Sünni Siyaset Düşüncesinin Tarih İçindeki Gelişimi ve Etkinliği

İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed, Mukaddime, (thk. Ali Abdulvahid Vafî), Kahire-
1401, II/638.
2 Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir, Tarihu’l-Ümem ve’l-Mulûk, Beyrut-ty., III/406.
3 Taberî, IV, s. 2074 Zafir Kasımî, Nizamu’l-Hukm fi’ş-Şeriati ve’t-Tarihi’l-İslamî, Beyrut-1990, I/13.
5 “Genellikle insanların durumu aralarında hükmedecek bir reis olmadan düzene erişmez...
Akıl, riâsetin vücubiyetine delalet etmektedir...” Bkz. İ bn E bi H adid, Şerhu Nehci’l-Belâğa,
I/215.
6 İbn Haldun, Mukaddime, II/641.
7 Corcî Zeydan, Medeniyyet-i İslamiyye Tarihi, müt. Zeki Meğamiz, Dersaadet-1327, I/137.8 Hasan Ğarib, Fî Sebili Alaka Selime Beyne’l-Urubeti ve’l-İslam, Beyrut-1999, s. 22-25
9 Hişam Cuayt, el-Fitne (Cedeliyyetu’d-Din ve’s-Siyase fi’l-İslami’l-Mükebbir), Beyrut-2000, s. 15
10 Cevad Ali, el-Mufassal fî Tarihi’l-Arab Kable’l-İslam, Beyrut-1970, VI, s. 46011 Hodgson, M.G.S., İslam’ın Serüveni (Bir Dünya Medeniyetinde Bilinç ve Tarih), çev. Heyet, İst.-
1995, I/93.
12 Zafir Kasımî, Nizamu’l-Hükm fi’ş-Şeria ve’t-Tarihi’l-İslami, Beyrut-1990, I/13.
13 Kureyş ileri gelenlerinin Hz. Peygambere mal, makam ve mevki teklif ederek onu davasından
vazgeçirmeye çalıştıkları hususuyla ilgili açıklamalar için bkz. İbn Hişam, Ebu Muhammed
Abdulmelik b. Hişâm b. Eyüp el-Himyerî, es-Sîretu’n-Nebevîyye, (neşr. M. Seka, İ. Ebyari,
A. Salebî), Mısır - 1936, I/294.14 İbn Hişam, age, II/425.
15 Hamidullah, Muhammed, İslam Peygamberi, çev. Salih Tuğ, İst.-1991, s. 190-19416 Maverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed, el-Ahkamu’s-Sultaniyye, Kahire-1406, s. 5.
Maverdî’nin hilafetle nübüvveti iç içe gösteren bu tanımı birçok Kelamcı tarafından da benimsenmiştir.
Hilafet, “Ümmetin itaat etmek zorunda olduğu herhangi bir kimsenin şer’î
kanunların ikamesi ve müslümanların yurdunun korunması için Resulullah’a halife olmasıdır.”
el-Âmidî, Seyfuddin, el-İmametu min ebkari’l-efkar fî usuli’d-Din, (Neşr. Muhammed
Zubeydiye), Beyrut-1992, s. 68; “Din ve dünya işlerinin yerine getirilmesinde Hz. Peygambere
vekalet eden genel başkanlıktır.” Taftazanî, Sa’duddin Mesud b. Ömer, Şerhu’l-Mekasıd
(Neşr. Abdurrahman Umeyra), Beyrut-1989, V/234.17 Elbanî, Muhammed Nasıruddin, Silsiletu’l-Ehadisi’d-Daîfe ve’l-Mevdua, Riyad-1988, IV/160.
18 İbn Kuteybe, Ebu Abdullah b. Müslim e’d-Dineverî, el-İmame ve’s-Siyase, Kahire-1909, s. 25.19 Eymen İbrahim, el-İslam ve’s-Sultan ve’l-Mülk, Dımeşk-1998, s. 233.
20 Abdulaziz Durî, Mukaddime fî Tarihi Sadri’l-İslam, Beyrut-1962, s. 53.
21 İlk polis teşkilatı hakkında bkz. Taberi, I/205.22 İbn Abdu Rabbih, el-İkdu’l-Ferîd, Kahire-ty., IV/81.
23 Emevîlerin, Şam halkına Hz. Peygamber’in kendilerinden başka mirasçısının bulunmadığı
şeklindeki propagandaları hakkındaki farklı rivayetlerin genel bir değerlendirmesi için bkz.
Hüseyin Atvan, el-Emeviyyun ve’l-Hilafe, Amman-1986, s. 17.
24 Emevî yönetiminin, Cebriyye fikir akımının kendi tasarruflarını meşrulaştıracağını düşünmeleriyle
ilgili olarak bkz. Abdulhalim Mahmud, e’t-Tefkiru’l-Felsefî fi’l-İslam,Beyrut-ty., s.22 İbn Abdu Rabbih, el-İkdu’l-Ferîd, Kahire-ty., IV/81.
23 Emevîlerin, Şam halkına Hz. Peygamber’in kendilerinden başka mirasçısının bulunmadığı
şeklindeki propagandaları hakkındaki farklı rivayetlerin genel bir değerlendirmesi için bkz.
Hüseyin Atvan, el-Emeviyyun ve’l-Hilafe, Amman-1986, s. 17.
24 Emevî yönetiminin, Cebriyye fikir akımının kendi tasarruflarını meşrulaştıracağını düşünmeleriyle
ilgili olarak bkz. Abdulhalim Mahmud, e’t-Tefkiru’l-Felsefî fi’l-İslam,Beyrut-ty., s.
203-210.27 Abdulcevad Yasin, e’s-Sulta fi’l-İslam (el-Aklu’l-Fıkhiyyu’s-Selefî beyne’n-Nass ve’t-Tarih),
Beyrut-2000, s.28
28 Age., s. 28.
29 Nûr:55, Hac:41, Feth:18.
30 Tevbe:83, Feth:15-16.
31 Eşarî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail, el-İbane an Usûli’d-Diyane, (thk. Abbas Sabbağ), Beyrut-1994,
s. 165-166.
Hz. Ebu Bekir’in hilafetini Kuran’a dayandıran bu bakış açısı, Osmanlı’nın son dönemlerine
kadar devam ederek gelmiştir. Mustafa Zihnî, hilafete dair kaleme aldığı risalesinde “Hilafet-
i Hazreti Sıddika delalet eden Ayât-ı Kur’aniyye” isimli konu başlığı altında beş ayeti yorumlayarak
bu konuya delil olarak getirir. Bkz. Mustafa Zihnî, İslam’da Hilafet,
Kostantiniyye-1327, s. 80-90 32 Atvan, age., s. 79.33 Yakubî, Ahmed b. Ali Yakub b. Cafer b. Vehb, Tarihu’l-Yakubî, Necef-1939, II/254.
34 Maide:44.
35 Muhammed Said Aşmavî, el-Hilafetu’l-İslamiyye, Mısır-1996, s. 207.36 İbn Esîr, İzzuddin Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed e’ş-Şeybanî, el-Kamil fi’t-Tarih, Beyrut-
1979, VIII/450.
37 Şükrü Karatepe, “Osmanlı’da Din-Devlet İlişkisi”, Bilgi ve Hikmet 11, Yaz - 1995, İst., s. 71.38 Casim Avcı, “Hilafet”, DİA, XVII/545.
39 Tarsusî, Necmuddin İbrahim b. Ali, Tuhfetu’t-Türk fîma yecibu en yu’mele fi’l-Mülk, (thk.
Rıdvan Seyyid), Beyrut-1992, s. 63.40 Ekrem Kaydu, “Osmanlı Devletinde Şeyhülislamlık Müessesinin Ortaya Çıkışı”, Atatürk Ünv.
İİA. Dergisi, Erzurum -1977, II/201.
41 İlber Ortaylı, “Osmanlı Devletinde Laiklik Hareketleri Üzerine”, Osmanlıda Din Devlet İlişkileri,
haz. Vecdi Akyüz, İst. -1999, s. 195.
42 Osmanlı padişahlarının Fatih devrinden itibaren resmi vesikalarda halife unvanıyla anıldıkları
görülmektedir. Fatih, oğlu Şehzade Mustafa’ya gönderdiği mektupta ona ‘hilafet bahçesinin
çiçeği’ ve diğer oğlu Şehzade Cem’e yazdığı mektupta da ‘hilafet gözbebeğinin nuru’
diye hitap etmiştir. Yine Fatih dönemine ait başka bir vesikada Fatih için “Sultanu’l-İslam
zillulahi ale’l-enâm maliku rikabi’l-ümem Halifetullahi fi’l-alem maliku seriri’l-hilafeti bi’listihkak”
ibareleri kullanılmıştır. Fatih dönemi tarihçilerinden Dursun Bey, İstanbul’dan
‘Daru’l-hilâfe’ şeklinde söz etmiştir. II. Bayezid için de ‘Sultan Bayezid Han’un hilafet-i zamanında’,
‘Halifetullahi fi’l-enam hafız-i suğuri’l-İslam’, ‘Muizzu’s-saltanat ve hilafet’, ‘Halife
olalı dünya sarayına’ ve ‘Emiru’l-mü’minin’ gibi sıfatlar kullanılmıştır. Bkz. Faruk SÜ-
MER, “Yavuz Selim Halifeliği Devraldı mı?”, TTK, Belleten, LVI/217, 1992, s. 696-697.43 Azmi Özcan, Pan-İslamizim, Osmanlı Devleti Hindistan Müslümanları ve İngiltere, İst.- 1992, s. 7.
44 İbn İyas, Ebu’l-Berekaât, Zeynuddin Muhammed b. Şehâbiddin Ahmed, Bedâiu’z-Zuhûr fî
Vekaii’d-Duhûr, neşr. M. Mustafa, Kahire-1961, IV/124.
45 Age., s. 294
46 Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, İst.- 2000, I/56.
47 Faruk Sümer, “Yavuz Selim Halifeliği Devraldı mı?”, TTK, Belleten, LVI/217, 1992, s. 677.48 Sümer, agm., s. 695-696.
49 Azmi Özcan, “Hilafet”, DİA, XVII/546.
50 Cumhuriyete geçiş sürecinde hilafetle ilgili yapılan tartışmalar ve bu tartışmalarda kullanılan
dinî argümanlar hakkında bkz. Ramazan Yıldırım, 20. Yüzyıl İslam Dünyasında Hilafet Tartışmaları İstanbul200451 Seyyid Bey, Hilafetin Mahiyet-i Şer’iyyesi, Ankara-1924, s. 13
52 Ahmet Akbulut, Sahabe Dönemi İktidar Kavgası, Ankara-2001, s. 306
203-210.