You are here

Home » Content

Altay Dillerinde Çokluk Ekleri

Journal Name:

  • Dil Araştırmaları

Publication Year:

  • 2008
Author Name
Bookmark/Search this post with
Abstract (Original Language): 
1. Altay dillerinin bazılarının en önemli özelliklerinden birisi çokluk eklerinin nispeten fazlalığıdır, öm. Moğolca ve Tunguzcada. Yazılı Moğolcanın -nar, -s, -d -ud ve -nugud'" (Schmidt 1831 : 25-27) eklerine -çud (Hambis 1946 : 4), -n (Mostaert 1937 : 22-23) ve diğer bazı ekler de eklenebilir.1 Tunguz dillerinde de çeşitli ekler vardır, öm. -1, -r, -sal (>-hal) ve -nasal (>nahal) (Castren 1856 : 6-8). Geri kalan Altay dilleri sınırlı sayıda çokluk ekine sahiptir. Şöyle ki Türk dillerinde tek “yaşayan” çokluk eki -lar’dır, Çuvaşçada -sem < *sagun. (Ramstedt, JSFOu XXXVIII-1 : 22) Diğer yandan Korece hiçbir çokluk ekine sahip değildir. (Ramstedt 1939 : 35) Bununla birlikte Türkçedeki diğer çokluk eklerinin kalıntıları daha önce pek çok çokluk ekinin var olduğunun kanıtıdır. Bu nedenle, Altay dillerindeki çokluk yapısı oldukça karmaşık bir tablo sergiler, tüm durumlar için kesin kurallar belirlemek imkansızdır; çünkü belirli eklerin kullanımı ne ilgili kelimelerin yapısına, ne köklerin son seslerine ne de kelimelerin anlamlarına bağlıdır. Şöyle ki Halha aha “ağabey”’nın çokluk şekli ah anaradır, oysa ers “adam”’ninki eras’tir. (Poppe 1951 : 53) Aynı şekilde Mançucabenzerdüzensizliklergösterir( Peeters 1940 : 359): Altay dillerinin diğer bir önemli özelliği, çeşitli çokluk eklerinin sık görülen kombinasyonlarıdır. Bu, birleşik ekleri ortaya çıkarır. Öm., Halha lamanar ut “lamalar” (< lama-nar-ud, -nar ve -ud ekleri ile) (Poppe 1951 : 55); Tunguz, açinasal “kuzenler” {açi-nasal, -na ve -sal ekleri ile) (Castren 1856 : 7) Çokluk yapılarının kolaylıkla çokluk anlamını yitirdiği ve teklik anlamlı yeni kelimelere dönüştüğüne de dikkat edilmelidir. Öm., Halha hüühst “oğlan” (hüühsn “kız, çocuk”), ehsnsr “kadın” (ehs, “anne”) vb (Poppe 1951).
FULL TEXT (PDF): 
PDF icon arastirmax-altay-dillerinde-cokluk-ekleri.pdf
  • 3
127-143
  • Turkish

REFERENCES

References: 

ATALAY, B., (1943)Divanü Lûgat-it TürkDizini “Endeks”, Ankara.
BOBROVNIKOV, A., (1849) Grammatika mongolsko-kalmyckagojazyka, Kazan.
CASTREN, M. A.,(1856) Grundzüge einer tungusischen Sprachlehre nebst kurzem
Wörterverzeichniss herausgegeben vonAnton Schiefner, St. Petersburg.
DE SMEDT, A. - Mostaert, A. (1945J Le dialecteMongourparlepar lesMongols du
Kansou occidental, Ilepartie, Grammaire, Pekin, 1945.
EMRE, A. C., (\949)Türk lehçelerinin mukayeseli grameri (ilkdeneme), İstanbul.
FOKOS, D., (1943)_<4 török -lar, -ler többeskepzö eredetenekkerdese, Különlenyomataz
AntalMarkEmlekkönyvböl, Kolozsvar, (yeni baskı).
v. GABAIN, A., (1945) “Özbekische Grammatik”, PortaLinguarum OrientaliumXXV,
Leipzig-Wien.
_____________ , (1950) “Alttürkische Grammatik”, Porta Linguarum OrientaliumXXIIl,
Leipzig.
GRÖNBECH, K., (1936) Der türkische Sprachbau, I. Bd., Kopenhagen.
GRUBE, W., (1896) Die Sprache und SchriftderJuçen, Leipzig, (Yeni basım Tientsin, Çin,
1941).
HAENISCH, E. “Grammatische Besonderheiten in der Sprache des Manghol un niuca
tabca’an”, Studia OrientaliaXIV: 3, S. 12
_____________ , (1940) “Steuergerechtsame der chinesischen Klöster unter der
Mongolenherrschaft” Berichte überdie Verhandlungen derSechsischen Akamemie
der Wissenschaften zu Leipzig (Phil.-hist. Klasse 92. Bd., 1940, 2. Heft) Leipzig.
HAMBIS, L., (1946) Grammaire de la langue mongole ecrite (Premiere partie), Paris.
JASTREMSKIJ, S. V.,(1900) GrammatikaJakutskagoJazyka, Irkutsk.
KOTWICZ, W., (1935) “Les pronoms dans les langues altaiques”, Prance Komisji
Orjentalistycznej Nr. 24, Krakow.
_____________ , (1948) “Contributions a l’histoire de l’Asie Centrale”, Rocznick
OrientalistycznyXV.
LEWICKI, M., (1949) La langue mongole des transcriptions chinoises duXIVe siecle, Le
Houa-yiyi-yu de 1389, Wroklaw.
MENGES, K.H., (1952) “Zu einigen Problemen der tungusischen Grammatik”, Ural-
AltaischeJahrbücher,XXIV,C. 1-2.
MOSTAERT, A., (1934) Ordossica, (Pekin Katolik Üniversitesinin 9 Nolu Bülteni’inden
ayrı basım).
_____________ , (1937) Textesorauxordos,Fekın.
_____________ , (1950) “Sur quelques passages de l’Histoire Secrete des Mongols (1)”,
HJAS 13
MUNKACSI, B., (1884) “Az altaji nyelvek szamkepzese,,,Budenz-Album, Budapeşte.
PEETERS, H., (1940) “Manjurische Grammatik”, MonumentaSerica, c. V.
PELLIOT,P., (1915) “L’origine de t ’ou-kiue, nom chinois des turcs” : TP, XVI.
_____________ , (1949) Histore Secrete desMongols, Paris.
POPPE, N., (1927) Materialy dlja issledovanija tungusskogojazyka, Leningrad.
_____________ , (1930a) Alarskijgovor, Leningrad.
_____________ , (1930b) Dagurskoe nareçie, Leningrad.
_____________ , (1931) Materialypo solonskomujazyku, Leningrad
_____________ , 1935) “Letopisi chorinskich buıjat”, vyp. 1, Chroniki Tugultur Toboeva i
Vandana Jumsunova, Moskova-Leningrad.
_____________ a (1938a)MongolskijslovarMukaddimatal-Adap, I-II, Moskova-Leningrad.
_____________ a (1938b) “Über ein Verbindungssuffix im Tungusischen”, Commentationes
Litterarum SocietatisEsthonicwXXXLitterarum SocietatisEsthoniaz 1838-1938
LiberSacularis, Tartu.
_____________ , (1941) Kvadratnajapismennost, Moskova-Leningrad.
_____________ , (1944) “Die Sprache der mongolischen Quadratschrift und das Yüanch’ao
pi-shi”, Asia Majör - Neue Folge, I. Jahrgang.
_____________ a (1951) Khalkha-Mongolische Grammatik, Weisbaden.
RAMSTEDT, G. J. (1939)AKorean Grammar, Helsinki.
_____________ , “Zur Frage nach der Stellung des Tschuwassischen”, JSFOu,XXXVIII.
_____________ , (1903) “Über die Konjugation des Khalkha-Mongolischen”,MSFOu,XIX.
_____________ , (1935) Kalmückisches Wörterbuch, Helsinki.
_____________ , (1908) Sravnitelnajafonetika mongolskagopismennagajazyka i
chalchasko-urginskagogovora, S. Petersburg.
_____________ , “Mogholica, Beitrege zur Kenntnis der Moghol-Sprache in Afghanistan”,
JSFOu,XXIII:4.
_____________ a “Das Schriftmongolische und die Urgamundart phonetisch verglichen”,
JSFOu,X X I:2 .
_____________ a “Zwei uigurische Runeninschriften”, JSFOu,XXX: 3.
_____________ a “Zur Frage nach der Stellung des Tschuwassischen”, JSFOu, XXXVIII: 1
_____________ a “Kleine altaistische Beitrege” , JSFOu, 55:2
RASANEN, M. (1949) ZurLautgeschichte der türkischen Sprachen, Helsinki.
RINÇINE,A. R. (1947) KratkijMongolsko-russkijslovar, Moskova.
SANZEEV, G. D. (1941 )Grammatika burjat-mongolskogojazyka, Moskova-Leningrad.
SCHMIDT, I. J. (1829) Geschichte der Ost-Mongolen und ihres Fürstenhauses von Ssanang
Ssetsen Chungtaidschi der Ordus, St. Petersburg
_____________ a (1831) Grammatikdermongolischen Sprache, St. Petersburg,
SZINNYEI, J. (1910) “Finnisch-ugrische Sprachwissenschaft”, Sammlung Göschen 463,
Leipzig.
VASILEVIÇ, G. M. (1946) “Drevnejsie etnonimy Azii i nazvanija evenkijskichrodov”,
Sovestskaja Etnografija 4.
VLADIMIRCOV, V. (1926) “Ob odnom okonçanii mnozestvennogo çisla v mongolskom
jazyke”, CRAS-B.
VOSTRIKOV, A- POPPE, N. (1935) “Letopis barguzinskich burjat”, Materialy dlja istorii
burjat-mongolov I, Moskova-Leningrad.

Thank you for copying data from http://www.arastirmax.com