THE REPERCUSSIONS OF THE STATE IDEOLOGY IN THEATRE REPERTOIRES OF THE 1980S

1980’ler, dünya üzerinde “seçkin” kültürden “popüler” kültüre doğru yönelisin – edebiyattan müziğe, mimariden sosyal bilimlere postmodern dalganın yükselmeye baslamasının – belki de kendini en açıkça hissettirdiği dönemlerden biridir. “Seçkin” kültür ile “popüler” kültür arasındaki ayrımın yapaylığını vurgulayan, modernitenin bir çok değerinin alasağı olduğunu ve bos zaman anlayısı içinde bireylerin giderek tekil arayısları içinde çalısmaktan ziyade eğlenceye yöneleceklerine iliskin değerlendirmelerin, Batı dünyasının post-endüstriyel toplumunda eğlence ve tüketimin ön plana çıkmasında önemli bir role sahip olduğu görülmektedir. Popüler kültürün küresel ölçekte yükselisi karsısında seçkin kültürün saygınlığını yitirisi Türkiye’de hemen hemen eszamanlı gözlenen bir olgudur. Bu durum, Türk Tiyatrosu’nda 1980’lerde gözlemlenen durgunluğun en kayda değer nedenlerinden biri olarak yorumlanabilmektedir. Đlk bakısta, 1980’ler Türkiyesi’ne damgasını vuran en önemli olayın 12 Eylül Darbesi olduğu görülmektedir. Bununla birlikte, dönemin askeri hükümeti tarafından uygulanan kitlelerin depolitizasyon sürecini dikkate alan bir okuma, darbeden ziyade, darbenin doğurduğu sonuçların ülkedeki sanat anlayısı üzerinde daha büyük etkileri olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Döneme günümüz açısından bakıldığında ise, söz konusu dönemde toplumca el üzerinde tutulan “yıldız”ların yer aldığı melodram, komedi ve müzikaller, 1980-1990 arasında gerek askeri gerek de “sivil” yönetimlerin uyguladığı bireylerin “uysallastırılma” sürecinde sanat pratiğinin bir manipülasyon aracı olarak kullanılısının açık bir örneğidir. Bu tartısmayı çıkıs noktası olarak alan makale, devlet tiyatroları (Đstanbul Devlet Tiyatrosu) ile özel tiyatroların (Dostlar Tiyatrosu ve Ankara Sanat Tiyatrosu) 1980-1990 arasındaki repertuarlarında devlet ideolojisinin izlerini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Devlet tiyatrolarının 1970’lerde kendini hissettirmeye baslayan merkeziyetçi yapısının, 1980’lerde daha da belirgin bir hal alması ile kurumun oyun seçimlerinde komedi ve müzikallere – önceki dönemlerle kıyaslandığında – daha fazla yer verdiğini gösteren çalısma, bu durum karsısında Dostlar Tiyatrosu ile Ankara Sanat Tiyatrosu repertuarlarındaki oyunların dönemde önemini yitirmeye baslayan bir kavram halini alan “sosyal sorumluluk” bağlamında belirgin bir çizgiyi koruma çabasında olduklarını tartısmaktadır. Yazıda tartısılan bir diğer husus da, 1980 ile 1990 yılları arasındaki hükümetlerin, farklı yollardan – askeri yönetimin baskı ve sindirme, ANAP yönetiminin ise görünüste vaad ettiği özgürlük söylemi ile – toplumu “teklestirmis” olmalarıdır. Bu “teklestirme” sürecinde özel tiyatroların oyun seçimlerindeki tutumlarına iliskin tahlillerde bulunan çalısmanın bir baska hedefi de, 1980’lerdeki tiyatro repertuarlarındaki çeviri eserlerin dönemin kültür dizgesinde nasıl bir yere sahip olduğunu ortaya çıkaracak, dönemdeki çevirilerin hangi ekonomik, ideolojik ve kültürel kosullar altında gerçeklestirildiğini irdeleyecek betimleyici çeviri çalısmaları için kuramsal zemin hazırlamaktır.