukuksal düzenlemeler sonucu değişen özellikleri ve yine Tanzimat Dönemi’nin getirilerinden olan 1869 Tabiiyyet-i Osmaniyye Kanunnamesi bağlamında Osmanlı tabiiyyetine ne gibi etkileri olduğunun ana hatlarıyla açıklanması amaçlanmıştır. Konunun genişliği ve kurumun tarihinin de oldukça geçmişe götürülebilmesi dolayısıyla, çalışmamızın dört bölüm halinde incelenmesinin yerinde olduğunu düşündük. Çünkü gerek Türk ve İslam tarihi, gerekse dünya tarihi bakımından farklı özellikler arz eden kurum, bilindiği üzere Osmanlı Devleti bağlamında da çeşitli yenilikler barındırmaktaydı. Bu sebeple ilk olarak çalışmamızın birinci bölümünde genel itibarıyla kurumun tarihçesi ve Türk tarihi bakımından özelliklerine değinmeye gayret gösterdik. Evlilik kurumunun gelişimini, kadının konumunun gelişiminden ayrı tutamayacağımız için de, ilgili dönemler bağlamında kadının durumunun ne şekilde algılandığını göstermek istedik. Ayrıca bu bölümde Türk tarihi bakımından inceleme yapılırken, İslamiyet öncesinin Türk toplumlarının özelliklerini esas aldık. Çünkü ilerideki bölümler bağlamında, hem İslam hukukunda, hem de Osmanlı hukukunda evlilik akdi ve bu kapsamda getirilen yeniliklere yeri geldiğince değinmeyi uygun gördük. İkinci bölümde evlilik akdinin İslam hukuku bağlamında şartlarını detaylı bir biçimde açıklamaya çalıştık. Böyle bir bölümü düzenlememizin sebebi ise, Osmanlı Devleti bakımından ele alacağımız bu kurumun, İslam hukukundan ayrı düşünülemeyecek olmasıdır. Özellikle Osmanlı Devleti’nin klasik dönemi bağlamında da aile hukukunda İslam hukukunun birebir varlığını sürdürmesi, Tanzimat Dönemi’yle birlikte kısmen değişse de, temelde İslam hukuku ve evlilik akdinin iç içe geçmiş ilişkisi nedeniyle İslam hukukunda evlilik akdi teferruatlı bir biçimde incelenmeye çabalanmıştır. Çalışmamızın üçüncü bölümünde, öncelikle Osmanlı Devleti bakımından evlilik kurumu ile ilgili açıklamalar, Tanzimat Dönemi öncesi ve sonrası şeklinde ve geçirilen değişimler çerçevesinde ele alınmıştır. İkinci bölümde değinilmiş olan İslam hukuku bakımından evlenme akdinin, Osmanlı hukukundaki yansımalarının ne olduğu ve özellikle Tanzimat Dönemi ile birlikte ne tür farklılıkların oluştuğuna değinilmesi gerekli görülmüştür. Yine bu bölümde, anılan dönem ile birlikte değişim gösteren hukuk alanının meyvelerinden biri olan ve aile hukukunun ilk tedvini olma özelliğini taşıyan 1917 tarihli Hukuk-ı Aile Kararnamesi ele alınmıştır. Söz konusu kararname, oluşumuna neden olan olaylar ve fikir akımlarıyla birlikte düşünülerek, getirmiş olduğu yeniliklerin hangi sebepler sonucu ortaya çıktığının anlaşılması amaçlanmıştır. Ayrıca kararnamenin daha iyi anlaşılabilmesi için, kararnamenin sistematiğinin ve Osmanlı Devleti uygulamasına hangi bakımlardan yeni hükümler getirdiği ve nihayet hangi sebepler yüzünden ilga edildiği belirtilmiştir. Çalışmamızın son bölümünde ise, önceki bölümlerde ele alınmış olan nikâh akdi kavramı ile 1869 tarihli Tabiiyyet-i Osmaniyye Kanunnamesi arasındaki ilişki gösterilmeye çalışılmıştır. Buna göre ilk olarak, Osmanlı Devleti’inin ilk vatandaşlık kanunu olarak adlandırılan 1869 tarihli Tabiiyyet-i Osmaniyye Kanunnamesi ile ilgili genel bilgilerin verilmesi yoluna gidilmiştir. Bununla beraber söz konusu kanunun ortaya çıkışının ana nedeni olarak, kanunun gerekçesinde de ele alınan, gayrimüslim tebaanın gayrimeşru olarak yabancı ülkelerin tabiiyyetine geçmesi hususu gösterilerek, dönemin koşullarına göre çağdaş ve ilerici sayılan bu düzenlemenin temel yeniliklerine değinilmiştir. Ayrıca adı geçen kanunnamenin, evlilik kurumu ile bağlantısı ise ilk olarak, Osmanlı tebaasından bir kadının yabancı bir erkekle evlenmesi halinde tabiiyyetin kaybedilmesi ve bu durumdaki kadının daha sonra Osmanlı tabiiyyetine, belli şartlar dâhilinde, dönebilmesi imkânı çerçevesinde açıklanmıştır. Kanunnamenin evlilik kurumu ile bağlantısını sağlayan bir diğer durum olarak ise, yabancı bir kadının Osmanlı tebaasından bir erkekle evlenmesi sonucu Osmanlı tabiiyyetini kazanması hali düzenlenmiştir. Tüm bunların yanı sıra çalışmamızda özellikle izinnameler bağlamında birçok defa ele aldığımız “kadı” tabirinin –nın eki ile oluşan biçimlerinde, kelimenin yargıç anlamını da her defasında parantez içinde vererek, çalışmamızın ağırlık noktasını oluşturan “kadın” kelimesinin –ın eki ile oluşan biçimiyle karıştırılmasının önüne geçilmesine gayret gösterilmiştir.