Buradasınız

Anasayfa » Content

YAPILARDA KERPİCİN DAYANIKLILIĞI VE YARARLARI

THE ENDURANCE OF EARTHS AS BUILDING MATERIAL -AND THE DISCREET BUT CONTINUOUS CHARM OF ADOBE

Journal Name:

  • Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi

Publication Year:

  • 1979
Author Name
Bookmark/Search this post with
Abstract (Original Language): 
Kerpiç Afrika'da Batı Sudan bölgesinde ve İran yaylalarında egemen yapı türüdür, Irak, Indus ovası, Meksika ve Peru büyük bölgelerinin eski tarihinde büyük yapılarda kullanılmıştır. Eski dönemlerde Kuzey Çin ve Ukrayna'da bile yaygın yapı türü sayılabilir. Bugün birçok ülkede yapı tarzı olarak canlılığını korumaktadır. Hindistan'da çağdaş büyük konut topluluklarında kerpicin önemli yeri vardır. Gerek kerpicin en eski örnekleri gerek günümüzdeki yaygınlığı açısından Anadolu'nun bu ülkeler arasında bile seçkin bir yeri var. Buna karşılık, dilimizde kerpiç konusunu bugünkü yaygın sorunlar ve türler açısından tartabilmek için yeterli terim yok. Türkiye dış ülkelere açılma kararını kesin veren birkaç ülke arasında bulunmasına rağmen en kapalı toplumlardan biri olarak kalmıştır. Gelecekte dilimize kerpiç ile ilgili yeni terimlerin girmesi gerekecektir. "Kerpiç" teriminin kendisini dar veya geniş anlamda mı kullanmak gerekir kestiremiyorum. "Kerpiç" bazı kimselerce toprak malzeme için, belki bir çoğunluk tarafından ise pişmemiş tuğla anlamında kullanılmaktadır. Ayrıca kerpiç çok killi ve diğer ülkelerde "yaş" denilen yöntemle şekillendirilen toprağı anımsatmaktadır. Böylece daha kumlu ve "kuru" yöntemle şekillenen topraklar için geçerli olduğu belli değildir. Bununla beraber ülkemizde bu anlamda da kullanıldı. Bu özette "kerpiç" terimi geçecek, fakat daha geniş çerçeve gereken yerlerde "toprak" terimi kullanılacaktır. Toprak yapılar bugün de dünyada çok yaygın. Kır ve köylerdeki yapı türlerinin değiştirilmesi gereği olmadığı artık birçok kimse tarafından anlaşılmakta. Bu durumda topraktan yapıların üstünde çalışmak ve elde bulunanları korumak gerekiyor. Toprak yapıların ucuzluğu ve dayanıklılığı açıkça belirlenmiş değil, fakat ileri sürülüyor. Belirleme yapıldığında toprak yapıların yalnız başka çıkar yol olmadığı durumlarda değil, daha yaygın koşullarda yararlı olduğu ortaya çıkabilecektir. Sanayileşmiş ülkelerin bir kesiminde 1930'larla 1950'ler arasında toprak yapılara ilgi gösterildi. Bu dönem içinde çabalar malzemeyi killi kerpiçten uzaklaştırmak, ve kumlu toprakların kalıplar içinde sıkıştırılması yöntemini (pise" veya rammed earth) geliştirmek üstünde yoğunlaştı. Son on yıl içinde toprak yapılara duyulan ilgi ise dünyada çeşitli yörelerin yapılarını ve yapı geleneklerini korumak amacına bağlıdır. Bunun sonucu ilgi tekrar killi kerpice yönelmiştir. Kerpiç yapı sorunları su ile kil ilişkileri üstünde odaklanmaktadır. Kerpiç yapıların statik ve dinamik'i üzerinde incelemeler gelişmemiştir. Dünya üstünde deprem zararlarının yarıdan fazlası kerpiç yapılara bağlandığından, önümüzdeki yıllarda bu incelemelerin gelişmesi beklenebilir. Kerpiç Batı Sudan'da çember duvarlı ve çalı Örtülü ufak yapılardan başlayarak büyük bir çeşitliliğe ve zenginliğe ulaşmıştır. Yapılar bugün de çoğunlukla tek katlıdır. Belki Müslümanlıkla beraber dört köşeli yapılar bölgeye girmiş ve beraberinde toprak kaplı düz damları da getirmiştir. Düz damların daha büyük ağırlığı birçok Afrika ülkesinde dayanak duvarları ve payandalar gerektirmiştir. Ateş tuğlasının Batı Sudan'a I4nc. yüzyılda girdiğini kabul edersek, bu yapı malzemesi altı yüz yıldır kerpicin önemini azaltmamıştır. Kerpiç, İran'la beraber Batı Sudan'da, kullanılan yöntemin tersine "yontu" saydığımız yapı düzenlerine ulaşmıştır. Yemen bölgesi ve Fas' ta kerpiç ile çok yüksek yapılar meydana getirilebilmektedir. Eski dönemlerde Peru'da çok yüksek duvarlar, Irak ve iran'da dolgu büyük yığınlar (ziggurat) yapılmıştır. Eski dönemlerle ilgili bilgilerin ağırlığı yazıda İran, Irak ve Anadolu'ya verilmiş, günümüzdeki Anadolu'nun çeşitli yöreleri içinde Ulupınar köyleri, Balaban, Harran, Lice, Muradiye, orta yayla ve Mudurnu'ya kısa göndermeler yapılmıştır. Kerpiç yapılarda çeşitli dayanıksızlıkların giderilmesi bundan sonraki çalışma gündemidir. Dayanıksızlığa yol açan süreç ve unsurlar arasında kükürt tuzu ve diğer tuzlar eriyikleri, suyun temellerden yukarı tırmanması, temellerin yeterli olmaması, kerpiç "tuğla" döşeme yanlışları, toprağın az sıkıştırılmış ve gevşek olması, rüzgâr, kar yığılması ve nemin duvar içi yoğunlaşması vardır. Yapıların dayanıksız bölüm ve yerleri temel ve üstü, dış yüzeyler, köşeler, aralıklar ve eğimli yerlerde bulunan duvarlardır. Koruma için kullanılan yapay polymer'lerden şimdiye kadar kesin sonuç alınamamıştır. Duvarlardaki kurumuş ve gevşek kerpiç yaş yöntemle yapıldığında esnek ve yuğurulmuş bir görüntü vermektedir. Geçmişte ortaya çıkan kasaba dokuları bugünkü kentlerin tersine "koordinat"sız, "parselasyon"sug, esnek tasarımlı, havaya açık, tekrarsız, yer kaybı azdır. Bu kasabalar toprak "rant", kümelenmelerine ve beceriksiz "Öngörü" planlarına bağımlı olmadan ortaya çıkmıştır. Bazı gözlem ve sonuçlar: Bir taraftan kerpicin iç yapısı, diğer taraftan duvarların statik ve dinamik'ini incelemek gerekir. Bununla beraber bu iki çeşit araştırmayı birbirinden kesin ayırt etmek kolay değildir. Kerpiç yapı tekniklerinde komşu bölgeler arasında farklar, uzak bölgelerde ise benzerlikler vardır. Bu, kerpicin tür yayılmaları ile değil yöreler içinde geliştiği izlenimini vermektedir. Ülkeler içinde de kerpiçte tek yönlü bir gelişme gözükmemekte, çeşitli yöntemler zaman içinde birbirinin yerine geçmektedir. Kerpicin tabakalarla döşenmesi ile tuğla şekline dönüştürülmesi arasındaki ilişkiler ve karşıtlıklar yeterli derecede incelenmemiştir. Arizona, Batı Sudan, îran, Eskişehir ve Kayseri bölgelerindeki kerpiç yapıları kerpiç tuğla geleneği içinde düşünmek zordur. Arizona ve New Mexico*da son dört yüz yılın yapılarında Ispanyollarca getirilmiş bir tuğla düzeni eski düzenin yerine geçmiş sayılmaktadır. Toprak yapıların statik ve dinamik'i taşla beraber tutulmuş, böylece ayrıntılı bir inceleme görmemiştir. Ahşapla beraber kullanılışında çeşitli sistem farkları iyi bilinmekten çok uzaktır. Bu konuya girildiğinde en ilginç örnekler Anadolu ve İngiltere'den çıkabilir. Toprağın çeşitleri şimdiye kadar yapıldığından çok daha fazla inceleme gerektirir. Ayrıca, suyun gözeneklerdeki, hydroxyl halindeki ve kil parçacıklarına yapışmış durumdaki davranış farkları ele alınmamaktadır. Yazd II belgeleri için Ayşıl Tükel Yavuz'a teşekkür ederim.
FULL TEXT (PDF): 
PDF icon arastrmx_290_5_pp_37-68.pdf
  • 1
37-68
  • English

REFERENCES

References: 

AKRAY, S. Investigation on the Compressive Strength of Various
Stabilized Clay Adobe Bricks. Ankara: Middle East
Technical University, 1965.
ALKAN, Z. Kerpicin Mekanik Özelliklerine Bazı Stabilizan
Maddelerin Etkisi. Türkiyede Deprem Sorunu ve Deprem
Mühendisliği Sempozyumu. Ankara: Türkiye Bilimsel ve
Teknik Araştırma Kurumu, 1973 (meeting held in 1972).
ALLER, Build your Own Adobe, (other particulars not. available)
Ancient and Modern Architecture in Santa Fe", New Mexico.
American Architect,CXXV, May 7, 1921, p.421.
AUTMUTH, R.E. The Soil-Polymer System. Construction Engineering
Research Laboratory Report CERL-TM-M-72. Champaign: US
Army CERL, 1974.
BETTS, M.C. and MILLER, T.A.H. Rammed Earth Walls for
Buildings. USDA Farmers' Bulletin 1500. Washington:
USGPO, 1937 (first-published in 1926).
BOTROS, R.F. Rammed Earth Construction (other particulars not
available).
B0UYOUCÖS, G.J. Mechanical Analysis of Soils in fifteen
minutes. Soil Science 25. June 8, 1928.
Building Research Board (UK). Building in Cob and Pisâ de Terre.
Building with Adobe. California Homes Quarterly (no date), p.8.
BUNTING, B. Taos Adobes. Santa Fe:. Museum of New Mexico Press , 1964.
Bureau of Standards (US). Structural Heat Transfer and Water
Permeability o£ five Earth Wall Constructions. Series 78.
1941.
CAIN, A., AFSHAR, F. and NORTON, J. Indigenous Building and the
Third World. Architectural Design, 45, April 1975,
pp.207-224.
CLOUGH, R.H. A Qualitative Comparison of Rammed Earth and
Sun-dried Adobe Brick. Albuquerque: University of New
Mexico Press, 1950.
Commonwealth Experimental Building Station. Earth Wall
Construction. Chatswood (NSW): 1951-1952.
I . Choice of Soil and Methods of Construction, SB 13
I I . Pise (Rammed Earth), SB 18
I I I . Adobe (Puddled Earth), SB 20
IV. S t a b i l i z e d Earth, SB 22
EHRLICH, S. and ETHERTON, M. Mud-Brick Theather (the newly
established Drama School at Ahmadu Bello University in
N i g e r i a ) . Arch-itectural Design 46, December 1976,
pp.758-759.
ELLINGTON, K.J. Modern Pise Buildings. Port Angeles (Wash.):
1939.
EWALDSEN, H. and RIBER, A. The Geotek House (other p a r t i c u l a rs
not a v a i l a b l e ).
EYRE, T.J. The Physical Properties of Adobe used as a Building
Material. University of New Mexico Bulletin 263.
Albuquerque: 1935.
Farm Security Administration. Experiments in Rammed Earth
Construction, Washington: 1938.
Farm Security Administration. Experiments in Rammed Earth
Construction. Washington: May 1940.
FArHY, H. Self-Help Mud Building, Architectural Design 46,
October 1976, p.596.
FENTON, F.C. The Use of Earth as Building Material. Kansas
State College Bulletin 41. Manhattan (Kans.): 1941.
FISCHER, K. Indo-Iranian Contacts as Revealed by Mud-brick
Architecture from Afghanistan. Oriental Art, 12,
Spring 1966.
GLENN, H.E. Rammed Earth Building Construction. Engineering
Experiment Station Bulletin 3. Clemson (S.C.): 1943.
GRIFFEN, H. Casas and Courtyards - Historic Adobes of
California. Oakland ( C a l . ) : Biobooks, 1955.
HAMADY, D.R. Result of Experiments on Stabilizing Soil that is
to be used as a Building Material in Iran. Ideas and
Methods Exchange 51. Housing and Home Finance Agency.
Washington: 1958.
HANSEN, E.L. The Suitability of Stabilized Soil for Building
Construction. University of I l l i n o i s Engineering'
Experiment Station Bulletin 333. Urbana: 1941.
HIBBEN, T. Houses Built of Earth. The Architectural Record,
October 1936.
HIBBEN ,T. Rammed.Earth Construction. National Youth
Administration Technical Information Circular 16,
Supplement 1. Washington: USGPO, 1940.
HILLENBRAND, R. Saljuq Monuments in Iran: the Mosques of
Nushabad. Oriental Art,22, 1976.
Housing, Town and Country Planning Bulletin 4. United Nations.
HUBBELL, E. Earth Brick Construction (other particulars not
available).
Indian Reservation Buildings in the Southwest. American
Architect and Architecture, June 1937.
JONES, C.W. Effect of a Polymer on the Properties of Soil-
Cement. Bureau of Reclamation Report REC-0CE-20-18.
Denver: 1970.
Kern Country Museum (Bakersfield, Cal.) letter dated December 7,
1950: author's extracts.
KIRKHAM, U.E. How to Build your own Home of Earth. Oklahoma
A and M Engineering Experiment Station Publication 54.
Stillwater: 1943.
KLEIN, S. Rammed Earth Construction. AIA
LEE, A.B« Houses of Earth. Washington.
LEE) D.R. Mud Mansions of Northern Sudan. African £rts,5,
Autumn 1971.
Library of Congress, Division of Bibliography. List of
References on Pise de Terre and Adobe Construction.
Washington: 1931.
LONG, J.D. -revised by NEUBAUER, L.W. Adobe Construction.
University of California Agricultural Experiment Station
Bulletin .472. Berkeley: 1946 (also L.W. NEUBAUER, Adobe
Construction Methods Manual İ9, revised 1964, Berkeley).
MacDONALD, F. Terracrete. Chesterton (Md.): 1939.
MEHRA, S.R. Use of Rammed Cement Soil in Large Scale Housing
Construction in East Punjab. Government of India Press,
1948.
MERRILL, A.F. The Rammed Earth House. New York: Harper, 1946.
MIDDLETON, G.F. Earth Wall Construction. Commonwealth
Experimental Building Station. Sydney: 1949.
MILLER, T.A.H. Adobe, or Sun-dried Bricks for Farm Buildings.
U.S. Department of Agriculture Farmers' Bulletin 1720.
Washington: USGPO, 1934.
MOUGHTIN, J,C. and LEARY, W.H. Hausa Mud Mosque. Architectural
Review, CXXXVII, 816, pp.155-158, February 1965.
NEUBAUER, L.W. Fa,rm Structures. Notes for Agricultural
Engineering 115-University of California. Davis.
NEUBAUER, L.W. Farm Building Design. Englewood Cliffs:
Prentice-Hall, 1961.
PATTY, R.L. and MINIUM, L.W. Rammed Earth Walls for Farm
Buildings. South Dakota State College Agricultural
Experiment Station Bulletin 277. Brooking (S.D.): 1933
and 1938.
PATTY, R.L. The relation of Colloids in Soil to its Favorable
Use in Pisâ or Rammed Earth Walls. South Dakota State
College Agricultural Experiment Station Bulletin 298.
Brookings (S.D.): 1936.
PATTY, R.L, Paints and Plasters for Rammed Earth Walls. South
Dakota State College Agricultural Experiment Station
Bulletin 336. Brookings (S.D.): 1940.
Portland Cement Association. Laboratory Handbook for Soil
Cement.
Portland Cement Association. Soil Cement for Low Cost House and
Farm Building Construction in Rural Areas. Chicago: 1946
(revised edition).
Pueblos and Adobe in New Mexico, architecture. LVII, February
1928.
Rammed Earth Construction. Consumers Research Bulletin, June
1939.
Rammed Earth Construction. Consumers Research Bulletin,
February 1940.
RAZANI, R. and BEHPOUR, L. Some Studies on Improving the
Properties of Earth Materials used for the Construction
of Rural Earth Houses in Seismic Regions of Iran.
Shiraz: Pahlavi University, 1970.
SCHWALEN, H.C. Effect of Soil Texture upon the Physical
Characteristics of Adobe Bricks. University of Arizona
College of Agriculture Technical Bulletin 58. Tucson
(Ariz.): 1935.
SKOLLE, J. Adobe in Africa. Landscape XII, Winter 1962-1963.
South Dakota State College Agricultural Engineering Department.
Hard Surfaced Floors for Farm Buildings. Bulletin 393,
1949.
South Dakota State College Agricultural Experiment Station.
Physical Properties of Building Materials-Rammed Earth
Construction.
STEEN, C.R. Some Recent Experiments in Stabilizing Adobe and
Stone. New York Conference on Conservation of Stone and
Wooden Objects, 1970. London: International Institute
for Conservation of Historic and Artistic Works, 1971
(2nd Ed.)
Technology Application Center (NASA). Erosion and Preservation
of Archaeological Sites and Structures, University of
New Mexico, Albuquerque: 1971
WILLIAMS-ELLIS, C. Cottage Building in Cob, PisS, Chalk and
Clay. New York: Scribner, 1919.
WILLIAMS-ELLIS, C. Building in Cob, Pis4 and Stabilized Earth,
London, 1947.
YAZD I : First International Conference on the Conservation of
Mud-Brick Monuments, Yazd (İran) 1972. International
Council of Monuments and Sites and ICOMOS-Iran.
R.KASSAI: Regard sur les Monuments Iraniens en Brique
Crue (Resume du texte persan)
M.PIRNYA: Les Conditions Climatiques dans le Kavir et
leurs Consequences pour les Monuments en
Brique Crue (Re'sume- du texte persan)
P.McHENRY: Mud-Brick Construction in the South Western
U.S. Past and Present
R.MUNNIKENDAM: Conservation of Myd-Brick by Chemical
Methods
P.VARDJAVAND: Le Role du Revetement dans la Conservation
des Monuments en Brique Crue
D.STRONACH: Experiments on Mud-Brick Conservation at
Tappeh Nuâ-e Jân
D.FACCENA: Italian Archaeological Missions of IsMEO.
Notes apd Conservation Works
W.BORNHEIM-SCHILLING: Mud-Brick in Germany
Y.DANESHDOUST: Dangers Courus par les Monuments en
Brique Crue et Recherches pour y pallier
(Re'sume* du texte persan)
E.GALDIERI: Idees Generales sur la Conservation des
Monuments en Brique Crue
M.SIROUX: Monuments du Plateau Iranien £dİfiSs en Argile
G.GULLINI / G.TORRACA: Rapport G£n£ral
Note: There is a separate statement by ICOMOS. The two
following texts are in persian and not translated
into other languages:
A.A.SARFARAZ: the Oldest Mud-brick Monuments in Damqan
M.SAIDI: Effects of Earthquakes on Mud-brick Monuments
YAZD II : Second International Symposium on the Conservation
of Monuments in Mud-Brick, Yazd (Iran) 1976.
(The following are the papers submitted to the symposium.
They are not edited for printing, and some of them are
untitled.)
G.S.CATTANACH: Conservation of Adobe in the Southwestern
United States
G.CHIARI: Adobe in Peru
G.CHIARI and R.RAVTNEZ: Huaca Garagay (Peru)
Y.DANESHDOUST: La Sauvegarde et la Rganimation de la
Ville de Tabas
G.DELCROIX: Characterisation and Conservation of Unfired
Earth as a Building Material
G.GULLINI: untitled
A.al JUMAILI: Restoration of the Ziggurat of Aqarquf
R.KASSAI: Reanimation des Agglomerations en
"Brique Crue"
S.Z.LEWIN and A.E.CHAROLA: Conservation of Archaeological
Stone and Unbaked Brick in
Iran
C.OBREGOSO: L'Adobe dans la Zone Andine
V.PIGOTT and D. BUTTERBAUGH:. Field Tests of Hasanlu Tepe
' J.R.RICHTER: Conservation of Buildings in Unburnt Brick
(Ghana)
R.SENGUPTA: Preservation of Proto-historic Mud Brick
Ruins at Lothal in India
R.TEMİZER: untitled
G.TORRACA: Analysis of some answers to the Second
Questionnaire on Mud-Brick Preservation
P.VARJAVAND: Le Revetement des Monuments en Brique Crue
et en Terre: un apport â leur Conservation
J. WARREN: Conservation of Wattle and Daub Structures

Thank you for copying data from http://www.arastirmax.com