MU'TEZİLE: İSLÂMIN AKILCI YORUMU-I

İslâm'ın ilk döneminde dini bir hareket olan Mu'tezile, 3. ve 4. (m.9. ve 10.) asırda hakim bir güç haline gelerek Kelnm ekolüne dönüştü. Belirli alanlardaki bu hakimiyetini on üçüncü asırda gerçekleşen Moğol istilâsına kadar sürdürdü. Hareketin tarihi üç farklı aşamadan oluşmaktadır. Bunların ilki, bir kuluçka dönemi olup, bu dönem, kabaca sekizinci asır boyunca devam etmiştir. İkinci aşaması miladi 815 ve 850 tarihleri arasındaki yarım asırdan daha az bir süreçtir ki, bu dönemde akım kendi kimliğini kazandıktan sonra şaşırtıcı bir farklılık arzederek ferdi ve çelişkili fikirler geliştirdi. Bu fikirleri ile Mu'tezile Abbasi Sarayı entellektüel çevresine nüfuz etmeyi başardı. Üçüncü aşama ise, bir asırlık skolastik sistemleştirmenin, Bağdat ve Basra okulu olarak isimlendirilen iki ayrı ekole kanalize edildiği dönemdir. Bu aşamaların her birisinin araştırmacılar açısından kendine has problemleri vardır. Bunların ilki, ilk aşama ile ilgili bilgilerin kötü şekilde kaydedilmiş olmasıdır. Bu dönem ile ilgili bilgiler, genellikle çarpıtılmış ve maksatlı şekilde hazırlanmış sonraki rivayetlerden hareketle inşa' edilebilir. İkinci aşamanın tespiti daha açık olmakla birlikte, bu konuyla ilgili detaylı çalışmalara ihtiyaç vardır. Üçüncü aşama ancak son zamanlarda bilimsel çevrelerin dikkatini çekmeye başlamıştır. Dolayısiyla, Mu'tezile hareketi ile ilgili bilgimiz halâ yetersizdir. Orijinal metin eksikliği Mu'tezile hakkındaki detaylı araştırmaları engellemektedir. Bu sebepledir ki, dokuzuncu asrın ortasından sonra Mu'tezilî hareket, geleneksel çizginin dışında sayıldığı bir bölgede tedrici olarak bir sapıklık pozisyonuna itildi ve kitapları da artık çoğaltılmadı.