Buradasınız

Anasayfa » Content

OSMANLI TEFSİR KULTURU AÇISINDAN MUHIM BİR ESER; BURSA ULUCAMİ 435 NUMARALI TEFSİR NÜSHASI

AN IMPORTANT WORK FOR THE OTTOMAN TAFSIR CULTURE: THE TAFSİR COPY NUMBER: 435 FOUND IN BURSA ULU JAMI

Journal Name:

  • Turkish Studies

Publication Year:

  • 2012
DOI: 
http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3329

Key Words:

Keywords (Original Language):

Author NameUniversity of AuthorFaculty of Author
Abstract (2. Language): 
In this article, we discussed about a valuable work having an important place in Ottoman Tafsir culture. The copy of the work in our hand is the copy numbered 435 which is found in Ulu Jami in the city of Bursa. This copy previously was analyzed by some researchers and a few assesments were made about it. In these assesments, it was put forward that this copy numbered 435 in Ulu Jami is the Tafsir of Abu al Layth or a translation of Tafsir-i Hâzin, and its name is Enfes al-Javahir or Tercume-i Tafsir-i Lubab. These assesments probably were influenced from the fact that there aren't any serious investigations made on naming the copies in our libraries. Unfortunately, while naming those copies, Tafsir of Abu al Layth and translations of some other tafseers were confused with each other. Hence, assesments made looking at those copies would be false. In this article, well look into the book around those assesments and examine the point of that if it's really Abu al-Layth or al- Hâzin Tafsir. For this, well make comparements between No. 435 copy and some selected parts from other copies. Moreover, making comparements between Bursa No.435 copy and some other tafsirs written before it, we'll try to understand if there's any relationships between them and in that way we'll try to end up with a result.
Bookmark/Search this post with
Abstract (Original Language): 
Bu makalede Osmanlı Tefsir kültürünün önemli bir halkasını oluşturan mühim bir eser üzerinde durulacaktır. Bu eser Bursa Ulucami 435 numaralı Tefsir nüshadır. Nüsha daha önce bazı araştırıcılar tarafından incelenmiş ve hakkında bazı değerlendirmeler yapılmıştır. Bu değerlendirmelerde Bursa Ulucami 435 nolu nüshanın, Ebul-Leys Tefsirinin veya Tefsîr-i Hâzin'in tercümesi olduğu, adının da Enfesül-Cevâhir yahut Tercüme-i Tefsîr-i Lübâb olduğu ileri sürülmüştür. Kütüphanelerimizde bulunan birçok nüsha üzerinde ciddi bir tahkik yapılmadan yapılmış olan isimlendirmeler böyle bir görüşün ortaya konmasında etkili olmuştur. Ne yazık ki bu nüshalarda Ebu'l-Leys Tefsiri Tercümesi ile diğer bazı tefsirlerin tercümeleri isimlendirme noktasında birbirine karıştırılmıştır. Dolayısıyla bunlara bakarak yapılan değelerdirmeler de yanlış olmuştur. Bu çalışmada özellikle bu değerlendirmeler çerçevesinde Bursa Ulucami 435 nolu nüsha ele alınıp incelenecek ve iddia edildiği gibi Ebul-Leys veya el-Hâzin tefsirinin tercümesi olıp olmadığı hususu irdelenecektir. Bunun için Bursa Ulucami 435 nolu nüsha ile bu Ebu'l-Leys ve el-Hâzin tefsirlerinden seçilmiş bazı kısımlar arasında bir takım mukayeseler yapılacaktır. Ayrıca Bursa 435 nolu nüshanın, kendisinden önce yazılmış olan ve Osmanlı toplumunda kullanılan diğer bazı Arapça tefsirlerle seçilmiş kısımlarda mukayesesi yapılarak aralarında bir ilişki olup olmadığı tespit edilmeye çalışılacaktır. Ayrıca tefsirin fiziksel bazı özellikleri ile vakfiye ve ferağ kayıtlarından hareketle istinsah tarihi gibi bazı hususiyetleri hakkında da kısa bilgiler verilecektir. Buna göre de Bursa Ulucami 435 nolu nüshanın mahiyeti hakkında aydınlatıcı bazı açıklamalar yapılmış olacaktır.
FULL TEXT (PDF): 
PDF icon arastirmax-osmanli-tefsir-kulturu-acisindan-muhim-bir-eser-bursa-ulucami-435-numarali-tefsir-nushasi.pdf
  • 3
307-327
  • Turkish

REFERENCES

References: 

ABAY, Muhammed, Osmanlı Dönemi Müellifleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Bursa: 1992), 3-205.
ABAY, Muhammed, "Osmanlı Döneminde Tefsir Hâşiyeleri", (Henüz basılmamış tebliğ),
Başlangıçtan Günümüze Türklerin Kur'an Tefsirine Hizmetleri Tartışmalı İlmi Toplantı İstanbul 21-22 Ekim 2011.
ABAY, Muhammed, "Osmanlı Döneminde Yazılan Tefsir ile İlgili Eserler Bibliyografyası", Divan, c. 1, sayı 6, (İstanbul: 1999).
ARPA, Recep, Ayntabi Mehmed Efendi 'nin Tibyân Tefsiri ve Osmanlı Toplumundaki Yorum Değeri, (Basılmamış Yüksek Lisans tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
(Bursa: 2005).
ATEŞ, Süleyman, İşari Tefsir Okulu, (İstanbul: Yeni Ufuklar neşriyat, 1998).
AYDAR, Hidayet, "Osmanlılarda Tefsir Çalışmaları", Yeni Türkiye Dergisi Osmanlı Özel Sayısı III Düşünce ve Bilim, yıl 6, sayı 33, (Ankara 2000).
el-BAĞDÂDÎ, İsmail Paşa, Hediyyetu'l-Arifîn Esmâu 'l-Müellifîn ve Asâru'l-Musannifîn, (Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabî).
el-BEĞAVÎ, Ebû Muhammed b. El-Hüseyin b. Mesud, Meâlimu't-Tenzîl, (Tahk. M.Abdullah en-Nemer ve diğerleri), (er-Riyâd: Dâru't-Tibâe li'n-Neşr ve't-Tevzî', 1417/1997).
el-BEYDAVÎ, Nâsıruddin Ebû'l-Hayr Abdullah b. Ömer, Envâru't-Tenzîl ve Esrâru't-Te'vîl, (İ'dât: M.A. el-Mer'aşlî), (Beyrût: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabî-Müessesetu't-Târîh el-Arabî, ts.).
BİLMEN, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi Tabakatü'l-Müfessirin, (İstanbul: Bilme Yayınları,
1974).
BİRIŞIK, Abdülhamit, "Osmanlıca Tefsir Tercümeleri ve Hüseyin Vâiz-i Kâşifi'nin Mevâhib-i Aliyyesi", İslâmî Araştırmalar Dergisi, cilt 17,s ayı 1 (2004.
BURSALI Mehmet Tahir, "Musa b. Hacı Hüseyin İznîkî", Türk Yurdu, Yıl 3, cilt 6, sayı 10.
BURSALI Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, (Ankara: Bizim Büro Basımevi, 2009).
CERRAHOĞLU, İsmail, Tefsir Tarihi, (Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığ Yayınları, 1988).
COŞAN, M. Esad, Hatipoğlu Muhammed ve Eserleri, (İstanbul: Server İletişim, 2008).
CÜNDİOĞLU, Dücane, "Çağdaş Tefsir Tarihi Tasavvurunun Kayıp Halkası: 'Osmanlı Tefsir Mirası' -Bir Histografik Eleştirel Denemesi-", İslâmiyat, 1999, cilt II, sayı 4 (Osmanlı Özel Sayısı).
ÇETİN, Abdülbaki, "Ebû'l-Leys Semerkandî Tefsirinin Türkçe Tercümesi Üzerin", Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Türkiyat AraştırmalarıDergisi, (Konya: Haziran, 2007).
DEMİR, Ziya,XII-XVI. Y.Y. Arası OsmanlıMüfessirleri, (İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007).
DOĞAN, İshak, "Osmanlı Dönemi Kur'an Araştırmaları", Makalat, 1999, sayı 1.
DOĞAN, İshak, Osmanlı Müfessirleri, (İstanbul: İz yayıncılık 2011).
EBÛ HAYYÂN, Muhammed b. Yusuf eş-şehir el-Endülüsi, el-Bahru'l-Muhît, (Tahk. A.A.
Abdulmevcud-A.M. Muavvid), (Beyrût: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 1413/1993).
EROĞLU, Ali, "Hâzin", DİA, cilt XVII (İstabul 1998).
ERTAYLAN, İsmail Hikmet, Türk Edebiyatı Örnekleri VII, Ahmed-i Dâî Hayatı ve Eserleri, (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1952).
GÜNEY, Ahmet Faruk, "Gaza Devrinde Kur'an'ı Yorumlamak: Fetih Öncesi Osmanlı Müfessirleri ve Tefsirleri", Divan İlmi Araştırmalar Dergisi, sayı 18 (2005/1).
HAMİDULLAH, Muhammed, "Kur'an-ı Kerim'in Türkçe Yazma Tercümeleri", (Çev. Salih Tuğ),
Türkiyat Mecmuası, cilt XIV.
el-HÂZİN, Alauddîn Ali b. Muhammed b. İbrahim el-Bağdâdî el-Ma'ruf bi'l-Hâzin, Lübâbu't-Te'vîl fi Maânî't-Tenzîl, (Tefsîru Şeyhi'l-Ekber ile birlikte), (Maarif bakanlığının izniyle Hasan Hilmi el-Kutubî ve Muhammed Hasan Cemali el-Halebî tarafından 1316 yılında basılmıştır).
HÜSNÜ, "İbn Arabşâh", Türkiyat Mecmuası, (İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü), cilt III
(1935).
İBN ÂDİL, Ebû Hafs Ömer b. Ali İbn Adil ed-Dimaşkî, el-Lübâb fi Tefsîri'l-Kitâb, (Tahk. A.A. Abdulmevcud- A.M. Muavvid), (Beyrût: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 1419/1998).
İBN ATİYYE, Ebû Muhammed Abdulhak el-Endülüsî, el-Muharrereru'l-Vecîz îi Tefsîri 'l-Kitâbi 'l-Azîz, (Tahk. Abdusselam Abduşşâfî Muhammed), (Beyrût: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye,
1422/2001).
İBN KESÎR, Ebû'l-Fidâ İsmail b. Ömer, Tefsîru'l-Kur'âni'l-Azîm, (Tahk. Sâmî b. Muhammed es-Selâme), (er-Riyâd: Dâru't-Tiybe li'n-Neşri ve't-Tevzî', 1420/199).
İBNU'L-ARABÎ, Muhyuddin, Tefsîru eş-Şeyh el-Ekber, (Lübâbu't-Te'vîl fî Ma'ânî't-Tenzîl, ile birlikte), (Maarif bakanlığının izniyle Hasan Hilmî el-Kutubî ve Muhammed Hasan Cemalî el-Halebî tarafından 1316 yılında basılmıştır).
İBNU'L-CEVZÎ, Ebû'l-Ferec Cemâluddin Abdurrahman b. Ali, Zâdü'l-Mesîr fî İlmi 't-Tefsîr, (el-Mektebetu'l-İslâmî, ts.).
İNAN, Abdulkadir, Kur'an-ı Kerim'in Türkçe Tercümeleri Üzerine Bir İnceleme, (Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 1961).
İYİBİLGİN, Orhan, Ayntabi'nin Terceme-i Tibyân Tefsirinin Muhtreva ve Metod Bakımından Değerlendirilmesi, (basılmamış doktora tezi), Marmara Üniversietsi İlahiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (İstanbul: 2008).
KARA, Mustafa, "XIV-XV. Yüzyıllarda Osmanlı Toplumunu Besleyen Türkçe Kitaplar", İslâmî Araştırmalar, c. 12, sayı 2 (Ankara: 1999).
KARA, Mustafa, "XIV-XV.
Yüzyıllard
a Osmanlı Toplumunu Besleyen Türkçe Kitaplar", Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 8, sayı 8 (Bursa 1999).
el-KUŞEYRÎ, Abdülkerim, Letâifu'l-İşârât, (Tahk. İbrahim Beysûnî), (Mısır: el-Hey'et'l-l-Mısriyyetu'l-Âmme li'l-Kitâb, ts.).
MUKÂTİL, Ebû'l-Hasan b. Süleyman el-Ezdi, Tefsîru Mukâatil b. Süleyman, (Tahk. Abdullah Mahmûd Şehhâte), (Beyrût: Dâru İhyâi't-Turâs, 1423).
en-NESEFÎ, Ebû'l-Berekât Abdullah b. Ahmed, Medâriku't-Tenzîl ve Hakâiku't-Te'vîl, (Tahk. Yusuf Ali Bedevî), (Beyrût: Dâru'l-Kelimi't-Tayyib, 1419/1998).
ÖZDEMİR, Hikmet, Mi 'raç, (İstanbul: Türkiye İlmi İçtimai Hizmetle Vakfı, 2009).
ÖZDEMİR, Hikmet, Musa b. Hacı Hüseyin el-İznîkî Hayatı ve Eserleri, (Basılmamış doktora tezi), (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi), (Ankara: 1980).
ÖZKAN, Mustafa, Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, (İstanbul: Filiz
Yayınları, 2009).
ÖZTÜRK, Mustafa, "Osmanlı Tefsir Kültürüne Panoramik Bir Bakış", Osmanlı Toplumunda Kur'an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları I, (Editör Bilal Gökkır ve diğerleri), (İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur'an ve Tefsir Akademisi, 2011).
er-RÂZÎ Fahruddin, Tefsîru 'l-Fahr er-Râzî (et-Tefsîr el-Kebîr-Mefâtihu 'l-Ğayb), (Dâru'l-Kalem,
ts.).
es-SA'LEBÎ, Ebû İshak Ahmed, el-Kef ve'l-Beyâan (Tefsîru's-Sa'lebî), (Tahk. Ebû Muhammed İbn Âşûr), (Beyrût: Dâru İhtai't-Turâsi'l-Arabî, 1422/2002).
es-SEMERKANDÎ, Ebû'l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrahim, Tefsîru 's-Semerkandî el-Musemmâ Bahru'l-Ulûm, (Tahk. Ali Muhammed Muavvid-Adil Ahmed Abdulmevcud-Zekeriyâ Abdulmevcud en-Nevtî), (Beyrût: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 1413/1993).
es-SEMERKANDÎ, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed el-Mâturîdî, Te'vîlâtu'l-Kur'ân, (Tahk. Muhammed Boynukalın), (İstanbul: Dâru'l-Mizan, 2005).
es-SEMÎN, Ahmed b. Yusuf el-ma'ruf bi el-Halebî, ed-Durru 'l-Masûn fi Ulûmi 'l-Kitâbi 'l-Meknûn, (Tahk. Muhammed Ahmed el-Herrât), (Dimaşk: Dâru'l-Kalem, ts.).
STANLEY, Tim, "The Books of Umur Bey", Muqarnas Volume XXI: An Annual on the Visual Culture of the Islamic World, XXI (2004).
SÜHREVERDÎ, Ömer Muhammed b. Abdillah el-maruf b. Şihabuddin, Nuğbetü 'l-Beyân fî Tefsîri'l-Kur'ân, (Tahk. Yaşar Düzenli), (Yaşar Düzenli Şihabuddin Sühreverdi ve Nuğbetü'l-Beyân fî Tefsîri'l-Kur'ân Adlı Eserinin Tevbe Suresine Kadar Tahkiki, (Basılmamış doktora tezi), Marmara Üniversietsi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (İstanbul:
1994).
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/3, Summer, 2012
Osmanlı Tefsir Kültürü Açısından Mühim Bir Eser; Bursa Ulucami 435 Numaralı Tefsir Nüshası
327
es-SÜLEMÎ, Ebû Abdirrahman Muhammed b. el-Hüseyin el-Ezdî, Tefsîru 's-Sülemi (Hakâiku 't-Tefsîr), (Tahk. Seyyid İmrân), (Beyrût: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 1421/2001).
ŞEŞEN, Ramazan, "İlk Osmanlı Âlimleri ve Yazdıkları Eserler", Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi, sayı 12, (İstanbul: Eylül 2002).
ŞEŞEN, Ramazan, "Onbeşinci Yüzyılda Türkçeye Tercümeler", XI. Türk Tarih Kongresi (Ankara 5-9 Eylül 1990) Kongreye Sunulan Bildiriler, (Ankara: 1994).
et-TABERÎ, Ebû Cafer Muhammed İbn Cerîr, Câmiu'l-Beyân an Te'vîli Ayi'l-Kur'ân, (Tahk.
Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî), (el-Kâhire: Merkezu'l-Buhûs ve'di-Dirâsât el-Arabiyye ve'l-İslâmîyye bi Dârı Hecer, 1422/2001).
TAŞ, İsmail, XV. Yüzyıla Ait Enfesü 'l-Cevâhir Adlı Yazma Üzerinde Dil İncelemesi (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük), (Basılmamış Yüksek Lisans tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (İstanbul: 2008).
TAŞ, İsmail, "Eski Anadolu Türkçesi Döneminde Tercüme Edilen Ebu'l-Leys Es-Semerkandî Tefsiri'nin Asıl Müellifi Ve Tercümeye Verilen İsim", Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi,
sayı 41 (2009).
TOPALOĞLU, Ahmet, Muhammed bin Hamza XV. Yüzyıl Başlarında Yapılmış Kur'an Tercümesi, (İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1976).
et-TÜSTERÎ, Ebû Muhammed Sehl b. Abdillah, Tefsîru't-Tüsterî, (Tah. M. B. Uyûn es-Sûd), (Beyrût: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 1423).
YASAROĞLU, M. Kâmil, "Mûsâ İznîkî", DİA, XXXI, (İstanbul, 2006).
YAZICI, İshak, "Ebu'l-Leys es-Semerkandî Tefsirinin Bazı Hususiyetleri", Ebu'l-Leys es-Semerkandî Tefsirinin Tercümesi (Çev. Musa İbn Hacı Hüseyin el-İznîkî), (İstanbul: Sezgin Neşriyat, tıpkı basım, 1983).
YAZICI, İshak, "Tefsîru Ebi'l-Leys Tercemeleri Hakkında Kısa Bir Araştırma", Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 6 (Samsun, 1992).
YÜKSEL, Murat, "Kara Timurtaş-Oğlu Umur Bey'in Bursa'da Vakfettiği Kitaplar ve Vakıf Kayıtları", Türk Dünyası Araştırmaları, sayı 31 (Ağustos 1984).
ez-ZEMAHŞERÎ, Cârullah Ebû'l-Kasım Muhammed b. Ömer, el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi 't-Tenzîl ve Uyûni 'l-Ekâvîl fî Vucûhi 't-Te'vîl, (Tahk. A.A. Abdulmevcud-A.M. Muavvid), (er-Riyâd: Mektebetu'l-Ubeykân, 1418/1998).

Thank you for copying data from http://www.arastirmax.com