KIRGIZİSTAN’DA DİNİ BİLİNÇLENMENİN TOPLUMSAL TEZAHÜRLERİ: Güney Kırgızistan’da Celalabat Kenti Örneklemi

Yaklaşık 4,5-5 milyonluk nüfusuyla küçük bir ülke görünümündeki Kırgızistan’ın2 tarihi birikim ve kültürel açıdan oldukça zengin olduğu söylenebilir. Nüfusun bileşenleri bakımından çok etnili bir dokuya sahip ülkedeki ulusal kültür geniş bir coğrafyanın tesiri altında kalmıştır3 . Bugünkü dini ve kültürel değerler geçmişin tortulaşmış birikimlerinin farklı bir sosyal örgütlenme modelinde yeniden vücut bulmasından başka bir şey değildir. Göçebe dönemden kalma primitif dini-örfi değerler ile ileri tarım toplumlarına özgü monist dinlere ait unsurların harmanlaşarak Kırgız toplumunda farklı formülasyonlar şeklinde tezahür ettiği söylenebilir. Mevcut tüm dini-kültürel unsurları korparatif bir halde koruyup geliştirmeye çalışan Kırgızistan’ın inanç değerleri açısından ebruyu andıran bir nitelik taşıdığı iddia edilebilir4 . Bu çalışma, bağımsızlığın kazanıldığı 1991 yılından sonra, Kırgızistan’da ortaya çıkan görece özgür ortamda meydana gelen dini örgütlenme ve dini ritüelleri bireysel yaşamda hayata geçirmeye yönelik duyarlılığın artması5 ve Ramazan ayında oruç tutma eğilimlerinin tespitine yönelik bir alan araştırması niteliği taşımaktadır. Artan örgün ve yaygın eğitim faaliyetlerinin dini bilinçlenmedeki rolü yanında, cami-mescit türü ibadet alanlarının yaygınlaşması ile dini pratikleri yerine getiren birey sayısındaki artış trendinin hangi dinamiklerden kaynaklandığı da çalışmada kısaca ele alınmaktadır. Araştırma, güney Kırgızistan’da yer alan, nüfus açısından ülkedeki büyük üçüncü kent olan Celalabat’ta Ekim-Kasım 2005 tarihinde gerçekleştirildi. Fergana vadisinde yer alan söz konusu yerleşim birimi sosyal örgütlenme ve kültürel açıdan Özbek, Tatar, Tacik, Afgan ve Çin tesirinin ülkenin kuzey bölgesine göre daha fazla hissedildiği önemli bir merkezdir. Diğer yandan, Güney Kırgızistan bölgesindeki yerleşim birimlerindeki halk çoğunluğu, Kuzey bölgedekilere göre, tarihi bakımdan güneyden gelen kültürel ve dini akımların tesirinden daha fazla kalmış, aksine son 150 yıllık Rus hegemonyasının etkisi daha sınırlı olmuş ve dolayısıyla geleneksel dini-kültürel değerler görece muhafaza edilebilmiş ve post-Sovyet sonrasında ise dindarlaşma ve dini bilinçlenme eğilimleri bu bölgede daha hızlı bir yükselmeye başlamıştır.