KANADA MİMARLIK MERKEZİ (KMM): KURULUŞ SÜRECİ, ETKİNLİKLER VE MİMARİ BETİMLEMESİ

Montreal'deki Kanada Mimarlık Merkezi'nin (Canadian Centre for Architecture, CCA) kurucusu ve aynı zamanda mimari proje danışmanı olan Phyllis Lambert yukarıdaki cümleyi, Merkez'in yeni binasının 7 Mayıs 1989 günü gerçekleşen açılış töreni sırasında söylemiştir. Halk¬bilim etkileşiminin önemini vurgulayan bu görüş, bir müze ve araştırma kurumu olan Kanada Mimarlık Merkezi'nin ortaya çıkmasında önemli bir etken olmuştur (1). Mimarlık müzelerinin dünyadaki ilk örneği Kanada Mimarlık Merkezi değildir (2). Ancak KMM, daha önce varolan müze ve koleksiyonların temel niteliklerine sahip olan, öte yandan bir çok açıdan Lambert'ın (1992, 55) deyişiyle 'yeniden icat edilen' bir kurum olmuştur. KMM 1979 yılında kurulduğu zaman dünyada hem bir 'mimarlık araştırmaları merkezi' hem de 'müze' olan başka bir kurum bulunmuyordu (CCA, 1988, 110). Lambert'a (1999, 18) göre KMM, 'bir müze olarak, sahip olduğu koleksiyonları, mimarlık kültürünün zenginlik ve anlamını açığa vuran ve mimarlık alanındaki çağdaş konulara karşı duyarlılık geliştiren sergiler ve yayınlar aracılığıyla halkın kullanımı için yorumlamayı, tarih araştırması ile mimarlık gündeminin tartışmalarını birleştirmeyi hedeflemiştir'. KMM'nin misyonu, klasik anlamda bir müzenin etkinlikleri çerçevesi içinde değil, mimarlık üzerine yazılı söylemler ve mimarlığın belgelenmiş görsel kültürü, yani mimarlık belleği ile çağcıl toplum ve onun mimari uygulamaları arasında aracılık olarak belirlenmiştir. Savaş'a (1998, 110) göre, KMM benzeri ve önceki kurumlardan farklılaşır, çünkü "KMM kurucuları için mimari objeyi korumak ve sergilemek onu sadece bir kaide üzerine koymak değil, aynı zamanda da bir bağlama oturtmaktır. Savaş'ın sözünü ettiği bağlamı oluşturabilmek için koleksiyonun oluşturulması ve değerlendirilmesi aşamaları için bazı ilkelerin geliştirilmesi gerekiyordu. KMM koleksiyonunun temel kavramları, Lambert (1999, 19) tarafından 'süreç' ve (farklı çalışma alanlarını biraraya getiren özgür ve birleştirici bir etkinlik olarak düşündüğü) 'araştırma' olarak belirlenmiş, bu şekilde KMM bir müzenin cabinet de dessinsveya bir kütüphanenin özel koleksiyonlarının oluşturduğu yalıtımı gidermeyi amaçlamıştır (Lambert, 1999, 19). Önce, yoğun satınalmalar aracılığıyla kazandırılan çeşitli belge ve malzemeler ile mimarlık üretimi süreçlerini koleksiyonda yansıtmak, daha sonra bunları disiplinlerarası araştırma ile yorumlamak KMM'nin uygulamaya koyduğu hedeflerdir. Sonuçta, Lambert'ın eseri bir müze, galeri veya kütüphanenin ötesinde, donanımlı bir araştırma merkezi olarak şekillenmiştir: Sergi salonları, sinematek, kitapçı, fotoğraf işliği, kütüphane ve küratör ofisleri gibi alışılmış müze mekanları yanında KMM, Çalışma Merkezi olarak adlandırılan, araştırma için ayrılmış bir bölüm içerir. Bu bölüm aracılığıyla, koleksiyonlardaki zengin malzemenin (Merkez'de görevlendirilen uluslararası uzmanlar kadrosu yanında) KMM bursu ile gelecek misafir-araştırmacılar tarafından da değerlendirilmesi ve yorumlanması amaçlanmıştır (3). Açılışının hemen ardından Merkez'in ne türde bilim adamlarını destekleyeceği sorulduğu zaman, Lambert'ın ilk yanıtı 'biz kimseyi desteklemiyoruz' olmuş, farklı entelektüel yaklaşımlara sahip çeşitli isimler önerildiği zaman, listedeki en akademik isim olan Reyner Banham'ı onaylamıştı (Pastier, 1989, 23). Lambert bir KMM broşüründe (CCA, tarihsiz, 4) Merkez'i şöyle tanıtıyor: 'mimarlığın çalışılması, en geniş anlamıyla, uygarlığın çalışılmasıdır; ve insanbilimsel (humanistic) bilgiye hakim olmayı gerektirir. KMM, bugünü geçmişle, kuramı pratikle ilişkilendirir.' Bu cümlenin açıkca ifade ettiği gibi Lambert, mimarlık araştırmasını, insanbilimlerinin (humanities) içinde görmektedir.