Proto Âltay Halkı Üzengiyi Biliyor muydu?

Metal üzengi, göçebe halklar tarihinin en önemli icatlarından biridir. Onun ortaya çıkışı yeni biniş ve savaş teknikleriyle ilişkilidir. Objenin yaşı bu nedenle önemli bir sorudur ve bizim özel ilgimizi hak etmiştir. Bu bakış açısından asıl soru şudur: Altay dilleri üzengi için ortak bir kelimeye sahip midir? Eğer sahiplerse ve kelime ödünç bir kelime değilse Proto Altay dilinin üzenginin icadına ve kullanılışına kadar sürmüş olması akla oldukça yakındır. Veya başka bir deyişle üzengi, Proto Altay dili kadar eskidir.*** Z. Gombocz, 1912’de1 Türkçe üzangi “üzengi’yi aynı manalardaki Çuvaşça yırana ve Moğolca dürüge (aynı) ile eşlemiştir. Ramstedt, 1916’da2 Türkçe ana şekli *yüzaıjü şeklinde tasarlamış; Gombocz tarafından önerilen Çuvaşça ve Moğolca şekilleri kabul etmiştir. Ana Türkçe *yüreıji şekli 1927’de Poppe tarafından ortaya atılmıştır3. Sonra Ramstedt, kelimenin Tunguzca karşılığını bulmayı başarmıştır4. Joki, Ana Altayca şekli *d’ürai]gi, Ana Türkçe şekli ise *üraıjgi olarak tasarlamıştır5. Kelime bundan sonra Ana Altaycanın temel kelimelerinden biri olarak kabul görmüştür. Poppe6, 1957’de Münih’teki 24. Uluslar arası Oryantalistler Kongresinde okuduğu makalesinde, bu örneği karşılaştırmalı Altayistik’in temel kurallarını göstermek için seçmiştir. Yeni yayımlanmış olan etimoloji sözlüğünde7 Râsânen, Türkçe, Moğolca ve Tunguzca kelimelerin genetik olarak ilişkili olduğunu düşünmüştür.