Buradasınız

VIII. YÜZYILDA TÜRKLERİN İLMİ DURUMUNUN TESPİTİNE FARKLI BİR BAKIŞ: BASRA, MÂVERÂÜNNEHİR ÖRNEĞİ

A DIFFERENT VIEW TO ESTABLISHMENT OF SCIENTIFIC POSITION OF TURKS IN VIII CENTURY: EXAMPLE OF BASRA, TRANSOXIANA

Journal Name:

Publication Year:

DOI: 
http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3528
Author NameUniversity of AuthorFaculty of Author
Abstract (2. Language): 
The period between 847 and 945 is accepted as the golden era of Medieval Islamic Civilization. We can state the reasons of this rise in civilization witnessed in Islamic world that the war affairs in Islamic realms gave place to intellectual activity period, and that the scientific work s were translated into Arabic, and that Beytu'l Hikme, which was the centre of research formed from observatories where astronomical observations were carried out and from offices called "House of Wisdom", where scientific research was done and books from various languages were translated, and caliphs of Abbasids dynasty displayed great interest to science and scholars. As Ibn Khaldun pointed out and emphasized with great importance, it is known that the leap and move that came into existence in the field of science and philosophy in Medieval Islamic realms was on a large scale the consequence of Eastern Islamic realms. When Eastern Islamic realms were mentioned, instantly, Khorassan, Transoxiana regions and towns such as Bukhara, Samarkand, Tashkent and Fergana representing the science centres in this region come to mind. In order that we can establish the Turks' scientific status and their contributions to civilization, it is primarily necessary that we determine scientific status of Turks, and that we know the regions of Basra and Transoxiana which are the science centres in medieval age. For this reason, we will try to elucidate the geographical positions briefly, their relations with Turks, the scientific and civil state of these cultural areas. In the middle of VIII century, Islamic Civilization, which was flourishing, spread from here. If one of these is Basra the other is Transoxiana. I wonder who lived in these regions. Who were the first scientific movements realized by? In order that we can demonstrate Turks' contributions to civilization, these questions should be enlightened.
Abstract (Original Language): 
847-945 yılları arası Ortaçağın İslam Medeniyeti açısından altın devri olarak kabul edilmektedir. İslam dünyasında görülen medeniyette yükselişin sebepleri olarak; İslam dünyasındaki savaş uğraşısının entelektüel etkinlik dönemine geçmesini, bilimsel yapıtların Arapçaya çevrilmesini, "Bilgelik Evi" diye tarif edilen, ilmî araştırmaların yapıldığı değişik dillerden kitapların tercüme edildiği bürolar ve astronomik gözlemlerin yapıldığı rasathaneden oluşan araştırma merkezi olan Beytü'l-Hikme'nin kurulmasını, Abbâsîler devresi halifelerin ilme ve ilim adamlarına karşı son derece ilgi göstermelerini söyleyebiliriz. İbn Haldun'un da dikkat çekip önemle vurguladığı gibi, Ortaçağ İslam dünyasında bilim ve tefekkür alanında gerçekleşmiş olan atılımın, hamlenin, çok büyük ölçüde olmak üzere Doğu İslam dünyasının eseri olduğu bilinmektedir. Doğu İslam dünyası denince akla Horasan ve Mâverâünnehir bölgesi ve buradaki ilim merkezlerini temsil eden Buhara, Semerkant, Taşkent, Fergana gibi şehirler gelmektedir. Bu dönemde Türklerin ilmî durumunu ve bu medeniyete katkılarını ortaya koyabilmek için Türklerin ilmî durumunu tespit etmek ve öncelikle de Ortaçağdaki ilim merkezleri olan Basra ve Mâverâünnehir bölgelerini tanımak gerekir. Bu münasebetle biz de, bu kültür havzalarının kısaca coğrafi durumunu, Türklerle ilişkisini, buralardaki ilmî ve medenî durumu izah etmeye çalışacağız. VIII. yüzyılın ortasında gelişmekte olan İslam Medeniyeti iki merkezden neşet etmiştir. Bunlardan birisi Basra diğeri ise Mâverâünnehir'dir. Acaba bu bölgelerde kimler yaşamaktaydı? İlk ilmî hareketler kimler tarafından gerçekleştirildi? Türklerin medeniyete katkılarını ortaya koymak için bu soruların aydınlığa kavuşturulması gerekmektedir.
2393-2407

REFERENCES

References: 

Abdullah Sahb, Development et Questions D'Orient, Toulouse, 1972 (Arapça Tercümesi) Bağdat,
ty.
Abdurrahman
e
l Bezzaz, Islam and Arap Nationalism, Londra, 1965. Ahmed Emin, Duha'l-İslâm, , I- III, Kahire, 1952. ARAT, R., Rahmeti, "Kaşgar", İA, İstanbul, 1964. BALA, Mirza, "Buhara", İA, İstanbul, 1970. BARTHOLD, W., "Maveraünnehir", İA., İstanbul, 1964.
BARTHOLD, W., "Farab", İA, İstanbul, 1964. BARTHOLD, W., "Fergana", İA, İstanbul, 1964. BARTHOLD, W., "Taşkent", İA, İstanbul, 1974.
BARTHOLD, W., İslâm Medeniyeti Tarihi, Köprülü Fuad neşri, Ankara, 1977.
BARTHOLD, W., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, Ter. Hakkı Dursun Yıldız, İstanbul 1981.
BARTHOLD, W., Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, İstanbul, 1927.
Belazuri, Futûhu'l-Buldân, çev. Mustafa Fayda, Ankara,1987.
BOULNOIS, L., The Silk Road, London, 1966.
BRESTSCHNCİDER, E., Medievel Researches, London, 1967.
CAFEROĞLU, A., "İran'la Turan'ın Paylaşılamayan Şirin'i", Türkiyat, Sy. VII, s.58,
CAHIZ, Hilafet Ordusununun Menkıbeleri ve Türklerin Faziletleri, Terc. Ramazan Şeşen, Ankara,
1967.
Cemal el-Karşî, Mülakat es-Sürah, nşr. Barthold, Petersburg,1898. DEMİRCİ, Mustafa, Beytü'l-Hikme, İstanbul, 1996
DONUK, A. , Eski Türk Devletlerinde Askeri Ünvanlar ve Terimler, İstanbul, 1998. Ebu'l-Abbas, Ahbaru'd-Düvel, Bağdad, 1282.
Ebû'l-Fidâ, İmâdüddîn İsmail b. Ali b. Mahmud b. Ömer el-Yâkût el-Hamevî (ö. 732/1331): Kitâbü Takvîmu'l-Buldân, thk. J. T. Reınaud- W. Mac Guckın De Slane, Paris 1840. (Fuat Sezgin tarafından yayınlanan el-Coğrâfiyye el-İslâmiyye külliyatının 13. cildi).
ESİN Emel, İslâmiyet'ten Önce Türk Kültür Tarihi ve İslâm'a Giriş, İstanbul, 1978.
FRYE, R. N., A History of Buhara, Cambridge, 1954.
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/3, Summer, 2012
2406
Mehmet Emin ŞEN
GÜNALTAY Şemseddin, " İslâm Medeniyetinde Türklerin Mevkii", Adlı Sunum, I. Türk Tarih Kongresi, Türk Tarih Kurumu, Kayseri Zabıtları, Ankara, 1932.
GÜNALTAY Şemseddin, "İslâm Dünyasının İnhitatı Sebebi Selçuk İstilâsı mıdır?" II. Türk Tarih Kongresi 20-25 Eylül 1937; TTKY, İstanbul, 1943.
GÜNALTAY Şemseddin, Mufassal Türk Tarihi, I-V, İstanbul, 1339.
H.H: SCHADER-C.E., BOSWORTH, "Samarkand" , EI, Londra , 1995.
Hitti, History of the Arabs, London, 1953.
HUARD, C., "Horasan" , İ.A., İstanbul, 1964.
İbn A'sem el-Kûfî, Ebû Muhammed Ahmed b. A'sem el-Kûfî, (ö. 314/926), Kitabu „l- Fütûh, I-
IV, Beyrut 1986.
İbn Batuta, er-Rihletü İbn Batuta, Beyrut, ty.
İbn Haldun, Mukaddime, çev. Zakir Kadiri Ugan, MEB Yay. İstanbul, 1991.
İbn Havkal, Ebu'l-Kâsım Muhammed b. Havkal, (ö. 367/977): Kitâb Sûretü'l-Arz, (Tahkik J.H. Kramers), Leiden, 1938.
İbn Kesir, Ebu'l-Fida İsmail b. Ömer İbn Kesir, (ö.774/1372): el-Bidâye ve'n-Nihâye, I-XII,
Beyrut, 1990.
İbnü'l-Esîr, İzzüddin Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Abdilkerîm el-Cezeri (ö. 630/1232): el-Kamil fi't-Târih, I-XIII, Beyrut, 1965.
İstahrî, Ebû İshak İbrahim b.Muhammed el-Fârisî, (ö. 340/951), Kitâbü'l-Mesâlik ve'l- Memâlik,
Kahire, 1961.
KAFESOĞLU, İ., Harzemşahlar Devleti Tarihi, Ankara, 1956.
KAHYA, Esin, Topdemir, Hüseyin Gazi, Türklerde Bilim, Türk Düşünce Tarihi, Ankara , 2001. KALKAŞENDÎ, Ahmed b. Abdullah (ö. 820/1417): Subhu'l A'şâ fi Sınâatı İnşa. I-XV, Kahire
196.
Kaşgarî, Divanü'l-Lügat et-Türk, Ankara, 1940.
Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed b. Mahmud (o. 682/1283): Asâru'l Bilâd ve Ahbâru'l-İbâd, Beyrut ty.
KİTAPÇI Zekariya, "Türklerin Müslüman Oluşu", Türkler Ansiklopedisi, Ankara 2002, IV, 263 KİTAPÇI Zekariya, Azerbeycan Harzem ve Türk Oğuz Boyları Arasında İslâmiyet, Konya, 2005. KİTAPÇI Zekariya, Türkistan'ın Müslüman Araplar Tarafindan Fethi, Konya, 2005. KÖPRÜLÜ, M. F., " Harizmşahlar", İA, İstanbul, 1964.
KURAT, A. N. Kurat, "Kuteybe b. Müslim'in Harizm ve Semerkant'ı Zaptı", DTCF Dergisi,
Aralık, 1948.
KURT, Hasan, Emevi ve İlk Abbasi Halifeleri Döneminde Buhârâ Bölgesi, Ankara, 1997.
Makdisî, Muhammed b. Ahmed, (ö. 381/991): Ahsenü't-Tekâsîm fi ma'rifeti'l-ekâlîm, (nşr. M. J. De Goeje), Leiden, 1906.
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/3, Summer, 2012
VIII.
Yüzyılda Türklerin İlmî Durumunun Tespitine Farklı Bir Bakış: Basra, Mâverâünnehir Örneği
2407
Mes'ûdî, Ebü'l-Hasen el-Hüseyin b. Ali el-Mes'ûdî, (ö. 345/956): Mürûcü'z-Zeheb ve Meadinü'l-Cevher, thk. Müfîd Muhmammed Kamîha, I-IV, Beyrut, 1987, I, 133.
Naci Maruf, Urubetu'l-Ulema, Bağdad, 1974.
Nerşahî, Ebû Bekir Muhammed b. Ca'fer en-Nerşahî, The History of Bukhara (trc.Richard N. Frye), Camridge, 1954.
ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültürünün Gelişme Çağları, İstanbul 1971.
ÖZAYDIN, A., "Harizm",DİA XVI, İstanbul, 1997.
SCHAEDDER, H.H., "Semerkant", İA, İstanbul, 1966.
SEÂLİBÎ, Ebû Mansur, Abdülmelik b. Muhammed, Yetimetü'd-Dehr, Kahire, 1956.
SEM'ÂNÎ, Ebû Sa'd Abdülkerim b. Muhammed b. Mansûr es-Sem'ânî, (ö. 562/1166) Kitâbü'l-
Ensâb, thk. Abdullah Ömer el-Bârûdî, I-V, Beyrut, 1988.
SERJENT, R., B., Islamic Textiles, Beyrut, 1972. STRANGE, The Lands of the Eastern Caliphate, London 1905. Şemseddin Sami, Kamusu'l-A'lam, I-VI, İstanbul, 1889-1898.
ŞEŞEN, R. "Buhara", DİA, İstanbul, 1992.
TABERÎ, Ebû Ca'fer Muhammed b. Cerir, (ö.310/922): Târihu'l- Ümemi ve'l-Muluk, Thk. Muhammed Ebu'l-Fadl İbrahim, I-XI, Beyrut, 1967.
Taha Hind Huseyn, el-Hadaratu't-Arabiyyetü'l-İslâmiyye fi iklimi Harizm, el-Mevrid, Bağdad, 1976. Kitapçı, Z., Türkistan'ın Müslüman Araplar Tarafindan Fethi, Konya, 2005.
TANERİ, Aydın, Harzemşahlar, Ankara, 1993.
TOGAN, Z. V. Togan, Türk İli Türkistan Tarihi, İstanbul, 1947.
TOGAN, Z. V. Togan, Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul, 1970. TURAN, Osman, Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, İstanbul 1969. VAMBERY A., History of Buhara, Lienchtenstein, 1979.
Yâkût el-Hamevî Şihâbüddin Ebû Abdullah Yâkût el-Hamevî b. Abdullah (ö. 626/1228): Mucemü'l-Udeba, Kahire,1923.
Yâkût el-Hamevî Şihâbüddin Ebû Abdullah Yâkût el-Hamevî b. Abdullah (ö. 626/1228): Mucemü'l-Buldân, Leipziq, 1869.
YAZICI, T., "Fergana", DİA, İstanbul, 1995.
ZEYDAN, C., İslâm Medeniyeti Tarihi, Sadeleştiren: Mümin Çevik, I- V, İstanbul, 1961.

Thank you for copying data from http://www.arastirmax.com