KENTSEL GELİŞMEDE ÇEVRE KAYGISI: SİNGAPUR ÖRNEĞİNDE BAŞARILANLAR

Güneydoğu Asya'da 647 km yüzölçümlü ve üç milyon nüfuslu Singapur, ileri düzeyde bir sanayi 'ada-kenl'i ve çok sayıda etnik toplumdan oluşan bir ülkedir. İngiliz askeri yönetiminden 1965'te kurtulan ada, 1970'lerde bölgenin petrol arıtma ve finans merkezi oldu. Zamanla işgücü-yoğun üretim yerine sermayeyoğun elektronik sanayii gelişti. Singapur'un çevre konularına duyarlı bir toplum oluşturmasının bir nedeni sanayiindeki bu dönüşümdür. Çevre kirleten sektörler 1960'h yıllarda sanayiin %40'ını oluşturmakta iken 1991'de bu oran %8'e düşmüş bulunuyor. Ancak Singapur'un çevreye ilişkin başarıları, edilgen olmayan bir yaklaşıma sarılmış olmasındandır. Demokratik bir yönetime sahip olan adada hükümetler 1965'len bu yana 'çevre'yi yaşam düzeyinin yükseltilmesinde başlıca etkenlerden biri olarak görmüşlerdir. Çevre planlama, Singapur'da farklı evrelerden geçmiştir. Çevre Bakanlığı kurulmasından önce (1972) su baskını, pis su şebekesinin geliştirilmesi ve benzeri işler bağımsız birimler marifetiyle yürütülmüştür. Çıkarılan yasalarla 1970'li yıllarda topluluk ortamlarında sigara içilmesi yasaklanmış, ticari ve sanayi atıkları ile yiyecek hazırlama süreçleri denetim altına alınmış, hava kirliliği düzenli olarak izlenmeye başlanmıştır. 1972'dc kurulan Çevre Bakanlığı, iki ayrı bölümden oluşmaktaydı: Çevresel Toplum Sağlığı (yiyecekler, salgınlar, karantina hizmetleri, sokak satıcıları, mezarlıklar, vb.) ve Çevre Mühendisliği (pis su, katı atıklar, drenaj, vb.). Bakanlık ilk yıllarda mekanize çöp toplama, kolera önleme, sağlıklı yiyecek, merkezi atık öğütme projelerine ağırlık vermiş, izleyen yirmi yıl süresince de kirlilikle mücadele, Singapur Nehri'nin temizlenmesi, toplum eğitimi gibi kampanyaları yürütmüştür. 1991'de Çevre Bakanlığı, 2020 yılına kadar olan dönem için bir 'Yeşil Plan' hazırladı. Kapsamlı bir vizyon getiren Yeşil Plan'ın kamu desteği kazanması amacıyla çok sayıda halk toplantıları düzenlendi. Çevre teknolojisi tercihleri, çevre eğitimi, uluslararası çevre programlarına katılma, çevresel altyapı ve işletme hedefleri içeren Yeşil Plan, 1992 Rio de Janeiro Zirvcsi'nde sunuldu. Daha sonra, öncelikli uygulama alanlarında çalışma grupları oluşturuldu. Singapur'da çevre sorunlarının yönetiminde yasa ve yönetmelikler, planlama, ekonomik özendiriciler ve halk bilgilendirme ve katılımı olmak üzere günümüzde dört farklı kurumsal araç takımı kullanılmaktadır. Hava ve su kirliliği, hastalık taşıyan haşaratın yok edilmesi, halk sağlığı, yiyecek içecek maddeleri, kimyasallar ve zehirler, bulaşıcı hastalıklar, sigara, vb. konuları kapsayan, kırk kadar doğrudan çevreyi ilgilendiren yasa bulunmaktadır. Hava kirliliği konusunda 17 ayrı tip kirletici belirlenmiş, çok sayıda istasyon aracılığıyla izlemeye alınmıştır. Pis su sistemine atılanlar konusunda da ısı, katı oranları, ph değeri ve 28 ayrı kimyasalı kapsamak üzere izin verilebilecek sınırlar belirlenmiştir. Sanayi atıklarından 26'sının taşınması, devri ve yok edilmesi yasal denetim altındadır. Singapur bu yasaların uygulanmasında ve parasal cezaların tahsilinde güçlü bir disiplin sağlamıştır. Hava kirletme suçlarında 7 000 ABD Doları (ayrıca her geçen gün için 300 Dolar), su kirletme suçlarında 3 000 ABD Doları üzerinde cezalar uygulanmaktadır. Cezalar, 1990'lı yıllarda 2-3 milyon ABD Doları düzeyinde bütçe gelirleri oluşturmuştur. Bu uygulamalar öncelikle yeterli bir izleme ağının varlığına bağımlıdır. Singapur'da genel 'Kavram Planı' (1991), uzun dönemli (2020 ve ilerisi) arazi kullanım stratejisini belirler. Nüfusun 4 milyon düzeyinde durağanlaşacağını öngören bu Plan, meveut merkezin dört ayrı yeni merkezde yeniden yapılanmasını sağlamak üzere kullanım kısıtlamaları getirmekte, çevresel altyapı için yer ve güzergahlar önermekte, kirliliğe duyarlı kullanımların toplanacağı alanları tanımlamakta, doğa koruma alanlarını belirlemekte, koruma amaçlı su havzalarının eşik sınırlarını çizmektedir. İdari açıdan Plan, Kentsel Gelişim Otoritesi (URA) tarafından uygulanmakta ve ada 55 alt bölgeye ayrılmakladır. Her bölgede Gelişme Kılavuz Planı adı verilen planlar ise sanayiin uygun sanayi parklarına yerleşimini, kişi başına 80 m park ve bahçe alanının sağlanmasını, ve belirlenen alanlarda ağaç kesiminin yasaklanmasını denetler. Arazi geliştirme işlerini ilgilendiren tüm izinler URA'dan alınır. Yapılaşma izinleri ise bu yönetimin bayındırlık işlerine bakan bölümü tarafından verilir. Bu aşamada, kirlilik standartlarına uygunluk, teknik gereklerin yerine getirilmesi konuları denetlendiği gibi, kullanım süresince de bu birim tarafından izlenir. Fabrika yer seçimi ve çevresel etkileri konularında yapılan değerlendirmeler, yılda birkaçyüz bin toplantı gerektirmektedir. Büyük projelerde çevre etki değerlendirmesi yapılması yasal zorunluluktur. Çevre yönetimi konusundaki ekonomik araçlar ise harçlar, ruhsatlar, mali kısıtlar ve açık artırma ve salım yöntemlerini kapsar. Konutlarda 0.15S/ m3, diğer kullanımlarda 0.32$/m3, ayrıca her lavabo ve klozet için 3S kullanıcı harcı alınmaktadır. Çöp toplama konusunda işyerlerinde hacme göre, sokak satıcılarından ise aylık olarak harç alınır. Ayrıca, sokak sancıları, lokantalar ve benzeri yerler denetim maliyetlerini de karşılamak zorundadırlar. Harçlardan elde edilen kamu geliri, Çevre Bakanlığı'nın yıllık harcamalarının yarısı kadardır. Ruhsal verilmesi, özellikle trafik sıkışıklığı yaşanan merkezi alanlarda uygulanan bir yöntemdir. Ayrıca, kurşunsuz benzin daha ucuza satılarak kullanımı özendirilmektcdir. Temiz teknoloji kullananlara vergi indirimleri tanınmakta, araç sayısındaki artışları %3'te tutmak üzere kısıtlamalar uygulanmaktadır. Çevre konularında halkın uyarılması ve katılımın sağlanması başlı başına bir etkinlik alanıdır, özel kampanyalar, genel eğitim sistemi içine entegre edilen programlar, 'Yeşil Hafta' ve 1968'dcn bu yana sürdürülen ve her yıl bir farklı temaya sahip olan 'Singapur'u Temiz Tutalım' kampanyaları, kirlilik, yiyecek denetimi, hem küresel sorunlarla ilgili başarılı çalışmaların yapılmasında, hem de ilgili yasaların çıkarılmasına yönelik baskı grupları ve kamu oyu oluşturmada etkili olmuştur, kampanyalarda okullar öncülük etmiş, özel sektör önemli katkılarda bulunmuştur. Bu hareket giderek 1980 lerde sivil toplum kuruluşlarının oluşmasına ve ulusal ölçekte bir şemsiye örgütlenmeye (Ulusal Çevre Heyeti) yol açmıştır. Vergi muaflığı tanınan bu Heyet'c yapılan bağışlar, çevre koruma amaçlı kampanya ve girişimlerde etkin olmaktadır. Ancak çevre konularının, halk katılımını kapsayacak ve kurumsal planlama süreçlerinde yer almasını sağlayacak biçimde yeniden kurgulanması gereği vardır. Arazi kullanımı ve planlama, ulaşım, su kaynaklan yönetimi, hava kirliliğinin denetimi, atık yönetimi, doğa koruma gibi kimi konularda Singapur'un buluşçu ve başarılı uygulamaları vardır. Çevre Bakanlığı, URA'ya su havzalarının korunması, çöp ve arıtma tesislerinin kurulması, yeni gelişmeler için doğru yer seçimi ve yakın çevre ile uyumu konularında önerilerde bulunur. Bakanlık, plan ve yapılaşma önerilerinin atık, çevre kirliliği konularında aldığı önlemleri denetler. Sanayi yatırımları, su havzaları açısından özellikle irdelenir.Kara Ulaşım İdaresi'nin çevre konusundaki uygulamaları arasında özellikle üçü buluşçu niteliktedir. Alan Ruhsatı Uygulamaları belirli saatlerde belirli alanlarda trafik sıkışıklıklarını önlemek amacıyla elektronik olarak denetlenmektedir. Çok etkili olan bu yöntem, kent merkezinde kirliliğin azalmasına, buradaki erişim hızının artmasına ve kamu ulaşım araçlarının tercih edilmesine yol açmıştır. 'Park Et-Eriş' sistemi kapsamında toplu taşıma sistemlerine bağlı otoparklar düzenlenmiştir. Özel araç sahipliliği ve kullanımı ise giderek artan maliyetlere konu edilmektedir. Konut, sanayi ve işyerlerinin su gereksinmelerinin ancak yarısını kendi kaynaklarından karşılayabilen Singapur, su kaynaklan işletmeciliğini ulusal bir güvenlik konusu düzeyinde tutmak zorunda kalmıştır. Su havzalarının korunması, yağmur suyunun toplanıp kullanılması, daha az su kullanımı sağlayan yöntemlerin geliştirilmesi, atık suların yeniden kullanılması, su kullanım hovardalığının önlenmesi, tüm kullanımın sayaçlara bağlanması, şebeke verimliliğinin artırılması, her yapının su tesisat gereçlerinin düzenli olarak teknik denetim altında tutulması, tesisatçılık bilgi ve pratiğinin yaygınlaştırılması için düzenli eğitim verilmesi gibi uygulamalar Altyapı Kurulu'na bağlı Su İşleri Yönetimi'nin başlıca uğraş alanlarıdır. Bu uygulamalar yoluyla pek çok ülkede %50 düzeylerinde olan kayıp su miktarı %5'lere indirilebilmiştir. Su kirliliğinin önlenmesinde de birden fazla yönteme başvurulmaktadır. Kirletici sanayi birimleri su havzalarından uzakta tutulmakta, sanayi atıklarında kirleticilerin belirli düzeyleri aşmaması için, bu birimlerin açılmasından önce önarıtma tesislerinin kurulmuş olması zorunlu tutulmaktadır. Singapur'un tamamı, 6 büyük kapasiteli arıtma tesisi ve 130 pompa İle bağlantılı bir pis su şebekesi ile kapsanmıştır. Yeni yapılmakta olan bir derin ana toplayıcı ve iki merkezi arıtma tesisinden oluşan sistem ile daha az yüzölçümü kullanılacak ve pompalama gereği ortadan kalkacaktır. Singapur Nehri ve Kallang havzasının aşırı kirliliği on yıllık bir program ve 125 milyon ABD Doları harcanarak doğal özelliklerine yeniden kavuşturulmuştur. Alman önlemlerle, çok yüksek yağış gören bir rejime sahip olmasma karşın, Singapur'da su baskını tehlikesi geride kalmlş ve taşkına maruz alan hemen hemen kalmamıştır. Singapur'daki yer darlığı, hızlı ekonomik gelişme ve sanayileşme, atık işletmeciliğinde de özel yaklaşımlar gerektirmiştir. Zararlı atıklar kesin denetim altında tutulmakta, katı atıklar kaynakta azaltılıp yanabilir atıklar bu yolla yok edilmekte, küller ve yanmaz atıklar ise deniz doldurma işlerinde kullanılmaktadır. Günde 7,600 ton düzeyinde toplanan atıkların.%70'i yakılmaktadır. 2000 yılında tamamlanacak ve 666 milyon ABD Doları'na mal olacak yeni bir merkezi çöp yakma merkezi günde 3,000 ton katı atık yakan dünyanm en büyük merkezi olacaktır. Ancak katı atıkların kaynakta azaltılması amacıyla bunları yaratanlar tarafından dönüştürülmesini özendirmek üzere özel merkezler geliştirilmiş, (fabrika, otel gibi) büyük kuruluşlarda kendi içlerinde dönüştürme birimleri (1995'te 1,255 adet) kurulmuş, kamu-özel ortaklıkları (1995'te 58 adet) oluşturulmuş, çevre dostu ürünlere yeşil etiket uygulaması başlatılmıştır. Biyolojik ve kimyasal tehlikeli atıklar Çevre Bakanlığı'nca toplanıp işlem görmektedir. Ancak kimi özel firmaların da (1996'da 110 adet) bu alanda çalışmalarına ruhsat verilmektedir. Çevre sağlığı programları kapsamında sokak satıcıları, altyapısı ve hijyen koşulları denetlenen çok sayıda pazar yerinde toplanmıştır. Bu program, (sivrisinek, fare gibi) zararlılarla mücadele eğitimlerini, bulaşıcı hastalık denetimi ve karantina uygulamalarını da kapsamaktadır.Hava kirliliğinin en aza indirilmesi amacıyla başvurulan girişimler, sanayilerin yer seçimi kararları ve yakıt türlerinin denetimi, emisyon düzeylerini standartların altına çekmek için gereken tesisatın yapımı, sabit kirleticilerin (1996'da 50,000 adet) düzenli denetimi, kurşunsuz benzin tüketimiminin özendirilmesi, araçların düzenli denetimi, atıkların yakılması yasağı, ozon tüketen maddeler kullanımının izne bağlanması, vatandaş şikayetlerinin izlenmesi gibi işleri kapsar. Doğa koruma girişimleri ise, genellikle sivil toplum kuruluşlarınca yürütülmektedir. Singapur Doğa Topluluğu 1960'ta yaptığı ilk Ana Plan kapsamında, yüzölçümü toplamı adanın %5'ini oluşturan 28 koruma bölgesi belirlemiştir. Aynı plan ile flora ve fauna koridorları oluşturulmuştur. Kentsel yeşil alanlarda ise etkin bir peyzaj programı uyarınca bir milyon ağaç dikimi gerçekleştirilmiştir. Sanayi, meslek, akademik ve kamu temsilcilerinden oluşturulan bir Çevre Gürültü Denetim Birimi 1994'te kurulmuştur. Bu program kapsamında trafik koşulları, iş ve konut çevrelerinde kabul edilebilir gürültü düzeyleri belirlenmiş, gürültü azaltma yöntemleri geliştirilmiş ve ölçüm istasyonları kurulmuştur. Çevre konularında çalışan Singapur firmaları, İndonezya ve Çin'de sanayi parkları geliştirmekte, çevre denetim konularındaki bilgi ve deneyimlerini yabancı ülkelere ihraç etmektedirler. Bu teknik bilgi birikimine dayanılarak kurulan çevre mühendisliği ve halk sağlığı eğitim merkezi, İndonezya, Malezya ve Vietnam ile çevresel işbirliği anlaşmaları imzalamış olan Singapur için bölgesel olanakların geliştirildiği bir odaktır. Tüm bu başarılara karşın Singapur'a yöneltilen eleştiriler de şöyle özetlenebilir: • Singapur'da yatırım projelerinin izin alma sürecinde Çevresel Etki Değerlendirmeleri'ne henüz yaygınlıkla başvurulmamaktadır. • Halk katılımının, çevre niteliklerini de kapsayacak biçimde doğru ve yeterli boyutlara eriştirilmesi gereği vardır. • Atıkların geri dönüştürülmesindeki oranlar henüz Japonya düzeyine eriştirilememiştir. • Çevre planlama yöntemleri 'yukarıdan aşağı' ve düzenleyici araçlara dayanılarak yürütülmektedir. Oysa daha az merkezi yönlendirme ve daha etkili katılım süreçleri geliştirilmelidir. Singapur, çevre planlama deneyiminden öğrenilecek çok şey vardır: • Uygulamalara, temel konularla başlanmalı, sanitasyon, zararlı denetimi, yiyecek hijyeni gibi sağlık konulan ile havza ve nehir kirliliği gibi gözle görülür somut konular öncelikle ele alınmalıdır. • Arazi kullanımı, ulaşım planlaması gibi birbirini tamamlayan başlıca sektörler eşgüdüm altına alınmalıdır. • Çevre koruma önlemleri, yer seçimi ve yapılaşma işlemleri, olağan işleyiş ve süreçlerin bir parçası olmalıdır. • Çevre koruma önlemlerinin alınmasında politikacılara rol edindirmelidir. • Özendirici ve yasaklayıcı, ekonomik ve düzenlemeci önlemler birlikte kullanılmalıdır. • Eğitim, izleme ve yaptırım etkinlikleri birlikte ve güçlü kuruluşlar aracılığıyla yürütülmelidir. • Özel sektörün ilgisi çekilmeli ve yeni yöntemler geliştirmede denemeler yapmaktan çekinilmemelidir. Çevre niteliklerinin geliştirilmesi, toplumların yükselen eğitim ve beklenti düzeyleri ile tutarlı olacak biçimlerde, kamu organları tarafından daha yoğun bir uğraş konusu edilmeli ve buna yer veren yeni planlama stratejileri benimsenmelidir.