GECEKONDULAŞMA SÜRECİNİN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ VE TÜRKİYE'DE GELİŞİMİ ÜZERİNE BİR TARTIŞMA

Gftwfkondu belirli ekonomik ilişkilerin mekana yansıdığı bir barınak türü ve bu barınakların oluşturduğu bir yerleşme biçimidir. Gecekondunun evrimi onu yaratan emeğin ekonomi içindeki evrimini izler. Kırdan göçen emeğin, 1945-50 arasında, genelde, marjinal işlerde çalışması sonucu, sistemin kendilerine mekanda kalıcı çözümler getirmediği tartışılmış ve ekonominin marjininde kalmanın mekana yansıyışınm da mekanın 'marjininde' teneke damlı konut mahalleleri biçimini aldığı Öne sürülmüştür. Gecekondu kesimi 1955'lere doğru, marjinal işlerden küçük çaplı işlere geçmeye başlayınca, gecekondunun da mekansal görünümü değişmiş ve teneke damlı, alt yapışız konut yığınları, düzgün ve düzenli bir yapılaşmaya yönelmiştir. 1960'lardan sonra ise gecekondu kesimi, ekonomi içindeki yerini, yalnızca "ucuz" emek deposu olarak değil, iç pazarın hem mekansal sınırlarını genişleten hem de katılımı ile yoğunluğunu arttıran önemli bir etken olarak daha da sağlamlaştırmış ve kesinleştirmiştir. Gecekondu nüfusunun kent ekonomisinin önemli bir öğesine dönüşmesi sonucu gecekondu mahalleleri de kentin olağan, alışılmış mahallelerine dönüşmeye başlamış, alt yapı yatırımları öncelik kazanmıştır. 1970'den sonra ise kent toprağı üzerinde spekülasyonun artması, özellikle eski ve merkeze yakın gecekondu mahallelerinde çok katlı yapılara dönüşümü başlatmıştır. Kente yerleşmede ve kentli gibi bir yaşam sürdürmede, konut, göçenin en önemli güvence kaynağını oluşturmaktadır. Konduya bu boyutu ile değer verilmektedir. Kondu, yalnızca bir barınma aracı değil, bir gelir ve biriktirim kaynağıdır. İşler kötü gittiğinde kira geliri sağlayabilmektedir. Kent toprağının değeri arttıkça, kondu ufak çaplı spekülasyon kaynağına dönüşmektedir. Nitekim, konutun eklemelerle genişlemesi en fazla bu amaca hizmet etmektedir, örneğin, konutlarda çocuklara ayrı bir yatak ve çalışma mekanı vermek için olanaklar zorlanmamaktadır. Bu olanaklar öncelikle aileye genel bir yaşam ünitesi sağlamak için kullanılmaktadır. Sonraki eklentiler ise, aile genişler ya da çocuklar evlenip aile ile birlikte yaşamayı sürdürürlerse ya da kiralama amacı ile yapılmaktadır. Gecekondu türü konutun en temel ayırıcı ve belirleyici özelliği "yapım sürecinde esnekliktir". Gerek güvencesiz koşullar, gerekse parasal olanaksızlar içinde konutun tümünü bir aşamada tamamlayamayan gecekonducu, ekonomik yaşamında gelirinin oynaklığı koşutunda, konutun yapımım, zaman içinde olanakları ölçüsünde gelişen bir sürece dönüştürmektedir. Parasal olanakları farklı düzeyler arasında değiştikçe, gecekonducu bu olanakları biriktirerek, konuta ekler yapmakta, oda ölçeğinde kiralamakta, konutun tümünü kiralamakta ya da satmaktadır. Konutun yapımı, böylece, gecekonducunun gereksinmeleri ve olanakları arasındaki dengeye bağımlı olarak gelişmektedir. özetlenirse, vurgulanmak istenen, gecekondunun, bir kalkınma modelinin belirli aşamalarındaki ilişkilerin mekana yansısı olduğudur. Gecekondu salt mekansal bir olgu değil, sosyal ve ekonomik yaşantının mekandaki özel görünümüdür.